Volledige Werken. Deel 11. Brieven en dokumenten uit de jaren 1862-1866
[22 februari 1861 Brief van Multatuli aan Jansen]
[4 mei 1861 Advertentie in de Ned. Spectator]
[14 mei 1861 Bespreking van Multatuli's brochure]
[16 mei 1861 Verslag van de rechtszitting]
[7 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[9 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[10 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[13 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[14 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[14 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Kallenberg van den Bosch]
[16 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[17 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[21 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[23 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[24 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[25 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[26 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[27 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[28 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[31 januari 1862 Kennisgeving van Multatuli]
[februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[1 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[3 maart 1862 Multatuli reist met Mina Deiss naar Den Haag]
[5 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[13 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[17 maart 1862 Brief van d'Ablaing aan Braunius Oeberius]
[18 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[18 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[20 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[1 april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 april 1862 Advertentie inzake Ideen]
[10 april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[Bijlage Bijzondere druk van Mattheus XIX]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[17 april 1862 Advertentie inzake de voordrachten]
[april 1862 Mededeling van Multatuli aan d'Ablaing]
[juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[14 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Engelse uitgever]
[15 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Nijgh]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[19 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Mulder]
[21 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Günst]
[21 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[24 juli 1862 Advertentie inzake de Ideen]
[25 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Stokhuijzen]
[28 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Uitgever Europa]
[28 juli 1862 Brief van d'Ablaing aan Braunius Oeberius]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[4 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Brouwer]
[21 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Nijhoff]
[22 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Köster]
[23 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Nijhoff]
[8 september 1862 Brief van Multatuli aan Mathilde Lesprit]
[26 september 1862 Brief van Multatuli aan Gay]
[10 oktober 1862 Geboorte van Oscar Felix Deiss]
[10 oktober 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[1 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[3 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[4 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[6 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[9 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[13 november 1862 Advertentie inzake de Ideen]
[november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[17 november 1862 Brief van d'Ablaing aan Noman]
[22 november 1862 Brief van d'Ablaing aan Van Gelder]
[8 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[8 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Gaasbeek]
[8 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Noman]
[12 december 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[december 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[december 1862 Brief van Multatuli aan Laan]
[december 1862 Brief van Multatuli aan Charlotte de Graaff]
[december 1862 Brief van Multatuli aan Laan]
[1 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan Kallenberg van den Bosch
[3 januari 1863 Brief van Multatuli aan Cramer]
[januari 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[8 januari 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 januari 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 januari 1863 Brief van Charlotte de Graaff aan d'Ablaing]
[12 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[15 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan Charlotte de Graaff]
[16 januari 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[januari 1863 Brief van Mr. Feisser aan Multatuli]
[24 januari 1863 Multatuli in Amsterdam]
[25 januari 1863 Brief van De Lespinasse aan d'Ablaing]
[27 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan De Lespinasse]
[28 januari 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[29 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[31 januari 1863 Brief van d'Ablaing aan Günst]
[2 februari 1863 Brief van Multatuli aan Philips]
[3 februari 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[3 februari 1863 Multatuli ziet ‘Die Schule des Lebens’]
[6 februari 1863 Multatuli publiceert De School des Levens]
[7 februari 1863 Tweede opvoering van ‘Die Schule des Lebens’]
[9 februari 1863 Kritiek inzake de opvoering]
[10 februari 1863 Multatuli richt zich tot koningin Sophie]
[12 februari 1863 Annonce laatste voorstelling ‘Die Schule’]
[12 februari 1863 Programma laatste uitvoering]
[18 februari 1863 Multatuli ontvangt portret van Laura Ernst]
[18 februari 1863] Brief van d'Ablaing van aan Multatuli
[27 februari 1863 Brief van d'Ablaing aan Kallenberg van den Bosch]
[maart 1863 Multatuli in Den Haag]
[9 maart 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 maart 1863 Brief van Kallenberg van den Bosch aan d'Ablaing]
[9 maart 1863 Brief van d'Ablaing aan Altmann]
[10 maart 1863 Brief van Multatuli aan Hotz]
[16 maart 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 maart 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[20 maart 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[26 maart 1863 Brief van Edu aan Albert Hotz]
