Multatuli.online


De bruid daarboven

Aanvankelijk geschreven te Padang, waarschijnlijk in de laatste maanden van 1843 en de eerste van 1844; de titel luidde toen: De Eerloze. Deze oudste versie is niet bekend.

Op 15 November 1851 zond Douwes Dekker vanuit Menado een wellicht omgewerkte kopij naar de uitgever A.C. Kruseman te Haarlem, met de bedoeling dit stuk onder eigen naam te laten verschijnen. De titel was gewijzigd in: De Hemelbruid. Ook deze tweede versie is niet bekend.

In September 1859 nam Dekker dit stuk opnieuw ter hand, en in de hoop dat het zou worden opgevoerd, bood hij op 14 September 1859 de Amsterdamse toneeldirecteur J.E. de Vries een ingebonden afschrift aan. De titel luidde toen: De Bruid daarboven, en de auteursnaam: Multatuli, aangezien Dekker meende dat openlijke bemoeiingen met het toneel wellicht zijn kansen op een voortgezette ambtenaarsloopbaan in Indië zouden schaden. Tot een opvoering is het vóór 1864 echter niet gekomen.

In het Multatuli-Museum te Amsterdam bevindt zich een ingebonden handschrift, waarvan het titelblad enkele merkwaardige aantekeningen bevat. Onder de titel stond aanvankelijk: ‘burgerlijk tooneelspel, door Multatuli’. Dit werd doorgestreept en vervangen door: ‘Eene Jugend Sünde in Vijf bedrijven, van Max Havelaar’.

Aanvankelijk volgden er twee motto's:


Caroline: ‘Zie Holm... wien ik op aerde moge toebehooren,
- ik ben Uwe verloofde voor den Hemel!’
de Bruid daerboven, 4e B. 3e T.
De liefde overwint alle dingen.
Jakobus.

Later zijn deze motto's geschrapt en vervangen door de parodistische woorden:

‘Amhalia bhemhint chij den Graahaaf?’

‘O liefe fader, eeeuwig sal ik em beminne.’

Jan Gras

De eerste druk verscheen in December 1864:

De Bruid daarboven, door Multatuli. Tooneelspel in vijf bedrijven. Amsterdam, Firma R.C. Meijer, Kalverstraat, E. 246. 1864.

Een tweede oplaag werd afgedrukt in een deel der exemplaren van Minnebrieven, vierde oplaag, Amsterdam idem, 1865, en wel op de blz. 195-292.

De derde oplaag verscheen te Amsterdam, Firma R.C. Meijer, Kalverstraat, E 246. 1866.

Van het exemplaar in de Universiteitsbibliotheek te Leiden is het eerste vel genummerd 200-214, terwijl daarna de bladzijden 17-94 volgen.

Voorts werden van dit toneelstuk uitgegeven:

Vierde druk. Met naschrift. Amsterdam, G.L. Funke, 1872.

Vijfde druk. Met naschrift. Idem, 1880.

In 1875 verscheen onder de titel: ‘Infam cassirt. Nach einem dramatischen Motiv’ een Duitse bewerking in verhalend proza in de bundel: ‘Holländische Novellen’. Den Originalen nacherzählt von Ad. Glaser. Braunschweig, G. Westermann, 1875.

Van het Naschrift, in 1872 ontstaan, bezit het Multatuli-Museum veertien stroken manuscript.

De opgenomen tekst is overeenkomstig de druk van 1872, behoudens de navolgende varianten:

blz. 449 r. 14 Het stuk speelt, etc. - volgens 1864; in 1872: ontbreekt
451 2 stelt een kamer... voor - volgens 1880; in 1872: stelt voor een kamer
451 17 had ik - volgens 1880; in 1872: hadde ik

blz. 452 r. 11 zou ik - volgens 1880; in 1872: zoude ik
452 24 gedruis - volgens 1880; in 1872: geruis
454 23 beste - volgens 1880; in 1872: lieve
455 10 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
457 27 verbazend - volgens 1880; in 1872: verbaasd
458 21 dank je - volgens 1880; in 1872: dank u
459 20 onzen kleinen - volgens 1880; in 1872: den kleinen
459 23 dan - volgens 1880; in 1872: dan voorts
460 7 dat we - volgens 1880; in 1872: dat
460 8 voor - volgens 1880; in 1872: wy voor
461 11 inderdaad - volgens 1880; in 1872: indedaad
462 13 Maar wat - volgens 1880; in 1872: wat
462 21 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
463 13 is het - volgens 1880; in 1872: is
464 18 in alles - volgens 1880; in 1872: alles
465 1 van het vorige toneel - volgens 1880; in 1872: des vorigen toneels
465 23 Holm? - volgens 1880; in 1872: Holm!
465 36 bezat - volgens 1880; in 1872: bezate
466 12 de wereld - volgens 1880; in 1872: der wereld
466 19 myn familie - volgens 1880; in 1872: myner familie
468 4 aan dacht - volgens 1880; in 1872: op dacht
468 12 kon - volgens 1880; in 1872: konde
468 15 en me - volgens 1880; in 1872: en
468 25 maar ik - volgens 1880; in 1872: maar
468 30 vroeg - volgens 1880; in 1872: vraagde
469 7 vroeg - volgens 1880; in 1872: vraagde
470 30 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
472 2 stelt een kamer in een hotel voor - volgens 1880; in 1872: stelt voor een kamer in een hotel
472 22 in Parys - volgens 1864; in 1872: te Parys
473 21 hier thuis - volgens 1880; in 1872: te huis
473 35 Dat kwam - volgens 1864; in 1872: Dit kwam
474 10 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
475 2 van de - volgens 1880; in 1872: der
475 20 dan - volgens 1880; in 1872: dus

