Volledige Werken. Deel 21. Brieven en dokumenten uit de jaren 1881-1882
[3 januari 1881 Brief van C. Vosmaer aan Multatuli en Mimi]
[6 januari 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[7 januari 1881 Advertentie voordracht Rotterdam (I)]
[8 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[8 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]
[8 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 januari 1881 Advertentie voordracht Amsterdam]
[9 januari 1881 Advertentie voordracht Tiel]
[9 januari 1881 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[9 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[10 januari 1881 Voordracht te Rotterdam]
[10 januari 1881 Aantekeningen voordracht]
[11 januari 1881 Verslag voordracht Rotterdam in Nieuwe Rotterdamsche Crt]
[11 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[11 januari 1881 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]
[11 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[11 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.G. Robbers]
[12 januari 1881 Advertentie voordracht Delft]
[12 januari 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[12 januari 1881 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[12 januari 1881 Voordracht te Amsterdam]
[12 januari 1881 Aantekeningen voordracht]
[12 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[12 januari 1881 Verslag voordracht Rotterdam in Rotterdamsch Nieuwsblad]
[13 januari 1881 Voordracht te Leiden]
[13 januari 1881 Aantekeningen voordracht]
[14 januari 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[14 januari 1881 Verslag voordracht Amsterdam in Algemeen Handelsblad]
[14 januari 1881 Verslag voordracht Amsterdam in Het Nieuws van den Dag]
[14 januari 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[14 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[14 januari 1881 Voordracht te Delft]
[15 januari 1881 Verslag voordracht Leiden in Leidsch Dagblad]
[15 januari 1881 Advertentie voordracht Dordrecht]
[15 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[15 januari 1881 Verslag voordracht Leiden in Leidsche Crt.]
[15 januari 1881 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[15 januari 1881 Brief van Mimi aan D.R. Mansholt]
[15 januari 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[16 januari 1881 Advertentie voordracht Breda]
[16 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[17 januari 1881 Advertentie voordracht Schiedam]
[17 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 januari 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[18 januari 1881 Herinnering W.L. Penning aan voordracht Schiedam]
[18 januari 1881 Advertentie voordracht Zaltbommel]
[18 januari 1881 Voordracht te Schiedam]
[18 januari 1881 Aantekeningen voordracht]
[19 januari 1881 Verslag voordracht Leiden in Minerva]
[19 januari 1881 Advertentie voordracht Haarlem]
[19 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[20 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[20 januari 1881 Verslag voordracht Schiedam in Schiedamsche Crt.]
[20 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[21 januari 1881 Advertentie voordracht 's-Gravenhage]
[21 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[21 januari 1881 Voordracht te Haarlem]
[21 januari 1881 Herinneringen P.J. van Eldik Thieme aan voordracht Haarlem]
[22 januari 1881 Advertentie voordracht 's-Hertogenbosch]
[22 januari 1881 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]
[22 januari 1881 Voordracht te 's-Gravenhage]
[22 januari 1881 Aantekeningen voordracht]
[23 januari 1881 Verslag voordracht Rotterdam in Brielsche Crt.]
[23 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[23 januari 1881 Verslag voordracht Amsterdam in De Amsterdammer]
[24 januari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi en Wouter]
[24 januari 1881 Brief van Mimi aan Multatuli]
[24 januari 1881 Verslag voordracht Haarlem in Opregte Haarlemsche Crt.]
[25 januari 1881 Voordracht Dordrecht afgelast]
[25 januari 1881 Advertentie voordracht Middelburg]
[25 januari 1881 Verslag voordracht 's-Gravenhage in Het Vaderland]
[25 januari 1881 Briefkaart Multatuli aan Mimi]
[25 januari 1881 Voordracht te Breda]
[26 januari 1881 Telegram Multatuli aan Mimi]
[26 januari 1881 Voordracht te 's-Hertogenbosch]
[27 januari 1881 Voordracht te Middelburg]
[29 januari 1881 Verslag voordracht Middelburg in Middelburgsche Crt.]
[29 januari 1881 Verslag voordracht 's-Gravenhage in De Nederlandsche Spectator]
[30 januari 1881 Advertentie voordracht Gouda]
[31 januari 1881 Brief van Multatuli aan J.G. Robbers]
[2 februari 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[3 februari 1881 Advertentie voordracht Zutphen]
[3 februari 1881 Brief van Multatuli aan T. Tal]
[4 februari 1881 Brief van T. Tal aan Multatuli]
[4 februari 1881 Voordracht te Zaltbommel]
[5 februari 1881 Voordracht te Helmond]
[7 februari 1881 Advertentie voordracht Utrecht]
[7 februari 1881 Voordracht te Gouda]
[8 februari 1881 Advertentie en bericht voordracht Amersfoort]
[8 februari 1881 Brief van Multatuli aan J.L. Beijers]
[8 februari 1881 Voordracht te Utrecht]
[9 februari 1881 Verslag voordracht Utrecht in Utrechtsch Dagblad]
[9 februari 1881 Advertentie voordracht Hengelo]
[9 februari 1881 Advertentie voordracht Enschedé]
[9 februari 1881 Verslag voordracht Gouda]
[9 februari 1881 Voordracht te Amersfoort]
[10 februari 1881 Voordracht te Zutphen]
[10 februari 1881 Aantekeningen voordracht]
[10 februari 1881 Herinneringen J. de Meester aan voordracht Zutphen]
[11 februari 1881 Voordracht te Hengelo]
[12 februari 1881 Verslag voordracht Zutphen in Zutphensche Crt.]
[12 februari 1881 Verslag voordracht Amersfoort in Nieuwe Amersfoortsche Crt.]
[12 februari 1881 Voordracht te Enschedé]
[14 februari 1881 Briefkaart van Multatuli aan T. Tal]
[14 februari 1881 Verslag voordracht Zutphen in Zutphensche Crt. (vervolg)]
[15 februari 1881 Advertentie Th. Postma in Leeuwarder Crt.]
[15 februari 1881 Advertentie voordracht Dordrecht]
[16 februari 1881 Advertentie voordracht Arnhem]
[16 februari 1881 Verslag voordracht Hengelo en voordracht Enschedé in Tubantia]
[16 februari 1881 Voordracht te Dordrecht]
[17 februari 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[17 februari 1881 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[18 februari 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[februari 1881 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[19 februari 1881 Advertentie voordracht Dokkum]
[19 februari 1881 Advertentie voordracht Sneek]
[19 februari 1881 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]
[20 februari 1881 Brief van Multatuli aan een onbekende]
[21 februari 1881 Brief van Mimi aan C. Vosmaer]
[21 februari 1881 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[21 februari 1881 Advertentie voordracht Harlingen]
[21 februari 1881 Bericht inzake voordracht Harlingen]
[21 februari 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[23 februari 1881 Verslag voordracht Arnhem in Arnhemsche Crt.]
[23 februari 1881 Voordracht te Harlingen]
[24 februari 1881 Advertentie voordracht Leeuwarden]
[24 februari 1881 Advertentie voordracht Groningen]
[24 februari 1881 Voordracht te Leeuwarden]
[25 februari 1881 Verslag voordracht Harlingen in de Harlinger Crt.]