[27 maart 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[27 maart 1863 Telegram van Multatuli aan Huisman]
[27 maart 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[30 maart 1863 Brief van Multatuli aan Stéphanie]
[3 april 1863 Brief van d'Ablaing aan Belinfante]
[Bijlage Multatuli en zijn vriendjes]
[21 april 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[22 april 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[25 april 1863 Brief van Multatuli aan Hotz]
[28 april 1863 Brief van Braunius Oeberius aan d'Ablaing]
[5 mei 1863 Brief van d'Ablaing aan Braunius Oeberius]
[7 mei 1863 Geboorte van Hugo Charles, zoon van Jan DD]
[14 mei 1863 Brief van Multatuli aan Hotz]
[17 mei 1863 Brief van Multatuli aan Hotz]
[23 mei 1863 Brief van d'Ablaing aan Van der Maas]
[29 mei 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[30 mei 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[2 juni 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[4 juni 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[6 juni 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 juni 1863 Overlijden van Mimi's moeder]
[16 juni 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[16 juni 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[18 juni 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[24 juni 1863 Besluit van Mimi]
[26 juni 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[15 juli 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 juli 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[17 juli 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 juli 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[19 juli 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[27 juli 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[29 juli 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[30 juli 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[30 juli 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[1 augustus 1863 Multatuli in Amsterdam]
[3 augustus 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[5 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[7 augustus 1863 Brief van d'Ablaing aan Michiels]
[7 augustus 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[8 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[8 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[17 augustus 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[22 augustus 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[augustus 1863 Brief van Multatuli aan Kok]
[1 september 1863 Aantekening van Multatuli]
[7 september 1863 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[september 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[september 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[september 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[14 september 1863 Multatuli koopt een boek]
[19 september 1863 Multatuli koopt een boek]
[27 september 1863 Brief van Multatuli aan Mimi]
[29 september 1863 Brief van Salvador aan Multatuli]
[1 oktober 1863 Brief van Multatuli aan Kramer]
[1 oktober 1863 Brief van Multatuli aan J. van Lennep]
[2 oktober 1863 Brief van J. van Lennep aan Multatuli]
[3 oktober 1863 Brief van Multatuli aan J. van Lennep]
[3 oktober 1863 Brief van Multatuli aan J. van Lennep]
[3 oktober 1863 Brief van J. van Lennep aan Multatuli]
[3 oktober 1863 Rekening-courant]
[3 oktober 1863 Brief van Mr.J.G.A. Faber aan Multatuli]
[oktober 1863 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[6 oktober 1863 Advertentie tweede bundel Ideen]
[14 oktober 1863 Multatuli in Brussel]
[17 oktober 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[29 oktober 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[9 november 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[13 november 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[21 november 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[november 1863 Multatuli terug naar Nederland]
[26 november 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[7 december 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[17 december 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[31 december 1863 Brief van Tine aan Stéphanie]
[13 januari 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[13 januari 1864 Brief van d'Ablaing aan Tine]
[16 januari 1864 Brief van d'Ablaing aan Günst]
[16 januari 1864 Brief van d'Ablaing aan Günst aan Multatuli]
[19 januari 1864 Brief van Multatuli aan Hotz]
[22 januari 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[3 februari 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[27 februari 1864 Brief van Tine en Multatuli aan Stéphanie]
[8 maart 1864] Brief van Tine en Multatuli aan Stéphanie]
[23 maart 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[31 maart 1864 Brief van Braunius Oeberius aan d'Ablaing]
[8 april 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[13 april 1864 Brief van d'Ablaing aan Braunius Oeberius]
[23 april 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[4 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[7 mei 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[8 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[13 mei 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[13 mei 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[13 mei 1864 Brief van d'Ablaing aan Tine]
[15 mei 1864 Brief van Tine aan d'Ablaing]
[15 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 mei 1864 Brief van d'Ablaing aan Tine]
[19 mei 1864 Brief van Tine aan d'Ablaing]
[20 mei 1864 Multatuli reist naar Zwolle]
[22 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[23 mei 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[23 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[25 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[27 mei 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[29 mei 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[30 mei 1864 Brief van Multatuli aan een onbekende]
[31 mei 1864 Aankondiging van een voordracht in Deventer]
[1 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[2 juni 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[2 juni 1864 Brief van d'Ablaing aan Bunck]
[3 juni 1864 Multatuli schrijft notities in Minnebrieven]
[3 juni 1864 Aankondiging tweede voordracht te Deventer]
