Volledige Werken. Deel 3. Japanse gesprekken. De school des levens. Ideeën, tweede bundel. De bruid daarboven. [enz]
Ideeën tweede bundel
Geschreven tussen October 1863 en December 1864.
Gepubliceerd in afleveringen tussen September 1864 en Maart 1865.
Eerste druk: Ideeën van Multatuli.
Motto: Een zaaier ging uit om te zaaien. Jezus.
Tweede bundel. Eerste oplaag.
Amsterdam, Firma R.C. Meijer, Kalverstraat, E. 246. 1865.
Tweede oplaag, idem.
Derde oplaag, idem.
Vierde goedkope oplaag. Amsterdam, G.L. Funke, 1870.
Vijfde, door den auteur herziene druk. Amsterdam, G.L. Funke, 1872.
Van deze druk bestaan twee oplagen: de ene heeft op het titelblad van het eerste deel de vermelding No. 448-454, en op die van het tweede deel: No. 455-540; de andere, eveneens in twee delen en gedrukt van hetzelfde zetsel, heeft alleen de vermelding:
Tweede bundel, en als jaartal 1873.
Zesde, door den auteur herziene druk. Amsterdam, G.L. Funke, 1880.
Een eerdere druk van de Brief aan de Weduwe Pruimers (Idee 448) is niet bekend. Wel verscheen in 1864 hiervan een afzonderlijk verkrijgbare overdruk uit de Ideeën.
De vele in 1872 geschreven en in 1879 vrijwel ongewijzigd herdrukte noten, die de oorspronkelijke tekst onderbreken, zijn thans achter de Ideeën samengevat als Aantekeningen (blz. 381-446).
Deze tweede bundel Ideeën werd herdrukt naar de uitgave van 1872, behoudens de volgende, aan andere edities ontleende varianten:
| blz. 43 | r. 4 | Wed. P. geb. baronesse van D. te Zwol - volgens 1865; in 1872: Wed. X. geboren Y. te Z. |
| 44 | 13 | der instructie - volgens 1880; in 1872: ter instructie |
| 47 | 3 | dat zo - volgens 1865; in 1872: dit zo |
| 47 | 8 | Dat zal - volgens 1865; in 1872: Dit zal |
| 52 | 4 | dat erken ik - volgens 1865; in 1872: dit erken ik |
| 54 | 37 | schande - volgens 1865; in 1872: schand |
| 55 | 1 | of er nog - volgens 1865; in 1872: of nog |
| 55 | 16 | den last - volgens 1865; in 1872: dien last |
| 55 | 27 | En toch - volgens 1865; in 1872: Maar toch, mevrouw, toch |
| 56 | 16 | al was er - volgens 1865; in 1872: al gloorde er |
| 61 | 3 | dan toch - volgens 1865; in 1872: dan |
| 62 | 34 | Dat had - volgens 1865; in 1872: Dit had |
| 63 | 6 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 63 | 9 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 63 | 33 | Dat ware - volgens 1865; in 1872: Dit ware |
| 64 | 3 | Inderdaad - volgens 1880; in 1872: Indedaad (ook elders) |
| 64 | 27 | Dat zou - volgens 1865; in 1872: Dit zou |
| 64 | 35 | ook al - volgens 1865; in 1872: al |
| 65 | 24 | wegbergt - volgens 1865; in 1872: verbergt |
| 66 | 34 | daar waar - volgens 1865; in 1872: waar |
| 67 | 8 | weduwe - volgens 1880; in 1872: weduw |
| 67 | 31 | Dat weet ik - volgens 1865; in 1872: Dit weet ik |
| 67 | 37 | Zwol - volgens 1865; in 1872: Krähwinkel |
| 68 | 4 | Mevrouw P. - volgens 1865; in 1872: Mevrouw X (ook elders) |
| 68 | 5 | Zwolse - volgens 1865; in 1872: Krähwinkelse |
| 68 | 7 | Zwol - volgens 1865; in 1872: Krähwinkel |
| 68 | 24 | Zeker - volgens 1865; in 1872: Waarschynlyk |
| 72 | 27 | wat erger - volgens 1865; in 1872: van erger soort waarachtig |
| 73 | 15 | hun voornemen - volgens 1865; in 1872: het voornemen dier lieden |
| 73 | 33 | slecht - volgens 1865; in 1872: onbraaf |
| blz. 74 | r. 1 | in Maastricht - volgens 1865; in 1872: te Maastricht |
| 74 | 28 | pégé of - volgens 1865; in 1872: pégé en |