[25 februari 1881 Voordracht te Dokkum]
[26 februari 1881 Verslag voordracht Dokkum in Oostergo]
[26 februari 1881 Voordracht te Sneek]
[februari 1881 Brief van Mimi aan Multatuli]
[28 februari 1881 Verslag voordracht Leeuwarden in de Leeuwarder Crt.]
[28 februari 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[28 februari 1881 Advertentie voordracht Scheemda]
[28 februari 1881 Voordracht te Groningen]
[28 februari 1881 Aantekeningen voordracht]
[1 maart 1881 Advertentie voordracht Assen]
[2 maart 1881 Verslag voordracht Groningen in Prov. Groninger Crt.]
[2 maart 1881 Verslag voordracht Sneek in de Sneeker Crt.]
[2 maart 1881 Voordracht te Sappemeer]
[2 maart 1881 Aantekeningen voordracht]
[3 maart 1881 Advertentie voordracht Schagen]
[3 maart 1881 Briefkaart van Multatuli aan J.H. de Haas]
[3 maart 1881 Voordracht te Veendam]
[4 maart 1881 Advertentie voordracht Deventer]
[4 maart 1881 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[4 maart 1881 Voordracht te Stadskanaal]
[5 maart 1881 Voordracht te Scheemda]
[6 maart 1881 Advertentie voordracht Nijmegen]
[7 maart 1881 Verslag voordracht Veendam in de Prov. Groninger Crt.]
[7 maart 1881 Advertentie voordracht Winschoten]
[7 maart 1881 Voordracht te Winschoten]
[8 maart 1881 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[8 maart 1881 Verslag voordracht Sappemeer in de Prov. Groninger Crt.]
[8 maart 1881 Voordracht te Assen]
[9 maart 1881 Advertentie voordracht Zwolle]
[9 maart 1881 Bericht in Prov. Groninger Crt.]
[9 maart 1881 Verslag voordracht Winschoten in Prov. Groninger Crt.]
[9 maart 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 maart 1881 Voordracht te Zwolle]
[10 maart 1881 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]
[10 maart 1881 Verslag voordracht Scheemda in Prov. Groninger Crt.]
[10 maart 1881 Voordracht te Deventer]
[11 maart 1881 Verslag voordracht Deventer in de Deventer Crt.]
[11 maart 1881 Verslag voordracht Zwolle in de Prov. Overijsselsche en Zwolsche Crt.]
[12 maart 1881 Advertentie voordracht Zaandijk]
[12 maart 1881 Verslag voordracht Winschoten in de Winschoter Crt.]
[maart 1881 Aantekeningen Vosmaer inzake Tandem]
[maart 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[14 maart 1881 Voordracht te Nijmegen]
[14 maart 1881 Aantekening kassaboek De Harmonie]
[maart 1881 Advertentie voordracht Den Helder]
[15 maart 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[maart 1881 Brief van Wouter aan Multatuli]
[16 maart 1881 Verslag voordracht Groningen in Minerva]
[maart 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 maart 1881 Verslag van een voordracht over Multatuli in Minerva]
[17 maart 1881 Voordracht te Den Helder]
[18 maart 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 maart 1881 Advertentie voordracht Tiel]
[18 maart 1881 Voordracht te Schagen]
[19 maart 1881 Verslag voordracht Assen in de Prov. Drentsche en Asser Crt.]
[19 maart 1881 Advertentie voordracht Rotterdam (II)]
[19 maart 1881 Voordracht te Zaandijk]
[20 maart 1881 Verslag voordracht Schagen in de Schager Crt.]
[20 maart 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[21 maart 1881 Voordracht op Texel]
[23 maart 1881 Verslag voordracht Zaandijk in de Zaanlandsche Crt.]
[23 maart 1881 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[23 maart 1881 Voordracht te Rotterdam]
[23 maart 1881 Aantekeningen voordracht]
[24 maart 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[24 maart 1881 Telegram van Multatuli aan A. Merens]
[24 maart 1881 Verslag voordracht Rotterdam in de Nieuwe Rotterdamsche Crt.]
[26 maart 1881 Brief van G.L. Funke aan Mimi]
[26 maart 1881 Ingezonden brieven in de Zaanlandsche Crt.]
[27 maart 1881 Advertentie voordracht Gorkum]
[28 maart 1881 Voordracht te Gorkum]
[30 maart 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[30 maart 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[30 maart 1881 Ingezonden Stuk in de Zaanlandsche Crt.]
[30 maart 1881 Voordracht te Sliedrecht]
[31 maart 1881 Verslag voordracht Gorkum in de Nieuwe Gorinchemsche Crt.]
[31 maart 1881 Voordracht te Tiel]
[2 april 1881 Verslag voordracht Tiel in de Nieuwe Tielsche Crt.]
[2 april 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 april 1881 Verslag voordracht Rotterdam in de Brielsche Crt.]
[4 april 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[6 april 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[6 april 1881 Ingezonden Stuk in de Zaanlandsche Crt.]
[7 april 1881 Advertentie voordracht Utrecht]
[8 april 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[8 april 1881 Advertentie afgelasting voordracht Utrecht]
[9 april 1881 Ingezonden Stuk in de Zaanlandsche Crt.]