[3 juni 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[4 juni 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[4 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[5 juni 1864 Brief van Multatuli aan Van Vloten]
[6 juni 1864 Aantekeningen van Multatuli]
[7 juni 1864 Brief van Tine aan Van Vloten]
[8 juni 1864 Brief van Multatuli aan Van Vloten]
[9 juni 1864 Rekening van Multatuli in Bijbel-hotel]
[9 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[13 juni 1864 Brief van J. van Vloten aan Multatuli]
[15 juni 1864 Circulaire inzake lezing van Multatuli]
[16 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[19 juni 1864 Brief van Multatuli aan Van Vloten]
[23 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[28 juni 1864 Brief van J. van Lennep aan d'Ablaing]
[28 juni 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[juni 1864 Multatuli verhuist naar de ‘zolder’]
[Bijlage Mededeling van Mimi over de verhuizing]
[30 juni 1864 Rekening van Multatuli in Bijbel-hotel]
[2 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[5 juli 1864 Brief van Hardenberg aan d'Ablaing]
[6 juli 1864 Brief van d'Ablaing aan Hardenberg]
[6 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[8 juli 1864 Advertentie inzake voordracht van Multatuli]
[13 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[13 juli 1864 Voordracht van Multatuli te Amsterdam]
[14 juli 1864 Kwitantie van Hardenberg]
[juli 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[16 juli 1864 Advertentie inzake tweede voordracht]
[18 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[19 juli 1864 Tweede voordracht van Multatuli]
[20 juli 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[20 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[22 juli 1864 Advertentie inzake derde voordracht]
[26 juli 1864 Advertentie inzake derde voordracht]
[26 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[30 juli 1864 Brief van Ter Haar aan Multatuli]
[30 juli 1864 Brief van d'Ablaing aan Ter Haar]
[31 juli 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 augustus 1864 Brief van d'Ablaing aan Jhr. Salvador]
[9 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[13 augustus 1864 Multatuli spreekt voor De Dageraad]
[13 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[14 augustus 1864 Vergadering van De Dageraad]
[15 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[20 augustus 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[21 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[21 augustus 1864 Vergadering van De Dageraad]
[23 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[24 augustus 1864 Multatuli spreekt voor De Dageraad]
[25 augustus 1864 Brief van Multatuli aan Van Vloten]
[27 augustus 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[28 augustus 1864 Sietske Abrahamsz wordt lid van De Dageraad]
[31 augustus 1864 Brief van d'Ablaing aan Van Vloten]
[1 september 1864 Advertentie inzake tweede bundel Ideen]
[1 september 1864 Advertentie inzake tweede bundel Ideen]
[2 september 1864 Brief van d'Ablaing aan Wijnandts]
[september 1864 Brief van J. Van Vloten aan Multatuli]
[4 september 1864 Vergadering van De Dageraad]
[6 september 1864 Brief van Von Roesgen von Floss aan d'Ablaing]
[7 september 1864 Brief van d'Ablaing aan Luttenberg]
[7 september 1864 Multatuli spreekt voor De Dageraad]
[8 september 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[9 september 1864 Brief van Multatuli aan Mimi]
[11 september 1864 Vergadering van De Dageraad]
[11 september 1864 Jan Douwes Dekker overlijdt te Grissee]
[15 september 1864 Brief van Multatuli aan Mini]
[15 september 1864 Brief van Multatuli aan Mr. A.H. Hartogh]
[september 1864 Brief van Multatuli aan Van Vloten]
[23 september 1864 Brief van Busken Huet aan Multatuli]
[25 september 1864 Brief van Jhr. Salvador aan d'Ablaing]
[25 september 1864 Brief van d'Ablaing aan Jhr. Salvador]
[27 september 1864 Brief van Multatuli aan Hotz]
[30 september 1864 Verslag Internationaal Congres]
[1 oktober 1864 Toespraak van Multatuli op het Internationaal Congres]
[1 oktober 1864 Repliek aan Multatuli door Van Alphen]
[Bijlage Aantekeningen inzake Internationaal Congres]
[2 oktober 1864 Sietske Abrahamsz spreekt voor De Dageraad]
[8 oktober 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[8 oktober 1864 Acceptatie voor 500 francs]
[9 oktober 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[10 oktober 1864 Telegram van Multatuli aan d'Ablaing]
[10 oktober 1864 Brief van d'Ablaing aan Berend]
[11 oktober 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[11 oktober 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[11 oktober 1864 Brief van Potvin aan d'Ablaing]
[11 oktober 1864 Brief van Tine aan d'Ablaing]
[12 oktober 1864 Brief van Cornelisse aan d'Ablaing]
[oktober 1864 Persiflage in De Indische Humorist]
[28 oktober 1864 Brief van d'Ablaing aan Potvin]
[6 november 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[8 november 1864 Missive van de Minister van Koloniën]
[8 november 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[10 november 1864 Brief van J. van Vloten aan Multatuli]
[november 1864 Persiflage in De Indische Humorist]
[23 november 1864 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[24 november 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[25 november 1864 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[27 november 1864 Brief van Sietske Abrahamsz aan d'Ablaing]
[28 november 1864 Brief van Sietske Abrahamsz aan d'Ablaing]
[1 december 1864 Bericht inzake De Bruid daarboven]
[3 december 1864 Brief van Houtkamp aan d'Ablaing]
[4 december 1864 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[5 december 1864 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[8 december 1864 Brief van J. van Vloten aan d'Ablaing]
[9 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[9 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Ruijsch van Dugteren]
[12 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Houtkamp]
[december 1864 Multatuli laat zijn portret vervaardigen]
[14 december 1864 Brief van Des Amorie van der Hoeven aan Multatuli]
[15 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[december 1864 Persiflage in De Indische Humorist]
[16 december 1864 Brief van Stadsschouwburg aan d'Ablaing]
[17 december 1864 Multatuli terug in Amsterdam]
[18 december 1864 Vergadering van De Dageraad]
