Multatuli.online

1263.

Nu heus aan 't laven! M'n toestand is moeilyker dan menig lezer wel denkt. Ik moet vertellen of Wouter behoorlyk aankomt waar-i wezen wil, en kan dit niet te weten komen zonder gevaar te lopen van 'n aanstelling in de vaderlandse Letterkunde. Beseft men wat dit zeggen wil? In 's hemels-naam! Ik zal trachten dit gevaar te bezweren door later eens weer 'n paar hoofdstukken oorspronkelyk werk te leveren. Voor 't ogenblik heb ik mezelf nu eenmaal veroordeeld tot het aanhalen en gedeeltelyk behandelen van 'n fameuzen schryver uit den perkamenttyd, dus: hoeden af! We hebben te doen met Scriverius, of liever met Mr. Brughman, z'n vertolker, z'n uitbreider, z'n toelichter, z'n kornak by den ‘Duytschen leser’ die achterlyk genoeg was om Scriverius' latyn niet te verstaan, en toch zo graag iets weten wou van al die hoogstbeminnelyke hollandse graven. Brughman was alzo 'n zeer verdienstelyk man, en zou 't in de vaderlandse Letterkunde zeker tot iets voornaams gebracht hebben, indien niet ook hy, meegesleept door den zo verderfelyken kunsthartstocht, de onprofessorlyke fout geleverd had, soms eigen werk te begaan. Deze klad op 's mans nagedachtenis valt moeilyk uit te wissen, zelfs niet door de verdienste dat hy in z'n ‘Korte Beschryvinge der Landen’ waar al die graven van Scriverius gehaspeld hebben, zich de moeite getroost ons voor te lichten omtrent den vermoedelyken afloop van Wouters reis met de haarlemmer-schuit. Want, lezer, dáárop zal de zaak neerkomen. 't Is volstrekt m'n gewoonte niet, de nieuwsgierigheid kunstmatig te spannen, ik zeg daarom liever terstond waar ik met m'n Brughman heen wil. Toch is 't nodig dat de lezer wete met wien we hier te doen hebben, ten einde straks in staat te zyn tot behoorlyke waardering van 't licht dat-i ontsteekt. De getuigenis immers van 'n obscuur schryver - tenzyd-i 'n vreemdeling ware, natuurlyk! - zou ons niet baten. Horen wy alzo hoe de man geprezen wordt door den ‘dichter’ Westerbaen. Wie zich hier niet laaft, is voor geen laving vatbaar, en zal 't nooit ver brengen in de nederlandse letteren.

De lezer is me dank schuldig voor de mededeling van dit gedicht, dat men anders niet zo licht onder de ogen krygt. [*] Ook van De Decker en Vondel kreeg Brughman lofverzen op z'n uitgaaf van Scriverius. Heel mooi zyn ze beide niet, maar dat van den laatsten vooral is geen haar beter dan Westerbaens gerymel. Ik neem 't den armen Vondel niet kwalyk dat niet alles wat-i leverde op 'n meesterstuk geleek, maar beklaag de behoeftige zielen die uit zulke prullen geestdrift en poëzie moeten scheppen. Dit blyft echter evenzeer 't geval, wanneer de aangeprezen modellen inderdaad verdienstelyk zyn. 't Is juist aan die vermeende behoefte aan modellen dat we 't heerleger mislukte kunstenaars en schryvers te wyten hebben. De eis der kunst is oorspronkelykheid.
(1877) Gulheid behoeft eigenlyk niet verontschuldigd te worden, maar voor m'n eigen genoegen wil ik 'n paar van de redenen opgeven die me bewogen dit prachtstuk uit te schryven. Er zyn er zes-en-dertig, natuurlyk buiten de alles beheersende hoofdoorzaak, die gelegen is in de zucht om eens 'n ogenblikje lang voor 'n begaafd Letterman te worden aangezien. In de tweede plaats dan, heeft Westerbaen alweer 'n doorslaand bewys geleverd van Gods goedheid, die verordend heeft dat er uit alles wat te leren zou vallen. Wie ziet niet, byv. uit z'n stuk dat myn afkeer van de lelyke dubbelletter iejejee geenszins 'n vond is om aan 't jonge Holland te behagen? In den gansen lierzang komt dat malle ding slechts 'n paar maal voor, en in verband met de rest mogen we 't er voor houden dat dit aan slordigheid van de zetters te wyten is. De man schynt dus niet zoals sommige Hilaridessen (deel VI, blz. 666) in den waan verkeerd te hebben dat 'n hollandse y 'n griekse upsilon met 'n staart wezen zou. Ten derde maak ik opmerkzaam op de aardige reklame waaruit men zien kan dat de Koster- en Bolle-advertentiën evenmin nieuw zyn als myn y's. Wel looft de man geen premiën uit, maar toch: ‘de leser moet te-beurs gaen’ om Brughman's ‘sack’ schadeloos te stellen voor ‘uytschot aen druckloon en papieren’. 't Kan niet beter, en men dient er by te weten dat Brughman - ‘advocaet’ overigens - zelf 'n drukkery had. Ten vierde moet het ieder nadenkende in 't oog vallen, hoe kies de poëet voorbygaat dat Brughman z'n vertaling bedorven had door 't leveren van eigen werk. Letterkunde - vooral de gerymde - vertedert het hart, en er blykt duidelyk dat de dichter onzen verdienstelyken vertaler den weg naar Leiden niet versperren wou. Brughman-zelf is minder omzichtig. In 'n voorrede bekent hy heel onnozel dat-i by 't vertolken van ‘dit heerlijck werck van dien voortreffelijcken schryver’ zich veroorloofd heeft het te ‘vergrooten, soo in sijn Historie, als met een byvoeginge van eene korte Beschrijvinge der Landen daer dese Graven geregeert hebben.’ Och, wat zou 't gebaat hebben, z'n vergryp te ontkennen? Ter verlichting van straf moge aangevoerd worden dat-i reeds in den vierden regel van z'n ‘Toeëygeningh aen den Leser’ heel devotelyk ‘de Ouden’ te hulp roept. Zo hoort het! Ook zy schreven Geschiedenissen, zegt-i, zeker om te voorkomen dat men 't Scriverius kwalyk nemen zou dat-i zich aan iets dergelyks gewaagd had. Want men moet nooit iets doen zonder precedent, 'n stelling die weer helemaal overeenstemt met het heilig leerstuk van de laafbronnen, en dus wel gegrond wezen zal. Om nog ten overvloede te doen blyken dat-i niet in állerhoogsten graad 'n onakademische muiteling was, bewyst Brughman in 'n ‘Voorreden aen den goetgunstigen Leser’ de oorbaarheid van Scriverius' werk uit Cicero. Die ‘vermaerde Romeynsche Orateur’ moet by zekere gelegenheid eens iets gezegd hebben dat ‘by alle geleerden bekent’ is. Nu, dan hoef ik 't m'n lezers niet te vertellen. Hoofdzaak is, dat er iets van vader Cicero aangehaald wordt, wat dan ook, en dat we dus onzen Brughman in weerwil van z'n afdwalingen, enigen eerbied schuldig zyn. Straks kan de vraag geopperd worden of Wouter dezen keer Haarlem bereiken zal, en dan moet hy ons terechthelpen in den doolhof van gissingen die zo'n vraagstuk in 't leven roept.