[9 april 1881 Brief van Multatuli aan J. Ensing]
[11 april 1881 Brief van Multatuli aan Mimi]
[12 april 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[14 april 1881 Kaartje van G.C. de Haas-Hanau en haar dochter]
[18 april 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[april 1881 Brief van H.C. de Wolff aan G.C. de Haas-Hanau]
[22 april 1881 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]
[30 april 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[1 mei 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[3 mei 1881 Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga]
[5 mei 1881 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[6 mei 1881 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
[8 mei 1881 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
[10 mei 1881 Brief van T.H. de Beer aan Multatuli]
[14 mei 1881 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]
[15 mei 1881 Brief van W.L. Penning aan C. Vosmaer]
[21 mei 1881 Intrek in het huis Auf der Kreuzkirch]
[mei 1881 Herinneringen van Saalwachter, Hilgert en Sinning]
[23 mei 1881 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[24 mei 1881 Brief van Multatuli en Mimi aan C. Merens-Hamminck Schepel]
[4 juni 1881 Briefkaart van T.H. de Beer aan Multatuli]
[4 juni 1881 Briefkaart van T.H. de Beer aan Multatuli]
[7 juni 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[8 juni 1881 Brief van Multatuli aan T.H. de Beer
[9 juni 1881 Brief van T.H. de Beer aan Multatuli]
[13 juni 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[14 juni 1881 Briefkaart van Multatuli aan G.L. Funke]
[15 juni 1881 Brief van Multatuli aan T.H. de Beer]
[16 juni 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[17 juni 1881 Brief van Multatuli aan N. Braunius Oeberius]
[19 juni 1881 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[25 juni 1881 Brief van 8 juni aan T.H. de Beer in De Portefeuille]
[26 juni 1881 Brief van Multatuli aan J.G. Robbers]
[27 juni 1881 Briefkaart van G.L. Funke aan Multatuli]
[28 juni 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[28 juni 1881 Briefkaart van T.H. de Beer aan Multatuli]
[29 juni 1881 Artikel in Het Nieuws van den Dag]
[29 juni 1881 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[30 juni 1881 Telegram van Multatuli aan T.H. de Beer]
[juli 1881 Brief van T.H. de Beer aan A.S. Kok]
[1 juli 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[1 juli 1881 Brief van T.H. de Beer aan Multatuli]
[2 juli 1881 Twee artikeltjes in Uilenspiegel]
[2 juli 1881 Bericht in Het Nieuws van den Dag]
[2 juli 1881 Brief van Multatuli aan T.H. de Beer]
[2 juli 1881 Bericht van T.H. de Beer in De Portefeuille]
[3 juli 1881 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[3 juli 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[3 juli 1881 Brief van T.H. de Beer aan Multatuli]
[4 juli 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[4 juli 1881 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[5 juli 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[6 juli 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[9 juli 1881 Brief van Multatuli aan T.H. de Beer in De Portefeuille]
[10 juli 1881 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[11 juli 1881 Briefkaart van T.H. de Beer aan Multatuli]
[19 juli 1881 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[20 juli 1881 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[23 juli 1881 Artikel van G.J.P. de la Valette in De Portefeuille]
[Herinneringen G.J.P. de la Valette]
[25 juli 1881 Brief van Multatuli aan J.G. Robbers]
[26 juli 1881 Opdracht in exemplaar Vorstenschool]
[1 augustus 1881 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[2 augustus 1881 Brief van Multatuli aan J.G. Robbers]
[5 augustus 1881 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]
[5 augustus 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[6 augustus 1881 Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer]
[14 augustus 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[17 augustus 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[17 augustus 1881 Multatuli's kleinzoon Guido Bassani geboren]
[21 augustus 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[24 augustus 1881 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[26 augustus 1881 Briefkaart van Multatuli aan G.L. Funke]
[27 augustus 1881 Briefkaart van G.L. Funke aan Multatuli]
[28 augustus 1881 Brief van Mimi aan W.A. Paap]
[31 augustus 1881 Briefkaart van Multatuli aan T.H. de Beer]
[31 augustus 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[31 augustus 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[31 augustus 1881 Briefkaart van Multatuli aan G.L. Funke]
[1 september 1881 Betaling Tandem door M.J. de Witt Hamer]
[6 september 1881 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]
[13 september 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[13 september 1881 Brief van Multatuli aan M.J. de Witt Hamer]
[26 september 1881 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[1 oktober 1881 Brief van Multatuli aan een onbekende]
[2 oktober 1881 Brief van Mimi en Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]
[4 oktober 1881 Bericht J. Muusses & Co. in het Nieuwsblad voor den boekhandel]
[7 oktober 1881 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[8 oktober 1881 Ingezonden Brief in De Nederlandsche Spectator]
[oktober 1881 Circulaire boekhandel 5e druk Max Havelaar]
[10 oktober 1881 Brief van Mimi en Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]
[10 oktober 1881 Brief van Wouter aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]
[12 oktober 1881 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
[13 oktober 1881 Brief van Multatuli aan A.D. Baron van Verschuer]
[14 oktober 1881 Advertentie in het Nieuwsblad voor den boekhandel]
[15 oktober 1881 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]
[16 oktober 1881 Brief van Multatuli en Mimi aan E. Douwes Dekker en T.C. Douwes Dekker Heijning]
[18 oktober 1881 Brief van D.J. Korteweg aan Multatuli]
[18 oktober 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[20 oktober 1881 Briefkaart van Multatuli aan D.J. Korteweg]
[20 oktober 1881 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[20 oktober 1881 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[21 oktober 1881 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[21 oktober 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[21 oktober 1881 Brief van Wouter aan E. Douwes Dekker en T.C. Douwes Dekker-Heijning]
[23 oktober 1881 Briefkaart van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[23 oktober 1881 Briefkaart van Multatuli aan J.H. de Haas]
[25 oktober 1881 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[25 oktober 1881 Briefkaart van Multatuli aan W.A. Paap]
[26 oktober 1881 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]
[27 oktober 1881 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[27 oktober 1881 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[29 oktober 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker en T.C. Douwes Dekker-Heijning]
[31 oktober 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[1 november 1881 Vijfde druk Max Havelaar]
[2 november 1881 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[4 november 1881 Telegram van Multatuli aan Maatschappij Elsevier]
[9 november 1881 Brief van Multatuli aan G.J.P. de la Valette]
[9 november 1881 Bespreking Max Havelaar in de Arnhemsche Crt.]
[11 november 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker en T.C. Douwes Dekker-Heijning]
[12 november 1881 Bericht over 5de druk Max Havelaar in De Nederlandsche Spectator]
[december 1881 Brief van Mimi aan C. Bremer-Snelleman]
[1 december 1881 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]
[6 december 1881 Advertentie in de Arnhemsche Crt.]
[6 december 1881 Brief van Multatuli aan E. Douwes Dekker]
[13 december 1881 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[25 december 1881 Redaktioneel schrijven in het Algemeen Handelsblad]
[25 december 1881 M.T.H. Perelaer in het Algemeen Handelsblad]
[28 december 1881 Brief van Multatuli aan H.L.F. Pisuisse]
[28 december 1881 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
[28 december 1881 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[29 december 1881 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[december 1881 Brief van Multatuli aan J. Versluys]
[29 december 1881 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
[1881 Aantekeningen in het Memoriaal]
[Ongedateerde aantekeningen inzake de voordrachten 1878-1881]
Overzicht van de in 1881 door Multatuli gehouden voordrachten
Het jaar 1882 tot de verschijning van de circulaire ‘Landgenoten’
[1 januari 1882 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[2 januari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[2 januari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[8 januari 1882 Artikel over Lebak in De Amsterdammer]
[8 januari 1882 Brief van Multatuli aan J.A. Roessingh van Iterson]
[8 januari 1882 Briet van G.C. de Haas-Hanau aan J.M. Haspels]
[11 januari 1882 Briefkaart van Multatuli aan V. Bruinsma]
[16 januari 1882 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[21 januari 1882 Artikel van C. Vosmaer in De Nederlandsche Spectator]
[22 januari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[23 januari 1882 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan D.J. Korteweg]
[23 januari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[29 januari 1882 Artikel van V. Bruinsma in De Amsterdammer]
[29 januari 1882 Brief van C.J.H. van den Broek aan V. Bruinsma]
[30 januari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[30 januari 1882 Brief van S. Katz aan V. Bruinsma]
[30 januari 1882 Briefkaart van J. Blankman aan V. Bruinsma]
[31 januari 1882 Briefkaart van W.H. van Heijningen Jr. aan V. Bruinsma]
[januari 1882 Brochure van M.T.H. Perelaer]
[3 februari 1882 Brief van M.T.H. Perelaer aan V. Bruinsma]
[februari 1882 Ontwerp circulaire]
[4 februari 1882 Brief van D.J. Korteweg aan P.A. Tiele]
[5 februari 1882 Ingezonden Brief in De Amsterdammer]
[5 februari 1882 Artikel in de Kamper Crt.]