[19 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Stadsschouwburg]
[20 december 1864 Nota voor gekochte boeken]
[21 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Van Vloten]
[29 december 1864 Brief van Tine aan Stéphanie]
[30 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Koning]
[31 december 1864 Brief van d'Ablaing aan Knipscheer]
[1 januari 1865 Brief van Koning aan d'Ablaing]
[7 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Van Vloten]
[10 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Weiss]
[10 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Brester]
[10 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Wijnandts]
[10 januari 1865 Aankondiging van De Bruid daarboven]
[13 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Credietvereeniging]
[16 januari 1865 Aankondiging van De Bruid daarboven]
[17 januari 1865 Première van De Bruid daarboven]
[18 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Guimond]
[18 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Koorn]
[18 januari 1865 Aankondiging van De Bruid daarboven]
[19 januari 1865 Recensie van De Bruid daarboven]
[19 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Koning]
[20 januari 1865 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[21 januari 1865 Ingezonden stuk van Multatuli]
[22 januari 1865 Brief van Koning aan d'Ablaing]
[23 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Lacroix-Verboeckhoven]
[23 januari 1865 Opvoering van De Bruid daarboven te Utrecht]
[24 januari 1865 Utrechtse studenten brengen serenade]
[24 januari 1865 Programma van De Bruid daarboven]
[24 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Rochussen]
[24 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Credietvereeniging]
[24 januari 1865 Kostenberekening]
[26 januari 1865 Bericht over serenade te Utrecht]
[26 januari 1865 Brief van Rochussen aan d'Ablaing]
[31 januari 1865 Brief van d'Ablaing aan Poolman]
[1 februari 1865 Promesse van Multatuli]
[1 februari 1865 Circulaire inzake portret]
[1 februari 1865 Bestelbiljet inzake portret]
[2 februari 1865 Brief van d'Ablaing aan Brak]
[4 februari 1865 Brief van d'Ablaing aan Weiss]
[4 februari 1865 Brest van Kempen overlijdt te Utrecht]
[5 februari 1865 Brief van Multatuli aan Huet]
[5 februari 1865 Vergadering van De Dageraad]
[6 februari 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[9 februari 1865 Brief van Multatuli aan Hotz]
[9 februari 1865 Brief van d'Ablaing aan Credietvereeniging]
[9 februari 1865 Bericht inzake portret]
[11 februari 1865 Brief van Huet aan Multatuli]
[12 februari 1865 Vergadering van De Dageraad]
[15 februari 1865 Brief van Bruining & Wijt aan d'Ablaing]
[16 februari 1865 Multatuli draagt zijn rechten over aan d'Ablaing]
[16 februari 1865 Spotstuk in Asmodée]
[18 februari 1865 Brief van Multatuli aan Tine en aan Mimi]
[22 februari 1865 Brief van Multatuli aan Tine en aan De Geyter]
[25 februari 1865 Advertenties inzake De Bruid daarboven]
[26 februari 1865 Vergadering van De Dageraad]
[27 februari 1865 Nota voor verzending portret]
[27 februari 1865 Brief van d'Ablaing aan Credietvereeniging]
[27 februari 1865 Aantekeningen van d'Ablaing]
[28 februari 1865 Aantekeningen van d'Ablaing]
[28 februari 1865 Advertenties inzake De Bruid daarboven]
[1 maart 1865 Aantekeningen van d'Ablaing]
[1 maart 1865 Opvoering De Bruid daarboven]
[1 maart 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[2 maart 1865 Aantekeningen van d'Ablaing]
[2 maart 1865 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[3 maart 1865 Aantekeningen van d'Ablaing]
[3 maart 1865 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[4 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[5 maart 1865 Vergadering van De Dageraad]
[6 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[9 maart 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[10 maart 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli voor opvoering]
[10 maart 1865 Notifies van d'Ablaing]
[12 maart 1865 Vergadering van De Dageraad]
[13 maart 1865 Advertentie inzake De Bruid daarboven]
[16 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[19 maart 1865 Vergadering van De Dageraad]
[20 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[23 maart 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[23 maart 1865 Bericht in Asmodée]
[24 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[26 maart 1865 Vergadering van De Dageraad]
[26 maart 1865 Notities van d'Ablaing
[29 maart 1865 Multatuli spreekt voor De Dageraad]
[30 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[30 maart 1865 Artikel in Asmodée]
[31 maart 1865 Notities van d'Ablaing]
[2 april 1865 Vergadering van De Dageraad]
[3 april 1865 Programma van Die Braut von Oben]
[8 april 1865 Kritiek door M. Lindo]
[9 april 1865 Vergadering van De Dageraad]
[23 april 1865 Vergadering van De Dageraad]
[28 april 1865 Deurwaardersexploit]
[30 april 1865 Vergadering van De Dageraad]
[4 mei 1865 Brief van d'Ablaing aan Potvin]
[7 mei 1865 Vergadering van De Dageraad]
[14 mei 1865 Vergadering van De Dageraad]
[18 mei 1865 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[20 mei 1865 Brief van Des Amorie van der Hoeven aan d'Ablaing]
[27 mei 1865 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[29 mei 1865 Brief van Bruining en Wijt aan d'Ablaing]
[29 mei 1865 Brief van Tine aan Multatuli]
[30 mei 1865 Brief van Tine aan Multatuli]
[juni 1865 Brief van Tine aan Multatuli]
[4 juni 1865 Brief van Tine aan Stéphanie]
[juni 1865 Multatuli schrijft De zegen Gods door Waterloo]
[17 juni 1865 Brief van Thieme aan d'Ablaing]
[18 juni 1865 Vergadering van De Dageraad]
[18 juni 1865 Brief van Koning aan d'Ablaing]
[22 juni 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[6 juli 1865 Aankondiging Advertentie inzake werken van Multatuli]
[juli 1865 Brief van J. van Lennep aan Multatuli]
[3 augustus 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[10 augustus 1865 Aankondiging Advertentie inzake werken van Multatuli]
[21 augustus 1865 Brief van d'Ablaing aan Van Gelder Zonen]
[31 augustus 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[31 augustus 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[4 september 1865 Brief van d'Ablaing aan Gobius]
[12 september 1865 Brief van Kok aan d'Ablaing]
[14 september 1865 Brief van d'Ablaing aan Wijnandts]