| 74 | 36 | haar eigen - volgens 1865; in 1872: z'n eigen |
| 75 | 1 | Dat willen we - volgens 1865; in 1872: Dit willen we |
| 77 | 26 | Dat is - volgens 1865; in 1872: Dit is |
| 78 | 35 | van de - volgens 1865; in 1872: van |
| 80 | 20 | dan de - volgens 1865; in 1872: dan |
| 80 | 21 | laf en plat, 't ander misdadig - volgens 1865; in 1872: laf, plat, smakeloos. Het ander noem ik misdadig. |
| 80 | 26 | vuile liedjes - volgens 1865; in 1872: domme liedjes |
| 80 | 38 | Dat was - volgens 1865; in 1872: Dit was |
| 81 | 15 | al meent men z'n eer te moeten huisvesten op 'n andere plaats, dit - volgens 1865; in 1872: al beweren sommigen - zeer ten-rechte misschien! - dat ik hun eer een te hoge plaats aanwys, dit |
| 81 | 28 | Dat is - volgens 1865; in 1872: Dit is |
| 81 | 30 | Maar kracht - volgens 1865; in 1872: Kracht |
| 84 | 4 | en die - volgens 1865; in 1872: en |
| 84 | 13 | dat maakt - volgens 1865; in 1872: dit maakt |
| 85 | 2 | burgemeester - volgens 1865; in 1872: ex-burgemeester |
| 86 | 10 | daarvoor - volgens 1865; in 1872: voor dat bedrag |
| 86 | 13 | Het verschil is geleden door - volgens 1865; in 1872: Het verschil drukt het verlies uit, dat geleden werd door |
| 86 | 17 | Is dat - volgens 1865; in 1872: Is dit |
| 86 | 36 | Is dat - volgens 1865; in 1872: Is dit |
| 87 | 35 | dat is - volgens 1865; in 1872: dit is |
| 92 | 12 | gemein - volgens 1865; in 1872: ke- of gemein |
| 98 | 9 | worden - volgens 1865; in 1872: worden, waarom 't dan toch om de schuld te beoordelen, te doen was |
| 98 | 36 | dat ze tevreden zouden wezen - volgens 1865; in 1872: dat hy ze zou tevreden stellen |
| blz. 99 | r. 9 | voornemen om - volgens 1865; in 1872: voornemen |
| 99 | 32 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 101 | 7 | ik merk - volgens 1865; in 1872: er blykt me |
| 101 | 31 | Paryse - volgens 1865; in 1872: Paryzer |
| 102 | 17 | op die plaatsen - volgens 1865; in 1872: op de plaatsen |
| 104 | 18 | enkele reden - volgens 1865; in 1872: aanleiding |
| 105 | 29 | daarboven - volgens 1865; in 1872: in de zaligheid |
| 107 | 19 | zy dat - volgens 1865; in 1872: zy dit |
| 110 | 5 | Wasman - volgens 1865; in 1872: Wasman blanchisseur |
| 112 | 11 | Dat zou - volgens 1865; in 1872: Dit zou |
| 113 | 1 | en daar - volgens 1865; in 1872: en werd daar |
| 113 | 2 | Nederlandse - volgens 1865; in 1872: Nederlands |
| 115 | 26 | die - volgens 1865; in 1872: ik bedoel dezulken die |
| 116 | 9 | En dat - volgens 1865; in 1872: En dit |
| 118 | 15 | de gruwelen - volgens 1865; in 1872: die gruwelen |
| 119 | 9 | een gruwel - volgens 1865; in 1872: in beginsel een gruwel |
| 119 | 17 | menig - volgens 1865; in 1872: zo menig |
| 119 | 37 | ongeschikt - volgens 1865; in 1872: of ongeschikt |
| 120 | 5 | Dat kunnen - volgens 1865; in 1872: Dit kunnen |
| 120 | 10 | dat terrein - volgens 1865; in 1872: dit terrein |
| 120 | 12 | zoals - volgens 1865; in 1872: gelyk |
| 120 | 37 | het blyft dan toch - volgens 1865; in 1872: dan blyft het toch |
| 121 | 14 | Dat beweer ik - volgens 1865; in 1872: Dit beweer ik |
| 123 | 8 | gebracht - volgens 1880; in 1872: opgebracht |
| 124 | 11 | behoren te wezen - volgens 1865; in 1872: behoren ingericht te zyn |
| 125 | 11 | al was het - volgens 1865; in 1872: al waren het |
| blz. 125 | r. 33 | Dat bereikt - volgens 1865; in 1872: Dit bereikt |
| 128 | 29 | en is wel - volgens 1865; in 1872: en wel |