[februari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[6 februari 1882 Brief van C.J.H. van den Broek aan V. Bruinsma]
[6 februari 1882 Brief van J. Deutz aan V. Bruinsma]
[6 februari 1882 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan A.S. Kok]
[7 februari 1882 Briefkaart van C. Vosmaer aan V. Bruinsma]
[Februari 1882 Brief van J. Versluys aan een onbekende]
[8 februari 1882 Brief van D.J. Korteweg aan P.A. Tiele]
[8 februari 1882 Brief van Edu aan een onbekende]
[8 februari 1882 Artikel in het Dagblad]
[9 februari 1882 Brief van M.T.H. Perelaer aan V. Bruinsma]
[9 februari 1882 Brief van M.T.H. Perelaer aan J.A. Roessingh van Iterson]
[9 februari 1882 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan A.S. Kok]
[9 februari 1882 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas en G.C. de Haas-Hanau]
[10 februari 1882 Brief van W.J. Vervloet aan J.A. Roessingh van Iterson]
[11 februari 1882 Brief van W.H. van Heijningen Jr. aan V. Bruinsma]
[11 februari 1882 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[11 februari 1882 Briefkaart van F. van der Goes aan V. Bruinsma]
[11 februari 1882 Brief van J.M. Haspels aan V. Bruinsma]
[11 februari 1882 Brief van J. Manuel Engelbrecht aan De Amsterdammer]
[11 februari 1882 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[februari 1882 Portret van Wouter Bernhold]
[12 februari 1882 Brief van D.J. Korteweg aan P.A. Tiele]
[12 februari 1882 Artikel van V. Bruinsma in De Amsterdammer]
[12 februari 1882 Brief van P.W. van Gelderen aan V. Bruinsma]
[12 februari 1882 Brief van J.H. Geraets Jr. aan V. Bruinsma]
[12 februari 1882 Briefkaart van J.R. van Minden aan V. Bruinsma]
[12 februari 1882 Briefkaart van J. Vonk aan V. Bruinsma]
[12 februari 1882 Briefkaart van A. v. Baalen en A. Dorsman aan V. Bruinsma]
[12 februari 1882 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan D.J. Korteweg]
[12 februari 1882 Artikel in de Kamper Crt.]
[13 februari 1882 Brief van J. Eekhof aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Briefkaart van W.N. de Brakke aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Briefkaart van J. Jeronimo de Vries aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Briefkaart van P.W. Gosler aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Brief van B.v. Ommeren aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Brief van Mimi aan C. Bremer-Snelleman]
[13 februari 1882 Briefkaart van Van den Berg aan V. Bruinsma]
[13 februari 1882 Brief van P.C. Vis aan V. Bruinsma]
[14 februari 1882 Brief van A.A. van Elk aan V. Bruinsma]
[14 februari 1882 Brief van J.H.C. Kern aan P.A. Tiele]
[14 februari 1882 Briefkaart van S.T.A.D. van de Berg aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Brief van P.F. Vos aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Briefkaart van N. Middelkoop aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Briefkaart van M. Duparc aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Briefkaart van J. Versluys aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Brief van J.C. de Vos aan J. Versluys]
[februari 1882 Brief van J. Versluys aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Briefkaart van G.P. Rouffaer aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Koncept-brief van D.J. Korteweg aan J.A. van den Broek]
[15 februari 1882 Brief van F. van der Goes aan V. Bruinsma]
[15 februari 1882 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[februari 1882 Brief van W.H. van Dissel aan V. Bruinsma]
[februari 1882 Brief van Utrechtse studenten aan V. Bruinsma]
[16 februari 1882 Brief van P. Hulst aan V. Bruinsma]
[16 februari 1882 Brief van J.A. van den Broek aan D.J. Korteweg]
[17 februari 1882 Brief van J.H. Anschütz aan V. Bruinsma]
[17 februari 1882 Briefkaart van J. Hobbel aan V. Bruinsma]
[18 februari 1882 Brief van Multatuli aan M.C. van der Hoeven-Meyer]
[19 februari 1882 Briefkaart van G. Heymans aan V. Bruinsma]
[19 februari 1882 Brief van D.J. Korteweg aan P.A. Tiele]
[19 februari 1882 Koncept-brief van D.J. Korteweg aan A. des Amorie van der Hoeven]
[19 februari 1882 Brief van Mimi aan C. Bremer-Snelleman]
[19 februari 1882 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[19 februari 1882 Artikel in de Kamper Crt.]
[20 februari 1882 Brief van P.F. Abell aan V. Bruinsma]
[20 februari 1882 Briefkaart van H.P. Grothe aan V. Bruinsma]
[20 februari 1882 Briefkaart van M.J. de Marees van Swinderen aan V. Bruinsma]
[20 februari 1882 Briefkaart van A.J. Fraens aan V. Bruinsma]
[20 februari 1882 Brief van C. van Nievelt aan het comité Huldeblijk]
[20 februari 1882 Brief van J. Versluys aan V. Bruinsma]
[21 februari 1882 Briefkaart van J. de Koo aan V. Bruinsma]
[21 februari 1882 Brief van A. des Amorie van der Hoeven aan D.J. Korteweg]
[23 februari 1882 Briefkaart van Vreedenberg aan V. Bruinsma]
[23 februari 1882 Brief van Multatuli aan G.J.P. de la Valette]
[24 februari 1882 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[25 februari 1882 Brief van J.W. van Wijhe aan V. Bruinsma]
[26 februari 1882 Brief van J. Rietsema aan V. Bruinsma]
[26 februari 1882 Artikel W.B. Bergsma in De Amsterdammer]
[27 februari 1882 Artikel in de Provinciale Groninger Crt.]
[27 februari 1882 Brief van A.W. Tresling aan V. Bruinsma]
[27 februari 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[27 februari 1882 Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]
[28 februari 1882 Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]
[28 februari 1882 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[maart 1882 Artikel van P. Westra in Noord en Zuid]
[maart 1882 Brief van J.W.E. Duitz aan V. Bruinsma]
[1 maart 1882 Verjaarsversje van Wouter voor Multatuli]
[2 maart 1882 Geschenk van mevr. G.C. de Haas-Hanau]
[2 maart 1882 Artikel in de Kamper Crt.]
[3 maart 1882 Brief van Mimi en Multatuli aan M.C. van der Hoeven-Meyer]
[3 maart 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[5 maart 1882 Ingezonden Brief van V. in De Amsterdammer]
[5 maart 1882 Brief van P.F. Abell aan V. Bruinsma]
[6 maart 1882 Brief van P.H. Ritter aan Multatuli]
[6 maart 1882 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]
[7 maart 1882 Artikel van M.T.H. Perelaer in Het Vaderland]
[7 maart 1882 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[8 maart 1882 Gedrukte brief van de voorlopige huldeblijkcommissie]
[8 maart 1882 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan D.J. Korteweg]
[8 maart 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[10 maart 1882 Ingezonden Stuk van H.J. Vervloet in het Algemeen Handelsblad]
[11 maart 1882 Briefkaart Zeeuwse onderwijzers aan V. Bruinsma]
[11 maart 1882 Vlugmaren van C. Vosmaer in De Nederlandsche Spectator]
[11 maart 1882 Briefkaart van J. de Groot aan V. Bruinsma]
[12 maart 1882 Brief van J. Versluys aan V. Bruinsma]
[12 maart 1882 Brief van D.J. Korteweg aan V. Bruinsma]
[12 maart 1882 Ingezonden Brief van J.H. Geraets Jr. in De Amsterdammer]
[13 maart 1882 Ingezonden Stuk van Van der Hoeven in Het Vaderland]
[13 maart 1882 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[14 maart 1882 Brief van Multatuli aan P.H. Ritter]
[14 maart 1882 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[14 maart 1882 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]
[14 maart 1882 Brief van Multatuli aan W.A. Paap]
[15 maart 1882 Brief van Edu aan een onbekende]
[15 maart 1882 Brief van D.J. Korteweg aan enkele verspreiders van de circulaire]
[15 maart 1882 Gedrukte brief van de hoofd-commissie Huldeblijk]
[12 oktober 1881
Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]
12 oktober 1881
Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch. Vier dubbele velletjes postpapier, waarvan blz. 1-14 en 15(½) beschreven. (M.M.) De brief is op 17 oktober voltooid.