[14 september 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[25 september 1865 Brief van Multatuli aan Tine]
[28 september 1865 Aankondiging van werken van Multatuli]
[1 oktober 1865 Brief van Tine aan Stéphanie]
[3 oktober 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[9 oktober 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi inzake Bloemlezing]
[10 oktober 1865 Boekbeschouwing in De Omnibus]
[oktober 1865 Open brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[29 oktober 1865 Vergadering van De Dageraad]
[31 oktober 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[1 november 1865 Brief van Multatuli aan Huet]
[Bijlage Aantekeningen van Mimi]
[november 1865 Opdracht van Multatuli aan Versnaeyen]
[5 november 1865 Vergadering van De Dageraad]
[9 november 1865 Brief van Multatuli aan een onbekende]
[12 november 1865 Vergadering van De Dageraad]
[15 november 1865 Multatuli spreekt voor De Dageraad]
[15 november 1865 De Geyter over de Bloemlezing]
[16 november 1865 Advertentie inzake werken van Multatuli]
[16 november 1865 Brief van Tine aan Stéphanie]
[19 november 1865 Vergadering van De Dageraad]
[19 november 1865 Brief van Van der Valk aan Van Vloten]
[20 november 1865 Brief van d'Ablaing aan Broens]
[21 november 1865 Advertentie in De Omnibus]
[24 november 1865 Advertentie in het Handelsblad]
[26 november 1865 Vergadering van De Dageraad]
[29 november 1865 Ingezonden stuk betreffende Multatuli]
[30 november 1865 Advertentie inzake de Bloemlezing]
[1 december 1865 Multatuli bezoekt de Salon van Duport: de klap]
[5 december 1865 Advertentie inzake de klap]
[5 december 1865 Proces-verbaal inzake de klap]
[11 december 1865 Brief van Multatuli aan Tine]
[16 december 1865 Brief van Multatuli aan Tine]
[29 december 1865 Brief van Multatuli aan Tine]
[7 januari 1866 Vergadering van De Dageraad]
[9 januari 1866 Brief van Van der Valk aan Van Vloten]
[januari 1866 Advertentie in De Omnibus]
[14 januari 1866 Vergadering van De Dageraad]
[17 januari 1866 Multatuli verlaat Amsterdam]
[17 januari 1866 Proces-verbaal van de rechtszitting]
[18 januari 1866 Bericht in de Amsterdamsche Courant
[18 januari 1866 Vonnis inzake de klap]
[18 januari 1866 Vonnis inzake de klap]
[19 januari 1866 Bericht in de Amsterdamsche Courant
[19 januari 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[januari 1866 Artikel in De Omnibus]
[28 januari 1866 Vergadering van De Dageraad]
[7 februari 1866 Brief van Braunius Oeberius aan d'Ablaing]
[10 februari 1866 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[19 februari 1866 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[februari 1866 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[Bijlage Mededeling van Mimi inzake de speelbank]
[maart 1866 Advertentie in De Omnibus]
[maart 1866 Artikel van De Geyter]
[17 maart 1866 Deurwaardersexploot inzake vonnis]
[20 maart 1866 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[22 maart 1866 Brief van De Geyter aan d'Ablaing]
[28 maart 1866 Brief van d'Ablaing aan De Geyter]
[29 maart 1866 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]
[29 maart 1866 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[30 maart 1866 Tine verlaat Brussel]
[1 april 1866 Brief van Multatuli aan De Geyter]
[april 1866 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]
[4 april 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[4 april 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[4 april 1866 Brief van Multatuli aan De Geyter]
[4 april 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[5 april 1866 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[7 april 1866 Brief van De Geyter aan d'Ablaing]
[7 april 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[8 april 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[april 1866 Artikel in De Vlaamsche School]
[17 april 1866 Brief van d'Ablaing aan Rogghé]
[23 april 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[24 april 1866 Brief van d'Ablaing aan Scheefhals]
[2 mei 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[11 mei 1866 Brief van Kallenberg van den Bosch aan Van Vloten]
[15 mei 1866 Brief van Tine aan Kallenberg van den Bosch]
[15 mei 1866 Brief van Tine aan Van Vloten]
[16 mei 1866 Brief van Kallenberg van den Bosch aan Van Vloten]
[19 mei 1866 Brief van d'Ablaing aan Jhr. Salvador]
[20 mei 1866 Brief van Van der Valk aan Van Vloten]
[mei 1866 Circulaire ten behoeve van Tine]
[31 mei 1866 Brief van d'Ablaing aan Van der Tuuk]
[4 juni 1866 Brief van Tine aan Van Vloten]
[6 juni 1866 Brief van Kallenberg van den Bosch aan Van Vloten]
[16 juni 1866 Oorlog Oostenrijk-Pruisen]
[juni 1866 Multatuli en Mimi verlaten Frankfort]
[17 juni 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[19 juni 1866 Brief van Tine aan Van Vloten]
[juni 1866 Brief van d'Ablaing aan Mosselman]
[26 juni 1866 Brief van Tine aan Van Vloten]
[26 juni 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[27 juni 1866 Brief van Tine aan Stéphanie]
[29 juni 1866 Brief van Tine aan Van Vloten]
[29 juni 1866 Brief van d'Ablaing aan Raedt van Oldenbarnevelt]
[juni 1866 Honorarium van f 125 niet uitbetaald]
[1 juli 1866 Tine verlaat Amsterdam]
[2 juli 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[2 juli 1866 Brief van d'Ablaing aan mej Schepel]
[3 juli 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[4 juli 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[5 juli 1866 Brief van d'Ablaing aan Sietske Abrahamsz]
[6 juli 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[6 juli 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[9 juli 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[10 juli 1866 Van den Rijn (I)]
[12 juli 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[juli 1866 Brief van d'Ablaing aan Van Scherpenberg]
[15 juli 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[17 juli 1866 Van den Rijn (II)]
[19 juli 1866 Van den Rijn (III)]
[20 juli 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[20 juli 1866 Van den Rijn (IV)]
[22 juli 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[24 juli 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[24 juli 1866 Brief van d'Ablaing aan Feringa]
[27 juli 1866 Van den Rijn (V)]
[29 juli 1866 Brief van Tine aan Potgieter]