blz. 476 r. 1 ver - volgens 1880; in 1872: lang
476 13 rond - volgens 1880; in 1872: in het rond
476 33 heel - volgens 1880; in 1872: zeer
477 31 gaat zitten - volgens 1880; in 1872: zet zich
479 3 gek - volgens 1880; in 1872: zot
479 18 half vyf - volgens 1880; in 1872: half vyf ure
480 18 zei - volgens 1880; in 1872: zeide (drie maal)
482 11 eigenlyk niet - volgens 1880; in 1872: niet
484 11 maar - volgens 1880; in 1872: doch
484 14 versta je - volgens 1880; in 1872: hoort ge
484 32 scheelt je - volgens 1880; in 1872: schort u
485 3 Dat bevalt - volgens 1880; in 1872: Dit bevalt
485 3 Dat staat - volgens 1880; in 1872: Dit staat
485 22 Dat is - volgens 1864; in 1872: Dit is
486 7 Mars! - volgens 1880; in 1872: Ga!
486 11 zei - volgens 1880; in 1872: zeide
487 38 thuis - volgens 1880; in 1872: in huis
488 5 maar - volgens 1880; in 1872: slechts
488 5 vroeg - volgens 1880; in 1872: vraagde
489 1 al dat tuig - volgens 1880; in 1872: het tuig
490 2 gaat zitten - volgens 1880; in 1872: zet zich
490 9 godbetert - volgens 1880; in 1872: de hemel beware my
490 23 allons mourir - volgens 1880; in 1872: allons
494 26 hield - volgens 1880; in 1872: had
494 31 waard - volgens 1880; in 1872: waardig
494 37 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
495 18 meende - volgens 1880; in 1872: meendet
496 26 om te kunnen - volgens 1880; in 1872: opdat ik kunne
496 30 Wie dat zegt óók, zou ik denken. Dus is het een leugen - volgens 1880; in 1872: ontbreekt
497 11 trouwt - volgens 1880; in 1872: huwt
498 10 mooi - volgens 1880; in 1872: schoon
499 18 luid - volgens 1880; in 1872: luide
499 28 zei - volgens 1880; in 1872: zeide
500 27 En... - volgens 1880; in 1872: Heb ik u niet datgene

blz. 501 r. 22 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
501 25 Armoede - volgens 1864; in 1872: Armoed
501 35 die - volgens 1880; in 1872: welke
502 13 Zei - volgens 1880; in 1872: Zeide
504 26 hy durfde - volgens 1864; in 1872: durfde
504 27 hy scheen - volgens 1864; in 1872: scheen
505 13 ge hem te vertellen - volgens 1880; in 1872: ge
507 22 dát meent - volgens 1864; in 1872: dit meent
508 25 zo kalm zo... - volgens 1880; in 1872: zo...
509 9 weerzien - volgens 1880; in 1872: wederzien
510 21 vandaag - volgens 1880; in 1872: heden
510 30 als de dag van gister - volgens 1880; in 1872: als ware het gister gebeurd
510 31 lichterlaaie - volgens 1864; in 1872: lichtelaaie
511 8 Holms hand - volgens 1880; in 1872: zyn hand
511 10 beste heer - volgens 1880; in 1872: lieve heer
513 13 vóór den tyd - volgens 1864; in 1872: voor den tyd
513 29 ener gelegenheid - volgens 1880; in 1872: der gelegenheid
514 16 van zyn - volgens 1880; in 1872: zyner
515 15 ik, ik ben - volgens 1880; in 1872: ik ben
515 27 bedenk dat ik gister nog een kind was - volgens 1880; in 1872: ik was gister nog een kind
515 37 zei - volgens 1880; in 1872: zeide
515 37 Armoede - volgens 1864; in 1872: Armoed
515 38 armoede - volgens 1864; in 1872: armoed
520 3 hem die eer - volgens 1864; in 1872: die eer
520 33 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
523 19 van de verslagenheid - volgens 1880; in 1872: der verslagenheid
524 2 zou tot stand gekomen zyn - volgens 1880; in 1872: ware tot stand gekomen
524 18 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
524 33 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
527 30 zou - volgens 1880; in 1872: zoude
527 37 had - volgens 1880; in 1872: hadde
528 4 stikte - volgens 1880; in 1872: snikte

blz. 528 r. 17 kon - volgens 1880; in 1872: konde
530 28 Mais tout cela n'empêche pas... dat - volgens 1880; in 1872: Mais... ça n'empêche... pas dat
530 32 dat zo - volgens 1864; in 1872: dit zo
535 24 karakter en plichtsopvatting - volgens 1880; in 1872: karakter
536 32 natuur - volgens 1880; in 1872: zyn
536 33 is geweest - volgens 1880; in 1872: was
540 38 wel eens - volgens 1880; in 1872: wel
542 21 rekening houdt met - volgens 1880; in 1872: rekening houdt van
543 8 z'n mevrouwen - volgens 1880; in 1872: Mevrouw
544 7 en Terentius - volgens 1880; in 1872: Terentius en Aristophanes
545 25 doch - volgens 1880; in 1872: denn doch
547 33 La Mancha - volgens 1880; in 1872: Mancha