Multatuli.online

Volledige Werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

Voorbericht

Nota

[1 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[1 oktober 1874 Brief van Vosmaer aan Van Hall]

[2 oktober 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[2 oktober 1874 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[2 oktober 1874 Edu int 200 Lire]

[2 oktober 1874 Brief van Stéphanie aan Potgieter]

[3 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[3 oktober 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[4 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Bientjes]

[4 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Versluys]

[4 oktober 1874 Brief van Mimi aan Funke]

[4 oktober 1874 Brief van Kallenberg vd Bosch aan Potgieter]

[5 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[5 oktober 1874 Brief van Edu aan Fischer]

[5 oktober 1874 Artikel in Het Nieuws van den Dag]

[7 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[7 oktober 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[9 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[11 oktober 1874 Brief van Vosmaer aan De Dageraad]

[13 oktober 1874 De brochure van A.B. Cohen Stuart verschijnt]

[14 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[14 oktober 1874 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[14 oktober 1874 Brief van Mina Krüseman aan Ten Brink]

[17 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[17 oktober 1874 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[18 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[21 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[21 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[24 oktober 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[24 oktober 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[25 oktober 1874 Brief van Mina Krüseman aan Vosmaer]

[25 oktober 1874 Artikel in Onze Tolk]

[27 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[27 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[27 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[27 oktober 1874 Ideën IV, tweede druk, verschijnt]

[28 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[29 oktober 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[30 oktober 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[31 oktober 1874 Aantekening in Memoriaal]

[oktober 1874 Artikel van J.N. van Hall]

[2 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[2 november 1874 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[4 november 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[5 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[6 november 1874 Brief van Multatuli aan Bruinsma]

[7 november 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[7 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[9 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[9 november 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[9 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[9 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[10 november 1874 Ideën VII, tweede stuk, verschijnt]

[10 november 1874 Brief van Versluys aan Bruinsma]

[11 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[11 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[11 november 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[11 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[12 november 1874 Brief van Multatuli aan Bientjes]

[13 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[13 november 1874 Telegram aan Multatuli]

[13 november 1874 Brief van Mimi en Multatuli aan Mina Krüseman]

[14 november 1874 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[15 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[15 november 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[15 november 1874 Brief van Multatuli aan Roorda van Eysinga]

[15 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[Bijlage Programma van De Echtscheiding]

[16 november 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[17 november 1874 Brief van Mimi en Multatuli aan Mina Krüseman]

[17 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Louise]

[18 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[18 november 1874 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[18 november 1874 Briefkaart van Feringa aan Bruinsma]

[19 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[19 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[19 november 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[19 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Elize Baart]

[21 november 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[21 november 1874 Artikel in de Zaanlandsche Courant]

[23 november 1874 Brief van Multatuli aan Bientjes]

[23 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[23 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan haar vader]

[24 november 1874 Brief van Multatuli aan Bientjes]

[24 november 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[24 november 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[24 november 1874 Artikel van J. van Vloten in Het Schoolblad]

[24 november 1874 Antikritiek door Versluys]

[25 november 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[25 november 1874 Brief van Bruinsma aan Multatuli]

[26 november 1874 Inleiding Mina Krüseman]

[28 november 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[28 november 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[28 november 1874 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[30 november 1874 Brief van Multatuli aan Bruinsma]

[30 november 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[november 1874 Artikel van J.N. van Hall over Mina Krüseman]

[1 december 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[1 december 1874 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[1 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[2 december 1874 Brief van Bruinsma aan zijn vrienden]

[3 december 1874 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[3 december 1874 Brief van Multatuli aan Bientjes]

[4 december 1874 Brief van Multatuli aan Van Asperen]

[december 1874 Brief van Bruinsma aan Multatuli]

[6 december 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[6 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[6 december 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[6 december 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[7 december 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[Bijlage Drie wissels]

[8 december 1874 Ideën IV, tweede druk, verschijnt]

[8 december 1874 Weerwoord door J. van Vloten]

[8 december 1874 Slotwoord door J. Versluys]

[10 december 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[11 december 1874 Brief van Multatuli aan Versluys]

[11 december 1874 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[12 december 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[12 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[12 december 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[14 december 1874 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[15 december 1874 Multatuli over spelling in Het Schoolblad]

[15 december 1874 Bericht van J. van Vloten in Het Schoolblad]

[december 1874 Circulaire van Funke]