| 129 | 4 | mag dat - volgens 1865; in 1872: mag dit |
| 129 | 36 | Dat moeten - volgens 1865; in 1872: Dit moeten |
| 130 | 14 | Dat weet - volgens 1865; in 1872: Dit weet |
| 130 | 15 | triomf - volgens 1865; in 1872: triumf |
| 135 | 26 | van een - volgens 1865; in 1872: ener |
| 136 | 28 | inertie - volgens 1880; in 1872: ineptie |
| 138 | 8 | dat zou - volgens 1865; in 1872: dit zou |
| 139 | 9 | was ryk geworden nog spoediger - volgens 1865; in 1872: nog spoediger was ryk geworden |
| 139 | 24 | laat ons dat - volgens 1865; in 1872: laat ons dit |
| 140 | 11 | veroorzaakt - volgens 1865; in 1872: frequent, of - erger nog - die ze onmisbaar ten gevolge hebben moet |
| 141 | 20 | behoeften - volgens 1880; in 1872: behoefte |
| 141 | 22 | als 't tyd is - volgens 1865; in 1872: als de tyd dáár is |
| 143 | 7 | in den man - volgens 1865; in 1872: in en aan den man |
| 149 | 26 | om te gehoorzamen - volgens 1865; in 1872: waaraan men gehoorzaamt |
| 149 | 27 | om te bestreven - volgens 1865; in 1872: dat bestreefd wordt |
| 150 | 31 | van den heer - volgens 1865; in 1872: van den tegenwoordigen minister, den heer |
| 151 | 31 | liefdezuster - volgens 1865; in 1872: liefdezusters |
| 151 | 32 | in 'n ziekenkamer - volgens 1865; in 1872: in z'n ziekenkamer |
| 151 | 36 | man en kinderen - volgens 1865; in 1872: de man en kinderen |
| 152 | 5 | Dat kan - volgens 1865; in 1872: Dit kan |
| 152 | 5 | en gebrek - volgens 1865; in 1872: of myn gebrek |
| 153 | 32 | zoals - volgens 1865; in 1872: gelyk |
| 154 | 11 | een bende - volgens 1865; in 1872: 'n hele bende |
| 154 | 23 | toezenden - volgens 1865; in 1872: toezonden |
| 154 | 23 | By de - volgens 1865; in 1872: By 'n |
| blz. 155 | r. 21 | Dat zullen wy - volgens 1865; in 1872: Dit zullen wy |
| 155 | 38 | gehele - volgens 1865; in 1872: gehele tegenwoordige |
| 157 | 15 | We zullen - volgens 1865; in 1872: We moeten |
| 157 | 16 | die schyn - volgens 1865; in 1872: de schyn |
| 157 | 20 | die dwaling - volgens 1865; in 1872: deze dwaling |
| 157 | 23 | weder - volgens 1865; in 1872: alweder |
| 157 | 37 | opvolger - volgens 1865; in 1872: van opvolger |
| 159 | 8 | weerklank - volgens 1865; in 1872: weerschyn |
| 159 | 8 | van de ziel - volgens 1865; in 1872: der ziel |
| 159 | 10 | of berisping - volgens 1865; in 1872: en berisping |
| 164 | 36 | reden - volgens 1865; in 1872: rede |
| 167 | 33 | Mis - volgens 1865; in 1872: Misgeraden! |
| 168 | 35 | die - volgens 1865; in 1872: of die |
| 169 | 31 | jaar - volgens 1880; in 1872: jaren |
| 170 | 13 | het honderdtal - volgens 1865; in 1872: honderdtal |
| 170 | 34 | geheel - volgens 1865; in 1872: volkomen |
| 172 | 2 | om dan toch - volgens 1865; in 1872: dan toch |
| 175 | 4 | die categorie - volgens 1865; in 1872: deze categorie |
| 175 | 6 | inbeeldde - volgens 1865; in 1872: verbeeldde |
| 178 | 31 | middelmatigheid - volgens 1865; in 1872: middelmatigheid, in dit geval, van Mr Thorbecke. |
| 179 | 1 | Dat alles - volgens 1865; in 1872: Dit alles |
| 180 | 12 | triomf - volgens 1865; in 1872: triumf |
| 181 | 26 | de uitspanning - volgens 1865; in 1872: de soort der uitspanning |
| 183 | 20 | vreemdeling (blz. 144) - volgens 1865; in 1872: vreemdeling |
| 186 | 8 | weer opbouwen - volgens 1865; in 1872: opbouwen |
| 188 | 18 | dat nodig - volgens 1865; in 1872: dit nodig |
| 196 | 10 | diezelfde vryheid - volgens 1865; in 1872: dezelfde vryheid |