Nieder-Ingelheim 12 Oktober 81 tot 16, 17 beste Van den Bosch! Hartelyk dank voor Uw Tandembydrage en uwen brief! Och, 't doet me zoo leed in uw schryven iets als verstoordheid te bemerken omdat ik in zoo lang niet schreef! Zeker is 't dat ik altyd met de meeste hartelykheid aan U denk. Ja, onze beste Iterson heeft my met 'n bezoek verheugd. En heeft hy gerapporteerd dat ik ‘opgewekt’ was? Ikzelf wist dit niet, maar by nadenken kan ik best begrypen dat hy dien indruk meenam. 't Zal ook wel zoo geweest zyn, maar als hy wat langer gebleven was zou ik - omdat er sedert dien tyd weer ‘une tuile sur ma tête’ viel! - misschien moeite gehad hebben gezellig en opgeruimd te wezen. Ook gy spreekt van behoefte aan ‘uitblazen van zorg en dagelyksheid’. O, het leven!
Kunt gy 'n oorzaak bedenken voor den achterlyken toestand van uwen zoon? Ik zoek naar zoo-iets zoo dikwyls vruchteloos, en toch is zoodanig onderzoek zoo belangryk. By 't nasporen der oorzaken die myn zoon zoo ellendig maken, verlies ik my in gissingen. Z'n grootvader heeft te Waterloo 'n slag met 'n sabel op 't hoofd gehad en is krankzinnig gestorven. Kan dit de oorzaak zyn? Maar Nonni is zeer normaal van intelligentie, eer iets boven dan beneden 't middelmatige. Bovenal heeft zy zeer levendig besef van goed & kwaad, le sens moral die by Eduard finaal ontbreekt. Dat ongeluk van den grootvader der kinderen blykt dus in allen geval geen absoluten invloed op de kl. kinderen gehad te hebben. Een andere vraag die ik my dikwyls voorleg, is of niet de accoucheur [1.] accoucheur: verloskundige (fr.) 't kind mishandeld heeft. De man was my aanbevolen als de beroemdste van z'n vak. Hy was NB, van niets begonnen zynde, millionair geworden! Zeer dikwyls, als ik later op vakmenschen afgaf, dacht ik aan hèm. Gedurende den langen tyd dien de verlossing duurde (Er verliepen 24 uur tusschen de eerste weeën en de eindelyke geboorte) was ik ruimschoots in de gelegenheid optemerken dàt de man niet op de hoogte van z'n roem stond. Toen ik 2, 3 dagen vóór de verlossing hem vroeg of 't ook noodig kon zyn 't ledikant van den wand af te zetten (het was zeer oudmodisch verbonden met 'n hemel die in 't plafond bevestigd was) lachte hy me uit, en scheen medelyden te hebben met m'n leekerige onkunde. Gedurende de verlossing op 'n zeer kritiek oogenblik moest die hemel van 't plafond worden afgeschroefd! Twee kruiers en ik moesten naast of schrylings over de gillende patiënte op 't bed staan om 't zwaar gevaarte lostemaken. En de kerel riep maar al: toch haast te maken! Er was geen oogenblik te verliezen. Het ‘water was gebroken’. Ik had den vent wel willen verscheuren. Toen had de verlossing plaats met den forceps, en wel een tang van àndere soort dan sedert eenige tientallen jaren gebruikt wordt. Hier over nu mag ik niet oordeelen. De man beweerde dat zyn manier (de oude) beter was dan de moderne waarby men - meen ik - de orifice [2.] orifice: opening (fr.) verwydt, terwyl hy 't hoofd vatte en naar buiten bracht. Dat er evenwel zichtbaar aan 't kopje iets beschadigd was kan ik niet zeggen, maar drukking (tot op zekeren graad) op die weeke schedeltjes laat niet spoedig sporen na. Zeker is 't dat het kind - vele jaren daarna nog - 'n vreemd gevormd hoofd had.
Wat de hem door m'n vrouw gegeven opvoeding aangaat - ik zwierf, helaas! - ze beviel my niet in alle opzichten. Gedeeltelyk wèl. Maar hoe dit zy, ook Nonni heeft zy opgevoed en Nonni is 'n braaf meisje geworden, nu 'n brave vrouw.
(In Augs ontv. ik bericht dat zy bevallen is. De indruk dien deze tyding op my maakte was treurig. 't Is zoo bitter zich van z'n kind vervreemd te voelen. Ik heb niets tegen haar man, maar kan me niet vermannen om dien vreemdeling hartelyke brieven te schryven. Zoo iets moet men zich opdringen. Ik voel zoo dat zoo'n Italiaan - en misschien Nonni zelf ook - my voor 'n barbaar uit het Noorden houdt. Men zou om met dezulken wèl te blyven, moeten dweepen met Italiaansche poëzie, kunst &c, naar myn inzien voor ⅞ konventioneele en opgedrongen begrippen. Ik word misselyk als ik Petrarca & Dante ‘dichters’ hoor noemen, en Rafael vind ik 'n gek. Men hoeft nu juist niet naar Italie te gaan om menschen te vinden die my dit kwalyk nemen!
Tot iets aangenaams in den omgang, zelfs by gewone kennissen, is zekere overeenstemming in hoofdbegrippen noodig. Hoe kan er intieme hartelykheid heerschen tusschen vader en dochter waar deze op 'n zoo geheel ander standpunt staat? Dit is onmogelyk, en 't smart my te meer omdat ik zoo zielsveel van Nonni hield. Ze was zoo'n lief kind, vlug, oprecht, geestig en hartelyk!) -
Het doet my innig genoegen dat ik U met zooveel hartelykheid hoor spreken over Prins Frederik [4.] Frederik: Frederik Willem Karel, prins der Nederlanden, zoon van Willem I, was op 8 september 1881 in Den Haag overleden. Kallenberg van den Bosch was rentmeester van de goederen van prins Frederik.. Zeer goed wist ik dat de algemeen opinie even gunstig luidde, maar ik was wel 'n beetje bang dat dit maar 't gewone ophemelen van 'n overledene was. Byna by alles wat ons van publiek onder de oogen komt, moet men op leugen verdacht zyn, of - op z'n mooist, op ongemotiveerd napraten. Hoe, durf ik vragen, kan 'n Dr ten Brink 'n levensgeschiedenis van Prins Frederik in 't licht geven? Hy kan toch van dien prins niet meer weten dan 't weinige dat publiek werd. Ik begryp niet hoe iemand tot zoo iets den moed heeft. Gy, die prins frederik, in meer dan één verhouding gekend hebt, moogt oordeelen, en zelfs zult ge dit niet doen over alles wat den prins betreft. In geen land is 't kennen der vorsten moeielyker dan in Holland, waar zoo weinig van 't intiem leven uitlekt. Eigenlyke mémoires, door bevoegde personen geschreven, hebben wy weinig, en we zyn dan ook beter thuis achter [3.] achter: oorspr. stond er in. de coulisses te Versailles, te Petersburg en van veel andere hoven dan in de kroniek onzer vorsten. Ditzelfde geldt ten-aanzien van andere persoonlykheden. We vernemen dagelyks hoe Gambetta [5.] Gambetta: Léon Gambetta (1838-1882), frans staatsman. staat, zit, ligt, spreekt &c, maar 't behandelen van voorvallen binnen onze grenzen geschiedt mondjesmaat.