[16 december 1874 Brief van Multatuli aan Funke]

[16 december 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[17 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[18 december 1874 Brief van Funke aan Multatuli]

[21 december 1874 Brief van Van Asperen aan Multatuli]

[22 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[24 december 1874 Bericht over een borstbeeld van Multatuli]

[28 december 1874 Brief van Versluys aan Bruinsma]

[29 december 1874 Artikel van Van Vloten]

[31 december 1874 Brief van Multatuli aan Switzar]

[31 december 1874 Brief van Bruinsma aan Vosmaer]

[1 januari 1875 Edu wordt eenentwintig]

[1 januari 1875 Brief van Multatuli en Mimi aan Mina Krüseman]

[1 januari 1875 Advertentie in Het Nieuws van den Dag]

[2 januari 1875 Brief van Vosmaer aan Bruinsma]

[3 januari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[3 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli en Mimi]

[3 januari 1875 Artikel van J. van Vloten in Onze Tolk]

[4 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[5 januari 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[5 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[7 januari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[9 januari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[10 januari 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[10 januari 1875 Artikel van J. Schippers in Onze Tolk]

[10 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Holl. Schouwburg]

[11 januari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[11 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[11 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Le Gras c.s.]

[11 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan de heer en mevrouw E.]

[12 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[13 januari 1875 Brief van Mimi aan Funke]

[13 januari 1875 Verklaring van Albregt en Van Ollefen]

[14 januari 1875 Brief van Holl. Schouwburg aan Mina Krüseman]

[16 januari 1875 Advertentie in Het Nieuws van den Dag]

[16 januari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[16 januari 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[16 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli en Mimi]

[17 januari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[17 januari 1875 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[17 januari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[17 januari 1875 Onkruid onder de tarwe I in Onze Tolk]

[18 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[18 januari 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[19 januari 1875 Artikel van Versluys in Het Schoolblad]

[20 januari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[20 januari 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[20 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[21 januari 1875 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]

[21 januari 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[21 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Multatuli]

[21 januari 1875 Artikel in het Rederijkers Weekblad]

[21 januari 1875 Bericht in Het Vaderland]

[22 januari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[22 januari 1875 Ideën I herdrukt. Eerste aflevering]

[22 januari 1875 Eredoctoraten Leidse universiteit]

[23 januari 1875 Brief van Versluys aan Bruisma]

[23 januari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[24 januari 1875 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[24 januari 1875 Onkruid onder de tarwe II in Onze Tolk]

[24 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Vosmaer]

[24 januari 1875 Brief van Multatuli aan N.]

[25 januari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[26 januari 1875 Brief van Vosmaer aan Bruinsma]

[27 januari 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[28 januari 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[28 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[29 januari 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[29 januari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[29 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[29 januari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[29 januari 1875 Brief van Le Gras aan Mina Krüseman]

[31 januari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[31 januari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Vosmaer]

[31 januari 1875 Onkruid onder de tarwe III in Onze Tolk]

[1 februari 1875 Brief van Edu aan Potgieter]

[2 februari 1875 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[2 februari 1875 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[2 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[3 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[3 februari 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[3 februari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[3 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[3 februari 1875 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[4 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Vosmaer]

[4 februari 1875 Bericht van Potgieters overlijden]

[5 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[5 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[5 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[5 februari 1875 Artikel over Potgieter in Het Nieuws vd Dag]

[februari 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[6 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[6 februari 1875 Bericht in de Nederlandsche Spectator]

[februari 1875 Briefkaart van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[7 februari 1875 Onkruid onder de tarwe IV in Onze Tolk]

[8 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[8 februari 1875 Bericht in Algemeen Handelsblad]

[9 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[9 februari 1875 Brief van Le Gras c.s. aan Mina Krüseman]

[9 februari 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[Bijlage Aantekening van Mina Krüseman]

[10 februari 1875 Bericht in de Nederlandsche Kunstbode]

[10 februari 1875 Prospectus nieuwe uitgave Vorstenschool]

[11 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[11 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[11 februari 1875 Bericht in de Middelburgsche Courant]

[11 februari 1875 Bericht in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[12 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[12 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[12 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Nieuwe Rott. Courant]

[12 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[13 februari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[13 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[14 februari 1875 Bericht in het Algemeen Handelsblad]

[14 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[14 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan haar vader]

[14 februari 1875 Onkruid onder de tarwe V in Onze Tolk]