[30 juli 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[5 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[6 augustus 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[9 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[11 augustus 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[14 augustus 1866 Brief van Willème aan Multatuli]
[15 augustus 1866 Brief van Huet aan Potgieter]
[15 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[17 augustus 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[19 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[21 augustus 1866 Brief van d'Ablaing aan Smith]
[22 augustus 1866 Brief van d'Ablaing aan Broens]
[23 augustus 1866 Oostenrijk en Pruisen beëindigen hun oorlog]
[24 augustus 1866 Van den Rijn (VI)]
[26 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[26 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[26 augustus 1866 Vergadering van De Dageraad]
[29 augustus 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[29 augustus 1866 Van den Rijn (VII)]
[30 augustus 1866 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[4 september 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[4 september 1866 Brief van Multatuli aan Kallenberg van den Bosch]
[11 september 1866 Van den Rijn (VIII)]
[12 september 1866 Brief van Multatuli aan Tine]
[13 september 1866 Brief van d'Ablaing aan Erven Loosjes]
[14 september 1866 Van den Rijn (IX)]
[16 september 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[18 september 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[19 september 1866 Brief van Multatuli aan Mr. P. Mijer]
[24 september 1866 Bericht in de Opregte Haarl. Courant
[24 september 1866 Van den Rijn (X)]
[26 september 1866 Brief van Braunius Oeberius aan d'Ablaing]
[29 september 1866 Van den Rijn (XI)]
[3 oktober 1866 Brief van d'Ablaing aan Van Gelder Zonen]
[3 oktober 1866 Van den Rijn (XII)]
[4 oktober 1866 Van den Rijn (XIII)]
[4 oktober 1866 Manifest van De Dageraad]
[8 oktober 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[9 oktober 1866 Van den Rijn (XIV)]
[12 oktober 1866 Brief van d'Ablaing aan Akkeringa]
[13 oktober 1866 Van den Rijn (XV)]
[16 oktober 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[18 oktober 1866 Brief van d'Ablaing aan Toussaint Bokma]
[19 oktober 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[20 oktober 1866 Van den Rijn (XVI)]
[23 oktober 1866 Van den Rijn (XVII)]
[24 oktober 1866 Van den Rijn (XVIII)
[29 oktober 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[30 oktober 1866 Van den Rijn (XIX)
[31 oktober 1866 Brief van Bruining & Wijt aan d'Ablaing
[2 november 1866 Van den Rijn (XX)
[3 november 1866 Van den Rijn (XXI)]
[8 november 1866 Brief van Tine aan Potgieter]
[8 november 1866 Van den Rijn (XXII)
[12 november 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[14 november 1866 Brief van d'Ablaing aan Braunius Oeberius]
[14 november 1866 Van den Rijn (XXIII)]
[15 november 1866 Brief van Tine aan De Geyter]
[18 november 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[19 november 1866 Van den Rijn (XXIV)]
[22 november 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[Bijlage Aantekening van Mimi]
[22 november 1866 Brief van d'Ablaing aan Lacroix-Verboeckhoven]
[23 november 1866 Van den Rijn (XXV)]
[24 november 1866 Brief van Huet aan Multatuli]
[24 november 1866 Van den Rijn (XXVI)]
[27 november 1866 Brief van d'Ablaing aan Couvée]
[29 november 1866 Van den Rijn (XXVII)]
[4 december 1866 Van den Rijn (XXVIII)]
[11 december 1866 Van den Rijn (XXIX)]
[14 december 1866 Van den Rijn (XXX)]
[december 1866 Brief van Multatuli aan Huet]
[19 december 1866 Van den Rijn (XXXI)]
[21 december 1866 Brief van d'Ablaing aan Kiehl]
[24 december 1866 Van den Rijn (XXXII)]
[26 december 1866 Van den Rijn (XXXIII)]
[28 december 1866 Brief van d'Ablaing aan Van Loon]
[28 december 1866 Van den Rijn (XXXIV)]
[19 juni 1864
Brief van Multatuli aan Van Vloten]
Waarschijnlijk 19 juni 1864
Brief van Multatuli aan Van Vloten. Twee dubbele velletjes postpapier, geheel beschreven. (M.M.)
De twee versregels zijn ontleend aan een vertaling van Tollens naar Matthias Claudius.
Zondag morgen
Waarde heer van Vloten, Ik dank U voor uwen vriendelyken brief. Ik zou eer geantwoord hebben, maar myn vrouw en kinderen lyden gebrek en dat maakt verdrietig. Ik weet by ondervinding dat dit verdriet meestal zoo weinig begrepen wordt, dat ik er maar niet veel van zeggen zal, en ik haal 't dan ook maar aan als verschooning voor 't uitstellen van myn antwoord.
Ik vind het lief van U die portretten gezonden te hebben, maar 't verwondert my dat myne vrouw me niets meldt van de ontvangst. Zoodra ik haar schryven kan, zal ik er naar vragen.
Ik dank U wel voor uwen Jezus van Nazareth. Dàt, en 't iets over arbeiders vereenigingen heb ik gelezen. Uw Spraakwording uwen Spinoza en de Darwinse theorie toegepast op den groei der taalplanten, bestudeer ik. Altans, - och ik ben wat gedrukt.
Ik verwacht iets als: qui trop embrasse mal étreint. - Nu, dat is by my niet waar. Ik breng alles in verband, en ontcyfer 't makkelykst als ik veel données heb. In cryptographie is dit aangenomen, en men loochent (of ignoreert) die waarheid in 't pogen om de hieroglyphen der natuur te lezen. Alles raakt aan alles, en ik vind dat Schleicher's toepassing der ‘wetten van wording’ op de taal, zoo natuurlyk eenvoudig is dat velen haar voor gezocht en onwaar zullen houden. Ik heb Darwin niet gelezen, en wil dat niet - altans nog niet - juist omdat ik geloof op de weg te zyn om de éénvoudige wet...
‘Wet’ deugt niet. Wet doet denken aan vooruitbepaling en reden. Er zyn geen redenen, er zyn slechts oorzaken.
Welnu, ik geloof op weg te zyn om de éénheid aantetoonen van de oorzaken, die alles in beweging brengen. Alles! Het groeien van 'n plant, het verwisselen van b in p, het waggelen van ons bolletje om z'n as, het schreien van 'n kind, het lamme drama der wereldgeschiedenis, alles, alles, alles! Tot den ellendigen staat van myn pantalon toe, die me dwingt thuis te blyven schoon een wandeling goed voor me wezen zou.
Er worden nu en dan gastmalen aangerigt waarby één grondstof tot zoo velerlei geregten is omgeknoeid, dat de gasten meenen zich te verlustigen in verschillende spyzen. Nu zoo fopt ons de arme, ryke natuur. Arm in gegevens, ryk in verscheidenheid van voortbrengsel, en zeker lacht ze ons uit als we een croquetje voor iets anders houden dan de taart.