‘Mémoires.’ Ik houd er veel van, natuurlyk met onderscheid. Met byzondere belangstelling las ik in den laatsten tyd de Gedenkschriften van Made de Rémusat over Napoleon I. Dat is m.i. een belangryk werk, en ik beveel u de lezing daarvan sterk aan. Of boeide het my zoo, omdat ik van m'n kindsheid af zoo byzonder veel aan Napoleon dacht? 't Kling [6.] klink: verschrijving. gek, maar 't is waar dat zeer veel in Made R's werk my voorkomt als my persooonlyk aangaande. Dit ging zoo ver dat ik verstoord op haar was toen ik bemerkte dat zy alles behalve met Nap. dweepte. Tot op 't midden van Deel I (er zyn er drie) meende ik in haar 'n onbevoegde valet de chambre te zien, die ploertig misbruik maakte van z'n ‘de visu’ [7.] de visu: uit aanschouwing (lat.) om 'n grandhomme te bekladden. Al blyf ik nu beweren dat er van die onbevoegdheid iets blyft bestaan, toch moet ik over 't geheel [8.] geheel: oorspr. gevolgd door bezien. erkennen dat zy me voorkomt 'n achtenswaardig getuige te zyn. Gewis ontbreekt haar wydte van blik, maar men voelt zich genoopt vertrouwen te stellen in haar oordeel over 'tgeen zy wèl overziet. En ook moet men den kring dáárvan niet al te nauw vinden, niet zóó bekrompen nl. als in den regel van ‘kamerdienaars’ te verwachten is. Ik erken veel uit dat werk geleerd te hebben. Er waren steeds voor my twee beelden van Napoleon, neen drie.
Dat de historisch-boekerige voorstelling niet deugde, stond na m'n 20e jaar by my vast. Met walging las ik Laurent [10.] Laurent: Laurent de l'Ardèche Histoire de l'Empereur Napoléon Parijs 1839. (de l'Ardêche) Marco de St Hilaire [11.] Saint-Hilaire: Emile-Marc (ook wel Marco) de Saint-Hilaire (1793-1887), frans (geschied) schrijver. en zelfs de voorstelling van den overigens zoo door my geliefden Beranger [12.] Beranger: Pierre-Jean de Béranger (1780-1857), frans liederenzanger en populair dichter. kon ik niet slikken. Ik meende hem beter te doorgronden dan zoogen. geschiedschryvers en gloire-dichters.
Het schelden op den ‘korsikaanschen dwingeland’ het ‘ondier uit de hel gebraakt’ &c &c heb ik altyd afgekeurd. M'n eigen moeder deed daar sterk in, en reeds als knaap protesteerde ik... zwygend, want het was my niet geoorloofd 'n opinie te hebben.
Volgt nu: myn Napoleon. De beschryving laat ik daar.
't Spreekt vanzelf dat het door Made De Remusat geschetste beeld van al die drie kathegorien afwykt, maar... verreweg 't minste van 't myne en de verschillen zouden waarschynlyk nog geringer zyn als zy wat meer had kunnen weten en meedeelen van Napoleon in den Conseil d'Etat [13.] Conseil d'Etat: Staatsraad (fr.) en den veldheer Napoleon. Doch zelfs in 't huiselyke, 't physiologische, 't kar akterkundige voel ik my getroffen door veel punten van overeenkomst. Ik ben overtuigd dat Made de Rémusat myn schetsje van 't voorgevallene in den Stadsschouwburg te Amsterdam [15.] Amsterdam: zie V.W. VII, blz. 248., voor zoover Napoleon's manier van Auftreten [14.] Auftreten: optreden (du.); in duitse schrijfletters. en de karakteristiek van z'n omgeving aangaat, niet désavoueeren zou. Zoo weet ik meer van hem te vertellen dat meer waar is dan de Historie, naar ik meen.
Doe me 't genoegen die Memoires eens te lezen, en sla dan (byv. als ge halfweg zyt) eens dat scènetje in den Amst. Schouwburg op. My heeft de gelykenis gefrappeerd, ook vooral van de heterogeene omgeving.
Als ik de eer had door 't Nederl. volk gelezen te worden - wat ik noem: gelezen! - zou ik zoo gaarne eens op myn wys de Krygskunde van Napoleon beschryven, die volgens my geheel en al 'n zaak van karakter, en volstrekt geen ‘wetenschap’ of ‘kunde’ was. Maar men blieft in Holland geen notitie van m'n schryven te nemen, en dit verlamt me. Het besef niet verstaan te worden, maakt stom.
Ik voel me dan ook moedeloos. Meen niet dat dit zwakheid is. 't Is 'n natuurlyk en onvermydelyk gevolg van de wyze waarop sedert 20 jaar m'n pogingen verydeld werden. Het besef nutteloos werk te doen, ontneemt de eigenaardige kracht die tot het verrichten van dat werk noodig is.
Op geen enkel gebied mocht ik de minste blyken vinden dat de Natie m'n pogen op prys stelt. In politiek, in moraal in wysbegeerte [16.] wysbegeerte: oorspr. voorafgegaan door algemeene. (ik haal ‘algemeene’ door, want 'n byzondere wysbegeerte erken ik niet!) en zelfs in 't minst van alles, in de door my zelf zoo verachtte [17.] verachtte: verschrijving. letterkundery, word ik doodgezwegen. Allerlei onbeteekenend volkje dringt zich op den voorgrond en wordt door de Natie geagreëerd [18.] geagreëerd: van frans agréer: accepteren.. Ik ben zeer verdrietig.
En dàt nu te moeten schryven aan iemand die zeker minder dan iemand tot de soort van menschen behoort waarover ik klaag! Dàt is weer 'n verdriet op zichzelf. En te moeten vreezen dat m'n ontevredenheid aan iets zwartgalligs te wyten is! Om deze gissing te weerleggen zou ik 'n lyst moeten maken van de grieven die my de wapens uit de hand slaan... 'n vervelend werk. En 'n vervelende lektuur! Dat mag immers niet? Het zou onbeleefd en onhartelyk wezen. -
Ook in het dagelyksche ondervond ik in den laatsten tyd tegenspoed. Ik sprak reeds van ‘une tuile sur ma tête!’