| blz. 197 | r. 8 | te gelovig - volgens 1865; in 1872: gelovig |
| 198 | 7 | niet maak - volgens 1865; in 1872: niet maak |
| 201 | 31 | Dat kan - volgens 1865; in 1872: Dit kan |
| 204 | 9 | Dat hoort - volgens 1865; in 1872: Dit hoort |
| 213 | 28 | dat antwoord - volgens 1865; in 1872: dit antwoord |
| 216 | 34 | dat doet - volgens 1865; in 1872: dit doet |
| 219 | 17 | Dat doet - volgens 1865; in 1872: Dit doet |
| 220 | 7 | gy - volgens 1865; in 1872: hy |
| 222 | 5 | Dat blykt - volgens 1865; in 1872: Dit blykt |
| 223 | 14 | professor - volgens 1865; in 1872: den theologiae professor |
| 223 | 31 | Dat moet - volgens 1865; in 1872: Dit moet |
| 225 | 1 | dat vacuum - volgens 1865; in 1872: dit vacuum |
| 225 | 5 | Dat wist - volgens 1865; in 1872: Dit wist |
| 225 | 8 | Dat wist - volgens 1865; in 1872: Dit wist |
| 226 | 14 | van 'n - volgens 1865; in 1872: ener |
| 226 | 19 | Dat 's - volgens 1865; in 1872: Dit 's |
| 226 | 32 | Dat 's - volgens 1865; in 1872: Dit 's |
| 228 | 19 | groeiden - volgens 1865; in 1872: groeide |
| 230 | 17 | durfde ontsteken - volgens 1865; in 1872: ontstaken |
| 231 | 32 | althans durfden streven - volgens 1865; in 1872: durfden streven |
| 232 | 13 | dat werd - volgens 1865; in 1872: dit werd |
| 233 | 20 | een mand - volgens 1865; in 1872: een dezer korven |
| 248 | 8 | Dat vond - volgens 1865; in 1872: Dit vond |
| 249 | 27 | Dat moest-i - volgens 1865; in 1872: Dit moest-i |
| 253 | 15 | Dat wist - volgens 1865; in 1872: Dit wist |
| 253 | 21 | Maar wat - volgens 1865; in 1872: Wat |
| 254 | 32 | behalve - volgens 1865; in 1872: Maar niet |
| 255 | 4 | de eerste oorzaak - volgens 1865; in 1872: de oorzaak |
| 255 | 29 | ware - volgens 1865; in 1872: geweest ware |
| 260 | etc. | De oude teksten in de Ideeën 514-516, zijn afgedrukt overeenkomstig de editie van 1865. |
| blz. 262 | r. 35 | was gebleven - volgens 1865; in 1872: ware gebleven |
| 267 | 20 | patriotse - volgens 1865; in 1872: patriotische |
| 268 | 32 | dat was - volgens 1865; in 1872: dit was |
| 275 | 32 | hebben laten - volgens 1865; in 1872: lieten |
| 276 | 6 | van den - volgens 1880; in 1872: der |
| 281 | 28 | genoot - volgens 1865; in 1872: overstelpten |
| 282 | 20 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 284 | 30 | dat weet ik - volgens 1865; in 1872: dit weet ik |
| 287 | 18 | aandoeningen - volgens 1865; in 1872: aandoening |
| 287 | 19 | speelden - volgens 1865; in 1872: speelde |
| 288 | 3 | Dat mocht - volgens 1865; in 1872: Dit mocht |
| 288 | 7 | het individu - volgens 1865; in 1872: de individu |
| 288 | 21 | Dat wist - volgens 1865; in 1872: Dit wist |
| 288 | 21 | Dat voelde - volgens 1865; in 1872: Dit voelde |
| 288 | 21 | dat weet - volgens 1865; in 1872: dit weet |
| 289 | 19 | 't leveren van een - volgens 1865; in 1872: de levering ener |
| 290 | 34 | dat weten - volgens 1865; in 1872: dit weten |
| 291 | 30 | Ik weet wel - volgens 1865; in 1872: Wel weet ik |
| 292 | 19 | wél - volgens 1865; in 1872: wel |
| 292 | 19 | hy - volgens 1865; in 1872: hy terugdenkend |
| 292 | 32 | daarop doelde ik - volgens 1865; in 1872: dat was de zin myner mening |
| 293 | 1 | Een Peruaanse vertelling - volgens 1865; in 1872 ontbreekt |
| 295 | 5 | dat moest - volgens 1865; in 1872: dit moest |
| 295 | 26 | dat begryp je - volgens 1865; in 1872: dit begryp je |
| 298 | 20 | van dat - volgens 1865; in 1872: van dit |
| 299 | 1 | met die - volgens 1865; in 1872: met de |