[14 februari 1875 Boekbeschrijving van Dozy]

[februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[15 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[15 februari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[16 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[16 februari 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[16 februari 1875 Bericht in Het Vaderland]

[17 februari 1875 Brief van Multatuli aan Bruinsma]

[februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[17 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[18 februari 1875 Brief van Multatuli aan A. van der Ghinst]

[18 februari 1875 Briefkaart van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[19 februari 1875 Brief van P. van Asperen aan V. Bruinsma]

[19 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[19 februari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[19 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[19 februari 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[20 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[20 februari 1875 Brief van Multatuli aan een onbekende jonge vrouw]

[Bijlage Herinneringen van Mina Krüseman]

[20 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[februari 1875 Brief van Multatuli aan J. Haspels]

[21 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[21 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[21 februari 1875 Onkruid onder de tarwe VI in Onze Tolk]

[22 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[Bijlage Herinneringen van D. Haspels]

[22 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[22 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[22 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[22 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan haar vader]

[23 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[Bijlage Herinneringen van Manta van Nieuwland]

[23 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[23 februari 1875 Afzonderlijke uitgave Vorstenschool]

[23 februari 1875 Advertentie opvoering Vorstenschool]

[24 februari 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[24 februari 1875 Brief van Funke aan Mimi]

[24 februari 1875 Advertentie in het Utrechtsch Dagblad]

[Bijlage Herinneringen van Esther de Boer-van Rijk]

[25 februari 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[25 februari 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[25 februari 1875 Artikel in het Utrechtsch Dagblad]

[25 februari 1875 Artikel in Asmodée]

[25 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Elise H.]

[25 februari 1875 Circulaire inzake Vorstenschool]

[25 februari 1875 Bericht in de Nederlandsche Kunstbode]

[25 februari 1875 Advertentie in het Leidsch Dagblad]

[25 februari 1875 Advertentie in Het Nieuws van den Dag]

[26 februari 1875 Brief van Mimi aan Funke]

[26 februari 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[26 februari 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[27 februari 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[27 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Mimi]

[27 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw B.]

[27 februari 1875 Vlugmare van Vosmaer in De Nederlandsche Spectator]

[28 februari 1875 Brief van Mina Krüseman aan Elise H.]

[28 februari 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[28 februari 1875 Onkruid onder de tarwe VII in Onze Tolk]

[1 maart 1875 Brief van Mimi aan Mina Krüseman]

[Bijlage Verhaal van Mina Krüseman]

[1 maart 1875 Opvoering van Vorstenschool te Utrecht]

[1 maart 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[1 maart 1875 Brief van H. de Wolff aan Lien de Haas]

[1 maart 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[1 maart 1875 Brief van Marie Anderson aan Multatuli]

[2 maart 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[2 maart 1875 Artikel in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[2 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Michiels]

[2 maart 1875 Recensie Vorstenschool in Utrechtsch Dagblad]

[2 maart 1875 Advertentie in het Utrechtsch Dagblad]

[2 maart 1875 Artikel in het Leidsch Dagblad]

[3 maart 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[3 maart 1875 Recensie Vorstenschool in Het Nieuws van den Dag]

[3 maart 1875 Recensie Vorstenschool in het Algemeen Handelsblad]

[3 maart 1875 Bericht in het Algemeen Handelsblad]

[3 maart 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[3 maart 1875 Artikel in het Leidsch Dagblad]

[3 maart 1875 Recensie van Van Hall in Het Vaderland]

[4 maart 1875 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[4 maart 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[4 maart 1875 Recensie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[4 maart 1875 Artikel in Het Vaderland]

[4 maart 1875 Bericht in Arnhemsche Courant]

[4 maart 1875 Twee berichten in De Rotterdamsche Gids]

[4 maart 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[4 maart 1875 Twee berichten in het Algemeen Handelsblad]

[4 maart 1875 Bericht in het Leidsch Dagblad]

[5 maart 1875 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[5 maart 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[5 maart 1875 Recensie in de Leidsche Courant]

[5 maart 1875 Bericht in de Leidsche Courant]

[6 maart 1875 Brief van Multatuli aan Korteweg]

[6 maart 1875 Recensie in het Utrechtsch Dagblad]

[6 maart 1875 Artikel in Sneeker Courant]

[7 maart 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[7 maart 1875 Onkruid onder de tarwe VIII in Onze Tolk]