Dat my ook veel goeds weervaart, is de waarheid, en ik sla daarop zeer religieus acht. Over 't kleinste meevallertje kan ik my verheugen als 'n kind. Zelfs doe ik m'n best, het goede optemerken en te waardeeren. Op 't oogenblik byv. ben ik zoo bly met 'n uitstekenden kachel die me den winter zonder schroom... zou doen tegemoet zien, als ik thuis kon blyven, wat helaas, waarschynlyk 't geval niet wezen zal. Maar soit! Die kachel ('n zgn. amerikaansche. Kent ge dat systeem?) brandt den heelen winter door. In-verband met de daartoe uitsluitend-bruikbare kolen (anthraciet) behoeft men slechts alle morgens de (weinige!) asch te verwyderen, eenige keeren daags van boven den cylinder te vullen, en 't ding doet 6 maanden achtereen z'n plicht. Geen geseur met ‘aanmaken’, geen opening van den eigenlyken vuurhaard, geen rook of asch in de kamer door oppooken - 't is 'n heerlyk ding. Men behoeft slechts savends iets te sluiten en te openen, 'smorgens invers [19.] invers: andersom., en de boel marcheert. Het weinigje kolen dat hy snachts verbrandt is gering in vergelyk met de brandstof dien men noodig heeft des morgens een geheel koude kamer te verwarmen. Ook kan men den heelen winter door elk oogenblik zich aan z'n schryftafel zetten zonder eerst 'n paar uur noodig te hebben tot ontdooien. Midden in den nacht, als 't noodig is, heeft men terstond 'n warme kamer. Nog iets: men hoeft nooit 'n bediende te roepen (of zelf te gaan) om aanmaakmiddelen te halen. Ja, ik ben bly met dien kachel. We hadden hem reeds verleden jaar, maar 't was me niet gelukt de goede kolen te krygen. Nu hebben wy ze. De anthraciet vormt geen koek. Ze valt, mits van bepaalde brokmaat, geregeld door, naarmate van de behoefte. Ik wensch al m'n vrienden zoo'n kachel toe. -
Nu wou ik U graag eens (tot en met iets als bluf toe) vertellen van ons aardig huis. Maar daarop rust, zoowel in letterlyken als in figuurlyken zin, 'n servituut op. Dat nu overslaande moet ik U zeggen dat ik nooit zoo mooi gewoond heb. Ruimte in overvloed, zoowel binnen als buitenshuis. Als ik maar zeker was deze winter thuis te kunnen blyven, wou ik U voorstellen niet op den zomer te wachten om eens hier te komen. Ik beweer dat het reizen by mooi winterweer iets aangenaams heeft. En uw zyn hier zou ik juist in den winter prettig vinden. Die gezellige avenden! Mocht U dit evenwel niet aanstaan, wees dan zoo goed Uw zoon en z'n vriend De Vaynes te zeggen, dat zy altyd welkom zullen zyn. Mocht ik naar Holland moeten, wat ik vrees, dan hooren zy 't wel. Die heeren hebben immers wel eens verlof of vakantie, niet waar?
Myn vrouw is by voortduring 'n voorbeeld van liefde en zorg. En Woutertje geeft ons beiden veel geluk. Wy vinden hem 'n allerliefste jongen. Zyn we verblind? De ‘inspraak des bloeds’ spreekt hierin niet mee. Voor niets ter-wereld zouden wy hem willen missen.
Of 't nu die pas gelezen Mémoires zyn die m'n geest zekere richting geven... neen, niet dáárvan komt het, want wat ik nu zeggen ga was dikwyls 'n oorzaak van préoccupatie. Het is dat na m'n dood zoo weinigen in-staat zullen zyn (gesteld dat ze't de moeite van't beproeven waard keurden) ware [20.] ware: oorspr. voorafgegaan door de. berichten te geven omtrent myn levensloop, werkkring, karakter. ‘Doe dat dan zelf’ meent ge? Dit kan ik niet, of niet volledig althans, en op die volledigheid komt het juist aan. Om nu eens iets te noemen. Geheel in tegenstelling met het publiek doodzwygen word ik bedolven onder private betuigingen van sympathie. ‘Bedolven’ is - zie m'n overladen schryftafel - nagenoeg letterlyk waar. Ik ontvang brieven uit Noord Amerika, uit Zuid-Amerika, en uit veel landen van Europa. Daaronder zyn zotte, aandoenlyke, winderige, ernstige, o, van allerlei soort, ook verzoeken om hulp, steun, raad &c. Heel dikwyls antwoord ik niet. Vaak is't me gebeurd dat ik wel antwoordde en later inzag dat m'n welwillendheid à pure perte [21.] à pure perte: als in een bodemloze put (fr.) was weggesmeten. Niet altyd echter stond het al of niet antwoorden in m'n keus. Ik mocht lomp zyn of schynen jegens elken vreemde die me daar op eens aan den mouw van m'n jas kwam trekken om hem m'n opinie over onsterfelykheid, over de politiek van Bismarck, over de inkomstenbelasting en god weet wat niet al, te vertellen. Maar niet zoo makkelyk mocht ik my altyd afmaken van schryvery der genen die eenige aanspraak hadden op uiting van myn kant. Eenige aanspraak! Sommigen zyn terrible als 'n kind en zouden my 't merg uit de botten halen om... ja, waarom? Waarom is 'n kind lastig?
(Wouter wil telkens weten of 'n millioen tygers wel zoo sterk zyn als zes olifanten. Zulke vragen varieert hy tot het oneindige.)
Zeg nu niet te spoedig: ‘ik zou me van zulke vragers kort afmaken.’ Soms zyn er oorzaken die dit beletten. Onafhankelyk, zoo als ik zou behooren te zyn om me te kunnen roeren, ben ik niet! Ge kunt U geen begrip maken van den zonderlingen last die zoo'n ongewenscht biechtvaderschap my oplegt! En de gekke samenloop. Op dit oogenblik byv. zit ik in mn maag met twee korrespondentien (beide van personen die ik piëteitshalve niet naar den duivel jagen mag, al heb ik er waarachtig lust in!) beide my lastigvallende met eischen... kyk! En met philosophische spitsvondigheden! En beiden willen... dat ik hun ('t is 'n hem en 'n haar) aan... vergif help! Beiden beweren het leven niet langer te kunnen dragen, en 't recht te hebben ‘er uittescheiden.’ Dit erken ik van de eene persoon volmondig, onvoorwaardelyk. 't Is 'n dame die kanker heeft, zichzelf en anderen tot last is, en zonder 't minste uitzicht op herstel. Ook de ander... nu, dàt weet ik niet. Misschien was ook voor hem 't best dat hy stierf. Maar nu de gekke samenloop dat twee menschen (die niets met elkaar hebben uittestaan) op't zelfde oogenblik zich tot my wenden met zóó'n verzoek! Eerst sprak ik wat om den kant, maar beiden houden vol. En beiden vallen me lastig met eischen om opheldering van plicht, toekomst, eeuwigheid, weerzien, nadoodsche volmaking &c -
(De een wil nu antwoord op de vraag: ‘of het tegennatuurlyke van den zelfmoord ook nadeelig zou kunnen werken op 't wezen of de wezens die later zouden worden samengesteld uit de atomen die... &c
Heb ik gelyk of niet, dat wy in 'n gekkenhuis zyn?)