Ik geloof dat de wysgeer juist andersom moet doen dan de geleerde, in dit opzigt: dat hy het bene distingere geheel laat varen, wat vakken aangaat. Ik meen zóó: Voor de kennis der geschiedenis van het zyn (ik ontwyk expres 't woord wet) mag hy niet afscheiden botanie, zoölogie, astronomie, anthropologie, taal, zeden, wetten, kortom... alle miën en logiën zyn ééne studie. Alleen den ambachtslui is 't geoorloofd (en nuttig) door verdeeling van arbeid, zich te volmaken in 'n onderdeel. Is 't niet zoo? De advocaat ‘doet’ in regten. De geneefse werkman maakt radertjes, Thorbecke staatskunsten (staatskunst is 'n woord van hèm), &c. De fabriekheer en de filosoof zullen zeker moeten overzien hoe die regten behooren te leiden tot regt, hoe van die radertjes &c een uurwerk, en van die kunstjes iets kan worden zamengesteld dat gebruikt kan worden met voordeel voor 't mensdom. -
Hoe ik er toe kom dit aan U te schryven? Och om de bontheid uwer (en myner) bemoeyingen (Jezus, arbeidersvereenigingen, taal, maçonnerie, Spinoza.) -
Ik heb Spinoza zeer lief, maar - maar - och ik ben jaloers! Wat 'n rust! Wat 'n loisir om te arbeiden! Als ik dat bedenk vind ik dat i weinig heeft uitgevoerd.
En is 't niet een beetje 'n fout van hem dat hy (ter bekorting, ik weet wel, maar 't verlokt tot wanbegrip) telkens het woord ‘God’ gebruikt?
Stel dat Santa Clara likdoorns geneest (ik wou dat het waar was want ik heb er veel last van) mag dan de pédicure die pleisters geeft in plaats van die heilige, die pleisters Santa Clara noemen? Is dat niet 'n deurtje openzetten voor hen die de heilige Clara willen laten voort-fungeren. Franchement, ik geloof dat Spinoza niet van god afwas! In een noot zegt gy ‘men weet wat hy hieronder verstaat.’ Nu ik vind hierendaar god aangehaald op 'n wyze die ik niet kan verklaren dan door’ te denken aan een persoon, een wezen. Gy noemt Spinoza een dóórdenker. Ik geloof U in dien zin, dat hy den moed en eerlykheid bezat om niet terugtedeinzen voor eenige conclusie. Maar dóórdenken in beteekenis van denken tot den laasten slotsom toe, geloof ik niet dat hy gedaan heeft. Ik beweer dat hy daartoe te vroeg gestorven is.
Op pag. 54 van Uw werk in z'n brief aan Albert Burgh, op pag. 178 & 179, en op veel plaatsen, wordt heel duidelyk gedoeld op een persoon-god. Het komt my voor dat Spinoza bleef gelooven aan iets waarvan hy zelf de onmogelykheid inzag. Dit heb ik tegen zyn ‘dóórdenken.’ Maar ik vind hem zoo moedig en eerlyk, dat ik 't toeschryf aan tydgebrek, niet aan lafheid of valsheid.
Alle dingen bestaan uit de som van hare eigenschappen.
God bestaat uit de som der eigenschappen a, b, c, d, &c.
- Maar - eilieve - de eigenschap a kan hy niet bezitten, laat ons die aftrekken van 't geheel. Goed.
- En b... idem.
- En c... idem.
- En d... idem.
Kortom, na 't heele alfabet te hebben afgetrokken, sterft Spinoza. En hy had geen tyd voor deze conclusie:
‘Na 't wegcyferen van al de eigenschappen die god zouden daarstellen, blyft er over... geen god.’ -
Een schip bestaat uit romp, staand want en loopend want.
Ziedaar een schip onttakeld. Het loopend want is er afgenomen: rest... iets.
Neem 't staand want er uit: rest... iets.
En redeneer den romp weg: rest... niets.
Is 't niet zoo? -
Zoodra ik wat loisir heb lees ik Uw Spinoza weêr, en anders. Nu geldt myn indruk nog niet. Ik lees heel moeielyk en dat wordt hoe langer hoe erger.
Maar wel heeft 't my getroffen dat Spinoza eene eigenaardigheid heeft in uitdrukking die ik weervind by mezelf. Soms is dit letterlyk, vooral waar i beelden gebruikt. Zyn zoeken naar waarheid door 't overbrengen van abstracte begrippen in meetkunstige voorstellingen, begryp ik zoo goed. Niet als verdienste (daar is 't te nietig voor) maar als bydrage tot de gelykheid in soort van redenering, maak ik de opmerking, dat ik in 1842 iets wat ik nu petitio... actionis noemen zal, kwalificeerde als hy: ‘'t Smeden van een hamer om te kunnen smeden.’ Zeker ben ik van Spinoza's familie -
en heb ik vaders neus niet regt,
'k heb toch een hart als hy. -
Och, m'n heele omhaal over zyn blyven hangen aan god had ik immers kunnen sparen. Gy zelf zegt het, pag. 135. Maar ik vraag u dit: geeft het noemen van god alleen aanleiding tot verwarring? Of is 't niet duidelyk hier en daar een blyk dat Spinoza zelf nog in de war was? Ik geloof dit laaste, en daarin vind ik gaping of stilstand in zyn doordenken. -
Beminnelyk is hy! (mooi... na gezegd te hebben dat ik van z'n familie ben!) Ik ben naar de houtmarkt geloopen. Och daar liep alles heen en weer als in Nahum 11 v 4.b. Niemand dacht aan hem. Als ik in den Haag kom, ga ik daar ook ter beêvaart naar de huizen waar hy woonde. -
Ik heb Meyer gezegd, dat gy uw lezing over de metselary &c. by hem wilt uitgeven. Natuurlyk wil hy dat gaarne doen. Maar ik heb u iets te zeggen over maçonnerie. Myn walg van dien boel is zoo groot als 'n walg wezen kan. Dat hoef ik niet te verzekeren. Ja grooter nog dan de Uwe kan zyn, niet wyl ik er meer van weet dan gy - dat is zoo niet - neen, maar omdat ik er meer van bywoonde. By gelyk oordeel heb ik nog meer indruk. De metselaars ‘cant’ beleedigde myn smaak zoo dikwyls.