[8 maart 1875 Brief van Multatuli aan J. Waltman]

[8 maart 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[8 maart 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[8 maart 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[9 maart 1875 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[9 maart 1875 Vorstenschool verschijnt afzonderlijk]

[9 maart 1875 Advertentie in Het Nieuws van den Dag]

[10 maart 1875 Uitschrijving Burgerlijke Stand Den Haag]

[10 maart 1875 Bericht in de Nederlandsche Kunstbode]

[maart 1875 Brief van A. van der Linde aan Multatuli]

[11 maart 1875 Brief van Multatuli aan D. Haspels]

[11 maart 1875 Artikel in de Schager Courant]

[11 maart 1875 Inschrijving Burgerlijke Stand Rotterdam]

[12 maart 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[12 maart 1875 Brief van Korteweg aan Multatuli]

[12 maart 1875 Bericht in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[12 maart 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[Bijlage Intekenlijst Delftsch Studentencorps]

[12 maart 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[12 maart 1875 Advertentie in Het Vaderland]

[12 maart 1875 Artikel in het Utrechtsch Dagblad]

[13 maart 1875 Artikel in De Nederlandsche Spectator]

[13 maart 1875 Artikel in de Zaanlandsche Courant]

[13 maart 1875 Artikel in de Sneeker Courant]

[14 maart 1875 Onkruid onder de tarwe IX in Onze Tolk]

[15 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Cohen Stuart]

[maart 1875 Aanbiedingscirculaire Max Havelaar]

[16 maart 1875 Brief van Korteweg aan Multatuli]

[16 maart 1875 Advertentie in de Dordrechtsche Courant]

[maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Cohen Stuart]

[17 maart 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[17 maart 1875 Bericht in de Arnhemsche Courant]

[18 maart 1875 Brief van Multatuli aan Switzar]

[18 maart 1875 Brief van Vosmaer aan Mina Krüseman]

[19 maart 1875 Advertentie lezing in Delftsche Courant]

[19 maart 1875 Brief van Multatuli aan Korteweg]

[20 maart 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[20 maart 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[21 maart 1875 Verslag in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[21 maart 1875 Brief van Multatuli aan J. Waltman]

[21 maart 1875 Onkruid onder de tarwe X in Onze Tolk]

[21 maart 1875 Twee artikelen in Het Nederlandsch Tooneel]

[22 maart 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[22 maart 1875 Verslag in Het Vaderland]

[22 maart 1875 Artikel in Het Nieuws van den Dag]

[23 maart 1875 Brief van Multatuli aan Mina Krüseman]

[23 maart 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[23 maart 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[23 maart 1875 Bericht in de Dordrechtse Courant]

[24 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Elize Baart]

[24 maart 1875 Brief van Le Gras c.s. aan Mina Krüseman]

[24 maart 1875 Bericht in de Dordrechtsche Courant]

[24 maart 1875 Ingezonden Stuk in de Dordrechtsche Courant]

[24 maart 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[25 maart 1875 Artikel in de Nederlandsche Kunstbode]

[25 maart 1875 Artikel in het Rederijkers Weekblad]

[25 maart 1875 Bericht in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[26 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Elize Baart]

[26 maart 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[27 maart 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[27 maart 1875 Ingezonden Stuk in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[27 maart 1875 Artikel in de Sneeker Courant]

[27 maart 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[28 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan fam. E.]

[maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw Bosch]

[28 maart 1875 Bericht in het Utrechtsch Dagblad]

[28 maart 1875 Recensie Vorstenschool in Dordrechtsche Courant]

[28 maart 1875 Onkruid onder de tarwe XI in Onze Tolk]

[28 maart 1875 Bericht in Onze Tolk]

[29 maart 1875 Brief van Margadant aan Mina Krüseman]

[29 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Margadant]

[30 maart 1875 Brief van Multatuli aan Margadant]

[30 maart 1875 Brief van Mina Krüseman aan Le Gras c.s.]