By dat alles komt nog dat ik niet volkomen zeker ben van de oprechtheid myner beide biechtkinderen. In-weerwil hunner inderdaad bedroevende omstandigheden, lees ik affectatie van interessantigheid in beider schryven. Al had ik arsenic, cyankalium &c &c voor 't grypen, ge begrypt dat ik me wel wachten zou de gevraagde zonderlinge liefdedienst te bewyzen...
(Ze schynen 't indelikate van hun verzoek niet intezien. Afgescheiden nu van andere bedenkingen moesten ze toch beseffen dat ik de zaak op m'n kop krygen zou)
... maar eigenlyk is 't jammer dat ik me met zoo iets niet mag inlaten. Ik moest hun heel lakoniek zeggen: ‘ga je gang, ziedaar 't noodige!’ En dan eens zien of ze't deden? Zeker niet! Komedie spelen met 'n gram of wat broodsuiker mag ik ook niet omdat ze beiden werkelyk in zeer bedroefde omstandigheden zyn, en als ik ronduit spreken mocht, zou ik hun inderdaad zelfmoord aanraden. Maar dit mag ik niet zeggen, en nogeens, van hen is 't onkiesch my tot het uitspreken van dien raad te willen dwingen. Beide hebben hoogstwaarschynlyk my wel eens hooren zeggen: ‘als ik de dokter van die of die persoon was (namel. in omstandigheden als thans de hunne) zou ik er stilzwygend 'n eind aan maken.’ Ik heb dit by véél gelegenheden gezegd en kan nagaan dat ze 't weten. Waartoe alzoo nu myn uitdrukkelyken raad te vragen? Als ze't meenden, deden ze't en daarmee uit!
Vreemd is de samenloop niet waar, dat twee personen tegelyk me zoo op nagenoeg gelyke wys lastig vallen?
En andere toevalligheden. Sedert maanden kryg ik (van 'n onbekende) couranten uit New-York. Eerst dacht ik dat er iets, my betreffende, in stond, maar voor zoo ver ik ze in zag, bleek me daarvan niets. De adressen zyn, (vry winderig) aan den grooten Multatuli (soms in 't Engelsch) te Amsterdam.
('t Is wel goedig van 't postkantoor aldaar dat ze my die bundels opzenden, heele pakketten!)
Eens kwam er 'n brief by. Ik heb er niet op geantwoord. Sympathie met soeplepels vol! Connu! [22.] Connu: bekend (fr.) En hy vroeg me (ik weet waarlyk 'smans naam niet meer) ‘wat hy voor me doen kon in Amerika. Hy was zoo byzonder bevriend met den (toen kandidaat-) president Garfield [23.] Garfield: James Abraham Garfield (1831-1881), president der Verenigde Staten van Amerika van 4 maart 1880 tot 19 semptember 1881, toen hij met twee pistoolschoten werd vermoord..’
Welnu, nagenoeg tegelykertyd kreeg ik brieven van Nahuys (den vertaler van Max Havelaar in 't Engelsch) in de Argentynsche republiek, my meldende dat hy zoo byzonder wel was met Don... (ik weet den naam niet meer) den nieuwen president van Argentina.
Nahuys is 'n beste nobele kerel, maar z'n welzyn met dien Don is ter-nauwer nood (of niet eens) voldoende om hemzelf te Cordova of Rio Cuarto aan brood te helpen. -
O, wat 'n zonderlinge dingen zou ik U meetedeelen hebben over de schryvery die ik onder de oogen kryg. Onlangs 'n paar brieven van Buiksloot, van iemand die me toeschynt krankzinnig of dronken te zyn. Gister een uit Berbice, britisch Guyana. De man zendt my 'n krant, die ik nog niet heb ingezien. Volgens z'n brief weet ik niet wat hy van me wil.
De post is my 'n ware cauchemar [24.] cauchemar: nachtmerrie (fr.)! -
Wie de uitgebreidheid myner relatien van die soort kende, zou me voor zeer populair houden, terwyl integendeel op publiek terrein niemand minder populair is dan ik. Dáár affekteert men my niet te kennen, en juist op dàt gebied had ik invloed willen uitoefenen. -
Heel graag had ik U nog over allerlei dingen willen schryven, maar Mieske herinnert me aan 'n verplichte verjarings brief die straks nog met de post meemoet. We wonen 20 minuten [25.] 20 minuten: oorspr. stond er ½ uur. van het dorp en expedieeren eens per dag. Moogt of kunt en wilt ge my iets schryven over 't engagement van Uw dochter? Als ik 30 jaar jonger was zou ik me in 'n opgewonden epitheton over haar uitlaten. Maar dat staat niet in den mond van 'n oud man. Ik moet echter er aan denken dat het niet staat, anders liep ik gevaar in zulke dingen dikwyls te zondigen. Ik gis dat gy t zelfde gebrek hebt. Groet wie U lief zyn! Och, schryven is zoo'n gebrekkig voertuig voor gedachten. Men moet zooveel overslaan. Men kan oprecht wezen in 'n brief, maar nooit open.
Hartelyk gegroet, beste van den Bosch, ook van Mimi die van U de aangenaamste herinneringen heeft. Wat zou ik U hier graag lange winteravenden hebben! Adieu
uw vriend
DouwesDekker
Deze is by vallen en opstaan geschreven. Elke dag was er wat dat me afleidde. Gister brandde Wouter z'n hand aan 'n bout van 'n strykyzer eergister en vrydag heb ik gewurmd met het ophangen van 'n zwaar schildery dat my ten-geschenke werd gezonden door den heer Giovanni (?) Bremer, te Brussel. Hy had me van den zomer met z'n vrouw bezocht, en schilderde dat stuk naar aanleiding der mosella-idylle in de Mill. Studien.
Twee dagen om 'n schildery op te hangen? Neen, maar 't bestellen van koord, haken, spykers, latten &c leidde my af. En ik had moeite vastigheid in den muur te krygen.
Eergister storm! Ik vreesde dat het huis omver waaien zou. Hebt gy er schade door geleden? Ook Uw huis staat geheel alleen. Maar wy liggen op 'n hoogte! Ik erken dat ik angst voelde, vooral voor Mimi & 't kind.
Gut, als gyzelf niet kunt komen, zend dan de jongeluî. Ze zullen zeer welkom zyn. Maar liever zag ik dat ge meê kwaamt. Ge moogt meebrengen wie ge wilt. De Bewirthung [26.] Bewirthung: onthaal (du.) zal eenvoudig zyn, maar hartelyk. Ruimte is er!
We hebben 'n logée (?) de aanstaande (???) van Mimi's broêr albert. Ze is française, maar in haar doen lykt ze precies op 'n hollandsch huismoedertje. Ik zette 'n vraagteeken na: ‘logée’ omdat ze uit eigen beweging den heelen dag poetst en werkt als 'n meid. -
Heerejezis wat 'n brief! Knor nu eens weer als ge durft!