| 299 | 16 | der zon - volgens 1865; in 1872: der zonne |
| 300 | 36 | dan, wien - volgens 1865; in 1872: wien |
| 306 | 1 | moest - volgens 1865; in 1872: 't doet me zeer! Moest |
| 306 | 14 | verlichtte - volgens 1865; in 1872: verluchtte |
| blz. 308 | r. 22 | En dat - volgens 1865; in 1872: En dit |
| 313 | 8 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 314 | 19 | weer - volgens 1865; in 1872: weder |
| 314 | 37 | factor - volgens 1865; in 1872: ten rechte gezegd: factor |
| 314 | 28 | recht - volgens 1865; in 1872: met zekerheid |
| 315 | 7 | Dat was - volgens 1865; in 1872: Dit was |
| 316 | 19 | genoeg evenwel - volgens 1865; in 1872: genoeg |
| 317 | 11 | dat alles - volgens 1865; in 1872: dit alles |
| 317 | 21 | die kinderen - volgens 1865; in 1872: de kinderen |
| 317 | 31 | om dat - volgens 1865; in 1872: om dit |
| 317 | 34 | Dat begreep - volgens 1865; in 1872: Dit begreep |
| 321 | 10 | Dat gebeurt - volgens 1865; in 1872: Dit gebeurt |
| 322 | 14 | zou - volgens 1880; in 1872: zo |
| 325 | 5 | Hoofdstuk XXIV - volgens 1865; in 1872: Hoofdstuk XXXIV |
| 330 | 8 | men dat - volgens 1865; in 1872: men dit |
| 330 | 12 | de mate - volgens 1865; in 1872: de maat |
| 331 | 25 | zeven - volgens 1865; in 1872: te veel (tweemaal) |
| 331 | 25 | Die recensent - volgens 1865; in 1872: De recensent |
| 334 | 15 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 336 | 24 | Dat hindert - volgens 1865; in 1872: Dit hindert |
| 337 | 2 | Dat hindert - volgens 1865; in 1872: Dit hindert |
| 337 | 21 | my - volgens 1865; in 1872: me |
| 337 | 36 | spekslagerswinkel - volgens 1865; in 1872: spekslachterswinkel |
| 339 | 3 | Dat is - volgens 1865; in 1872: Dit is |
| 339 | 4 | dat moet - volgens 1865; in 1872: dit moet |
| 339 | 13 | haar - volgens 1865; in 1872: 'r |
| 340 | 23 | dat - volgens 1865; in 1872: dit |
| 350 | 21 | Zó schreef ik - volgens 1865; in 1872: Ik schreef die parabel |
| 335 | 7 | bleef - volgens 1865; in 1872: bleek |
| 356 | 33 | dat woord - volgens 1865; in 1872: 't woord |
| blz. 359 | r. 14 | of - volgens 1865; in 1872: noch |
| 363 | 4 | 1856 - volgens Vrye Arbeid; in 1872: 1858 |
| 364 | 18 | dat vraag - volgens 1865; in 1872: dit vraag |
| 365 | 8 | m'n hoogmoed - volgens 1865; in 1872: m'n bekenden hoogmoed |
| 365 | 29 | secties - volgens 1865; in 1872: sectiën |
| 365 | 33 | Dat zal - volgens 1865; in 1872: Dit zal |
| 368 | 7 | dat wordt - volgens 1865; in 1872: dit wordt |
| 368 | 27 | De franse tekst is herdrukt overeenkomstig het officiële verslag (Bruxelles, Leipzig, Paris 1864), blz. 849-852, echter met verbetering van het jaartal 1857 in 1856, en toevoeging van de woorden: de Sourakarte, achter: empereur (blz. 371, regel 5), zoals in de editie van 1872. |
| 374 | 16 | der Ideeën - volgens 1865; in 1872: dezer Ideeën |
| 375 | 23 | dat ben ik - volgens 1865; in 1872: dit ben ik |
| 376 | 34 | aan te stellen - volgens 1865; in 1872: 'n aanstelling te geven |
| 378 | 22 | geweest te zyn - volgens 1865; in 1872: geweest |
| 378 | 29 | dat spreekt - volgens 1865; in 1872: dit spreekt |
| 379 | 14 | de ergste - volgens 1865; in 1872: de meest schuldige |
| 380 | 2 | dat is - volgens 1865; in 1872: dit is |
Bovendien werd de vorm: 'r, wanneer deze ‘er’ en niet ‘haar’ betekende, gespeld als: er, behalve in de dialoog. Bij de Aantekeningen werd een enkele maal Atjin vervangen door Atjeh.