Multatuli.online

[19 juni 1875
Vlugmaren in De Nederlandsche Spectator]

19 juni 1875

Vlugmaren van Vosmaer in De Nederlandsche Spectator, no. 25. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Fragment. Het eerste gedeelte handelt over een portret van Beets, en over diens herdrukte gedichten.

(....)

De oude uitgeversfirma van Beets' Camera obscura beraamt eene tiende uitgaaf van dit werk en wel eene met platen versierde. Eene kleine onschuldige onbescheidenheid vertelt, dat er eenige zeer goed gelukte illustraties voor geteekend zijn die veel beloven. Ook die soort van teekenkunst heeft bij ons groote behoefte aan ondersteuning van buiten en krachtige studie in zich zelve. Waarom hebben wij zoo weinig teekenaars die geestvol en geestig teekenen kunnen? Wat een aardige illustratie zou ook de Woutergeschiedenis van Multatuli kunnen opwekken!

Ook van dezen schrijver is een nieuw portret verschenen bij G.L. Funke, te Amsterdam. Het is door Aug. Allebé geteekend. Ik doe telkens vragen, schijnt het, en weer komt eene vraag bij mij op. Waarom wordt de heer Aug. Allebé niet overstroomd met aanvragen om een portret te maken? Ik ken er eenigen van hem, vrouwe- en mansportretten. Ik zag er zelden geteekend, edeler van opvatting, fijner van behandeling. Hij heeft daarvoor een buitengewone gaaf. Als gij een door Allebé geteekend portret hebt, en 't model maar een eenigszins dankbaar voorwerp was, dan hebt gij iets zoo schoons dat gij niet meer zuchtend denkt aan de meerdere kracht der buitenlanders.

Allebé heeft het portret van Douwes Dekker zeer edel opgevat. De levendig ter zij gekeerde kop, bijna geheel profiel, is geidealiseerd in die mate die noodig is. Bewegelijke gezichten, gezichten van menschen die leven onder de werkingen van denken en voelen, zijn niet altijd gelijk. Den eenen dag zijn zij veel belangrijker dan den anderen. Veel hangt er af van het gevoel van den portretteur. Zal hij begrijpen, dat hij hier iets of wat moet toegeven, daar iets moet aandringen; dat hij moet generaliseeren? Zoo moet een portret behandeld worden, en daarom deugt een fotografische beeltenis zoo zelden. Deze toch geeft maar éen oogenblik, en het ware portret moet er honderd samenvatten.

Allebé heeft op deze wijs het portret van Multatuli opgevat. Hij heeft het ook zeer licht en teder behandeld, even het noodige en meer niet.

Over Vorstenschool te spreken, 't is er eigenlijk nu te laat voor. Iedere zettersjongen heeft er zijn oordeel over geuit. Eindelijk is er noch eene stem verrezen, maar van een bevoegde boven velen, die van den heer Alberdingk Thijm. Men kon van hem verwachten tegenstand tegen verscheidene denkbeelden en opvattingen van 't leven en een van dit drama afwijkend begrip van kunst. Maar eene geheele veroordeeling van bijna alles, eene ontstentenis van aandoening bij zoo veel schoons en waars, - neen, dat had ik anders verwacht. De theses van den debater waren zeer betwistbaar en dus voor een discussie zeer geschikt. 't Was zelfs zeer edelmoedig van den steller der stellingen, dat hij de onhoudbare partij op zich nam. Maar de spreker had den inhoud zijner verdediging niet moeten laten drukken als eene ernstige kritiek. Daartoe was de geheele methode reeds af te keuren. Eene ironiesch getinte voorstelling te geven van eene schets van het drama - dat is eene zeer gemakkelijke wijs om de lachers en daarmee de toestemmers op zijne zijde te krijgen, - en aan de waarheid te kort te doen. Zulk eene schets maakt altijd eene verbrokkelde karikatuur van een dichtwerk. Er is meer. De spreker gaat uit van het beginsel, dat een drama volmaakt moet zijn en moet beantwoorden aan allerlei eischen der logica.

Tegen zulke beginselen en zulk eene methode is geen enkel drama der geheele wereldlitteratuur bestand. Ik verzeker u dat het mij slechts een paar avondjes zou kosten, om, wat gij maar wilt, elk stuk van Aischulos, Sophokles, Aristophanes, Calderon, Kalidasa, Shakespeare, Molière, Racine, totaal af te breken. Al de prullen van die lieden wemelen van den onzin en de gebreken en den valschen smaak, die de heer Thijm in Vorstenschool berispt.

Maar schuilt er wellicht eene fijne satire in deze beoordeeling en hare methode? Is zij eene parodie, eene straf voor hetgeen de Multatuli der Vorstenschool deed jegens Bilderdijk's Floris V? En wilde de heer Thijm ons toonen met een voorbeeld, dat de beoordeeling van den Floris daarom onjuist was? Dan moet ik zeggen, dat er een groot verschil is tusschen beide beoordeelingen - maar dit zou ons te ver heen voeren voor deze maren. Liever geef ik een voorbeeld, een staaltje, waaruit men het verschil kan proeven. Wie heeft bij 't lezen en zien niet de diepte en fijnheid meegevoeld die er liggen in het zoo gelukkig en eenvoudig aangebrachte slot, de scène tusschen den koning en de koningin:

‘En het scherm valt insgelijks’ - laat de heer Thijm daarop volgen. Is dit... behoorlijk? Deze zeer... ordinaire aardigheid, zal dit schoone en aandoenlijke slot niet uitwisschen.

Maar ik herhaal het, tegen eene soort van kritiek en eenen eisch van volstrekte volmaaktheid volgens een a priori gesteld ideaal model, is geen enkel drama der ouderen en nieuweren bestand. Zeker zijn er gebreken in dit drama, - en in welk letterkundig voortbrengsel zijn die niet! Doch ik blijf er bij, en wordt er daaglijks in bevestigd, zulke kritiek doet schade in plaats van ons verder te brengen. Het aanwijzen van fouten heeft zijn nut om de menschen te waarschuwen, maar sommige wijzen van die gebreken te toonen hebben alleen nut voor kunstenaars. Het publiek moet noch eerst leeren het schoone op te merken, uit te vinden, te bewonderen, te genieten, voor dat het mag meepraten met zulke oordeelvellingen.

(....)