Volledige Werken. Deel 2. Minnebrieven. Over vrijen arbeid in Nederlands-Indië. Brief aan Quintillianus. Ideeën, eerste bundel
Aan den Heer...... Doctor in de Letteren.
Brief aan de kiezers van Nederland
Van een gouverneur-generaal in ruste
Over vryen arbeid in Nederlands Indië
[Over vryen arbeid in Nederlandsch-Indië]
436.
En ware het nog zo rechtstreeks alleen, het nadeel dat de zogenaamde godsdienst berokkent aan de maatschappy, maar op zedelyk en verstandelyk gebied steelt zy nog onbeschaamder op indirecte wyze, de beste vruchten uit den hof van volkswelvaart. Een kind dat misschien vermogens bezitten zou tot het aanleren of uitvinden van nieuwe middelen om de Natuur dienstbaar te maken aan den mens - dat eeuwig-nodig probleem! - wordt bedwelmd of verstikt onder psalmen, evangeliën, en hoe al die voddery heten moog. In plaats van het te onderrichten in de wetten van die Natuur, waarvan de kennis nog zeer gebrekkig is, doet men 't kennismaken met Jozefs veelkleurigen mantel of 't hondje van Tobias. In plaats van 't de wereld te doen begrypen waarin het leeft, voert men 't rond in een spokerige lelyke kunstwereld, die voor eeuwen rhapsodisch werd uitgebroeid in de verwarde hersenen van leeglopende vagebonden. En als dan later dat kind in 't werkelyk leven behoefte hebben zou aan de flinke toepassing van dezen of genen regel der natuur, zoekt het vergeefs in z'n hoofd naar de wetenschap die 't nodig heeft. Het zoekt waarheid, vindt leugen, en vloekt vader of opvoeder die, tegen beter weten aan, opium reikte voor spyze.