Hoe vindt ge nu den overgang als ik zeg: dat ik hecht aan maçonnerie, dat ik er heil van wacht, dat ze volgens my geheel in de natuur ligt (ja, dat ligt alles.) dat ze een geneesmiddel aanbiedt, - en 't éénige! - tegen alle maatschappelyke kwalen! Nu, dit alles beweer ik. En ik wil er gaarne met U over spreken of schryven. De maçonnerie, welker geschiedenis gy naspoort, is een verrotte boêl. Maar 't grondidee is zoo oud als zwakte aan één kant, en onwettig of onredelyk gezag aan de andere zy - dat is zoo oud als 't menselyk geslacht. De dieren die hun indrukken niet regelen tot gedachten, hebben geen maçonnerie, maar een der eerste gevolgen van 't wèl regelen dier indrukken is zamenwerken. Zoodra ik werken kan, wil ik proberen die natuurlyke wyze van werken intevoeren tussen eenige gelykgezinden. Als ik slaag, zal 't ontaarden. Welnu, dan zullen er buiten dat verbond zyn, die als gy nu van de oude vrymetselaars zeggen: 't is een verrotte boel, pereat! Dat is goed. Maar d'ici-là, is er veel te doen. Ik verzoek U - tenzy ge 't toch wildet - in uw refutatie van Van Lennep - niet te doelen op de natuurlyke maçonnerie. Ik vraag dit juist omdat ik er werk van maak, en 't niet wou laten ébruiteren. - Gut ik begryp niks van Uw ‘tot zoover is alles juist’ op pag. 12 van uwen Jezus van N.! En ook niets van ‘de groote Paulus’ op pag. 16. Ligt het aan my?
Ja, schryven is omslagtig. Dat vind ik ook. Nu, - spreken? Wanneer? Hoe? Ik kan niet in Deventer komen. Dus al die dingen maar laten liggen? Soit. Maar dit constateer ik dat ik die twee dingen niet begryp. En ‘Jezus’ liefde-leer? Ik vind er noch leer in noch liefde. Ik ken noch erken liefde buiten de waarheid. Leugen geven is iets kwaads geven = haten. En leer? lieve hemel, waar is die? Of kan ik als Yankee doodle de stad niet vinden because he saw so many houses? Nu, ik vind de stad van ‘Jezus' leer’ niet. Wel erken ik hier en daar een huis te zien. Zyn philippica tegen de professers van zyn tyd is schoon en dapper (wat 'n styl, heerlyk!) Een paar gelykenissen vind ik... lief, maar in de toepassing onjuist. Neem echter aan dat ik dit mis heb, constitueert het een leer? Over de meeste belangryke punten van mensenpligt, mensengeluk (ja, dat is één) heeft Jezus niets gezegd, of iets zoo verwards dat het zwygen waarlyk beter zou geweest zyn. - O Jezus was geen wetboekschryver, geen schools zedemeester, geen systeem maker...
- Goed. Maar wat was-i dan?
Ik zeg dat de geloovers zoo dom niet waren Jezus te maken tot godszoon en wonderdoener - zonder dàt blyft er waarlyk niet veel over. De zoogenaamde moraal van 't Christendom vind ik leelyk, en als ik een wonder had bygewoond, zóó dat ik niet kon denken aan goochelary of biologie of verbystering, - pour tout de bon een wonder, - dan nog zou myn eenige indruk wezen: wat is 't jammer dat die man niet nòg 'n beetje knapper is, en duidelyk spreekt over 't goede! Dàt wonder hebben de bybelmakers hem nooit laten doen. 't Is dan ook moeielyker te verzinnen dan water-wyn, of varkens-wedloop! -
Ja, schryven is omslagtig en vervelend. Ik heb 'n hekel aan schryven. Als men alles toelicht, wordt men lankdradig. En korte stellingen, los nêergegooid, klinken tranchant. Nu, ik meen by alles: ‘'t komt me zoo voor!’ (Idee XVIII, en, ergens anders: ik heb geen tyd om nederig te schynen) -
Een taal-aardigheid. Dichters, kinderen en volkeren in de kindsheid scheppen beelden in de taal, en later gebruikt het volk de woorden die beeldspraak bevatten, weder in eigenlyke zin. (ook dit geldt voor andere dingen dan taal, niet waar?) Nu, ik zat in 'n trekschuit naar Muiden, en hoorde daar een schipper zeggen:‘ik permitteerde 't niet... zoo'n jongetje op den bok (van 'n wagen)... 't is onverantwoordelyk... Zoo'n kind heeft nog geen vooruitzigt en geen achterdocht.’ Is dat niet aardig?
Dàt noem ik renaissance! Laast zag ik 'n metselaar een balk stutten met z'n rug - zoo gaat het in den Kreislauf! eerst heloot, dan cariatide, dan weer heloot, enz. enz. enz. zonder eind! -
Myne kleine meid noemt vomeren: uitslikken. Kan 't beter? En Eduard - O die maakt drames, prachtig! (Denk niet dat hy een knap kind is, hy is buitengewoon onwetend. Nonni is knapper, en toch niet buitengewoon. Er ligt misschien pretentie in myn blydschap daarover. Net of 't vreemd is dat ze niet knap zyn. Nu, ik ben bly dat ze van waarheid houden. By de ‘mooiste’ vertelling vraagt Edu droog: is 't waar? Zoo neen, dan is hy niet te bewegen tot aandacht. Ik leer veel van die kinderen. Ik wou zoo graag dat ge in Brussel kondet komen en daar myn troepje bezoeken. Ik durf zeggen dat er iets reins in onze woning is, en ik geloof dat gy ons zoudt lief hebben na dat bezoek.
Ik groet U en Uwe vrouw hartelyk, en ook de lieve kinderen.
Douwes Dekker
Ik hoef immers niet te frankeren? Ik heb waarlyk niets.