volledige werken • werken | Multatuli.online

Hem te zien en te hooren was, sedert de verschijning van ‘Max Havelaar,’ een der vurigste wenschen van mijn hart, en, al is het waar dat ik, de Noord-Nederlander, hem liever het eerst gezien had in 's landsvergaderzaal, op het Binnenhof te 's Gravenhage, (plaats waar de waarheid niet te vaak en niet te veel zetelt) gevoel van billijkheid, van liefde voor België, deed mij, bij het optrden van Multatuli in de Cercle tot mij zelven zeggen: ‘Hier ten minste zal hij begrepen worden.’ Het Nederlandsch hart laat zich niet verkleinen door de staatkundige scheiding van Noord en Zuid, en voor het mijne was de verschijning van den gevierden man in de Scheldestad, waren de blijken van sympathie hem hier bewezen, eene vergoeding voor het leedwezen dat het Oude Nederland geen plaats heeft voor den man, die kon zijn, neen trots alle bekrompen tegenspraak, is en blijft: een der hechtste steunpilaren van onze zedelijke wedergeboorte.

De lezer van de Vlinder, vergeve zijnen verslaggever deze ontboezeming van meer persoonlijk gevoel.

Het eerst heeft Multatuli hooren zeggen, zien doen in zijn Vaderland, wat weinigen nauw durven denken, nauw hoorbaar fluisteren in hunne, kleine, dagelijksche omgeving.

Maar ter zake, en eilaas! om de kleine ruimte van ons blad, beknoptelijk ter zake.

De Multatuli van donderdag avond is ons af noch mêegevallen. Wat nieuws en buitengewoons kon verwacht worden van hem, door ieder, die den ‘Max Havelaar’ gelezen heeft, werk, door Multatuli niet alleen geschreven, maar, en dit zegt alles, geleefd? Multatuli was voor ons Max Havelaar, juist wat wij van hem verwachten, in hem wilden. Eenvoudig maar tevens kernachtig en sierlijk was de wijze waarop hij ons het Shakesperiaansche: Er is verrotting in den Staat, nogmaals herinnerde.

Hij had gelijk, er is leugen in onze opvoeding, leugen in de gedachten en denkbeelden, die het geestelijk en zedelijk leven der huidige Maatschappij vormen en staande houden. Mochten wij niet slechts ja en amen zeggen op die droeve waarheid, maar zooveel in ons is, hare treurige gevolgen tevens voorkomen!

Eén ding heeft Multatuli echter vergeten. Hij, die het: Cogito, ergo sum, als wijsgeerige grondregel verwerpt, heeft het gevoel op den achtergrond geschoven, als hij nalaat, met dankbare eerbied van de mannen, welke toch ook voor hem opvoeders van het menschelijk geslacht zijn, te gewagen als van de zulken, die zonder om- en aanzien weêrgaven, wat, zij in alle oprechtheid des harten, waarheid meenden. Het driejarig kind denkt niet maar het voelt zijn zedelijk ik zijn, wanneer het beschaamd 't aanzicht bergt in den schoot zijner moeder, wier weemoedige blik het een kleine kinderfout verwijt, en wanneer hij dan, met weenend oog, den vergevingskus afsmeekt. Alle waarheid is betrekkelijk: Multatuli heeft het niet uitdrukkelijk gezegd, maar het is het noodzakelijk gevolg van hetgeen hij sprak. Wij hebben hooren zeggen, dat de spreker zich in te weinig verheven taal heeft uitgedrukt.

Eilieve, kennen en beamen dezulken niet het woord van Goethe: Gevoel is alles. Ontbrak Multatuli dat gevoel, wanneer hij in zijn laatste woorden een ander gebed van een onwetenden ontboezemde? Wij weten, het spreken over God is voor velen een steen des aanstoots in een conferencie, als of er iets was, dat meer bewijzen geeft van het geestelijk leven van den mensch dan de vraag, die hij zich zelven doet: Wat is de oorzaak van het Al? Waartoe ben ik? Wat zal het zijn? Voor ons openbaart God zich niet zoo zeer in heilige boeken. Ons eigen hart spreekt het meest en het best van den onbekenden God en dat hart noemt hem waarheid, liefde; dat hart zegt ons, dat hij het meest godsdienstig is, die deze het best daadmerkelijk maakt, in huis en familie, in dagelijks bedrijf en in de kleinere of grootere afdeeling der maatschappij, waarin hij arbeidt en werkzaam is.

Socrates, Plato, Descartes, Spinoza, Kant, Schiller en anderen hebben dit gezegd elk in zijn taal, ieder op zijn eigen wijze. Multatuli donderdag avond in de zijne! Kan dat te dikwijls gezegd worden? Wordt het niet te weinig gezegd? Beter dan de Vlinder het kan beschrijven, heeft Multatuli het zelf gezegd in zijne werken. Lezer, leer dus daarin den man kennen in zijne gedachte, en wat nog heel iets anders zegt, in zijne handelingen.

Multatuli zelf is Max Havelaar.

V.S.

Wij achten ons gelukkig onzen lezers te kunnen berichten, dat Multatuli op het vereerend aanzoek der toehoorders zijnerverhandeling, voorgenomen heeft heden avond (zaturdag) andermaal in dezelfde vereeniging te spreken. Toegangsbewijzen zijn in den Cercle aan 5 fr. verkrijgbaar.

< vorige

volgende >