[1 april 1875 Huwelijk van Multatuli en Mimi]

[Huwelijksbijlagen]

[1 april 1875 Twee brieven van Multatuli aan Margadant]

[1 april 1875 Brief van Margadant aan Mina Krüseman]

[1 april 1875 Advertentie in de Amsterdamsche Courant]

[2 april 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[2 april 1875 Mina Krüseman te Antwerpen]

[april 1875 Artikel in De Gids]

[april 1875 Artikel van J.W.T. Cohen Stuart in De Banier]

[3 april 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[4 april 1875 Onkruid onder de tarwe XII in Onze Tolk]

[4 april 1875 Briefkaart van Vosmaer aan Kok]

[4 april 1875 Brief van Mina Krüseman aan Margadant]

[4 april 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[4 april 1875 Advertentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[5 april 1875 Huwelijksadvertentie in de Opregte Haarlemsche Crt.]

[5 april 1875 Brief van Multatuli aan Margadant]

[5 april 1875 Brief van Multatuli aan Margadant]

[5 april 1875 Multatuli spreekt te Rotterdam]

[6 april 1875 Advertentie in het Algemeen Handelsblad]

[7 april 1875 Multatuli-souper te Amsterdam]

[7 april 1875 Advertentie in het Utrechtsch Dagblad]

[7 april 1875 Verslag van de voordracht te Rotterdam]

[7 april 1875 Advertentie in Het Vaderland]

[8 april 1875 Bericht in Het Nieuws van den Dag]

[8 april 1875 Advertentie in de Amsterdamsche Courant]

[9 april 1875 Brief van Multatuli aan Margadant]

[9 april 1875 Recensie in de Amsterdamsche Courant]

[9 april 1875 Recensie in Het Nieuws van den Dag]

[9 april 1875 Recensie in het Algemeen Handelsblad]

[9 april 1875 Advertentie in de Amsterdamsche Courant]

[10 april 1875 Advertentie in de Dordrechtsche Courant]

[11 april 1875 Een modern Geuzenlied in Het Nieuws van den Dag]

[11 april 1875 Artikel in De Rotterdamsche Gids]

[11 april 1875 Advertentie in de Amsterdamsche Courant]

[12 april 1875 Multatuli spreekt te Utrecht]

[13 april 1875 Verslag in Utrechtsch Dagblad]

[13 april 1875 Brief van Multatuli aan Margadant]

[13 april 1875 Brief van Margadant aan Mina Krüseman]

[13 april 1875 Brief van Mina Krüseman aan Cosijn]

[13 april 1875 Telegram van Le Gras c.s. aan Mina Krüseman]

[13 april 1875 Telegram van Elize Baart aan Mina Krüseman]

[13 april 1875 Multatuli spreekt te 's-Gravenhage]

[14 april 1875 Brief van Elize Baart aan Mina Krüseman]

[14 april 1875 Telegram van Elize Baart aan Mina Krüseman]

[14 april 1875 Advertentie in de Amsterdamsche Courant]

[15 april 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[15 april 1875 Verslag in Het Vaderland]

[15 april 1875 Multatuli spreekt te Dordrecht]

[15 april 1875 Circulaire inzake Verspreide stukken]

[15 april 1875 Ingezonden Stuk in de Dordrechtsche Courant]

[17 april 1875 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[17 april 1875 Brief van Mina Krüseman aan Margadant]

[18 april 1875 Brief van Multatuli aan De Geyter]

[18 april 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[18 april 1875 Telegram van Le Gras aan Mina Krüseman]

[18 april 1875 Onkruid onder de tarwe XIII in Onze Tolk]

[19 april 1875 Artikel in de Arnhemsche Courant]

[19 april 1875 Brief van Multatuli aan H.J.J. Bos]

[22 april 1875 Brief van Multatuli aan Van Hall]

[24 april 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[25 april 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[25 april 1875 Telegram van Margadant aan Mina Krüseman]

[25 april 1875 Onkruid onder de tarwe XIV in Onze Tolk]

[25 april 1875 Reactie Brooshooft in Onze Tolk]

[26 april 1875 Brief van Le Gras c.s. aan Mina Krüseman]

[28 april 1875 Telegram van Elize Baart aan Mina Krüseman]

[28 april 1875 Telegram van Le Gras aan Mina Krüseman]

[28 april 1875 Brief van Mina Krüseman aan Cohen Stuart]

[28 april 1875 Advertentie lezing in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[29 april 1875 Brief van Multatuli en Mimi aan Funke]

[29 april 1875 Advertentie in de Middelburgsche Courant]

[30 april 1875 Verslag in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[30 april 1875 De vierde druk van Verspreide Stukken verschijnt]

[1 mei 1875 Multatuli spreekt te Goes]

[1 mei 1875 Bericht in de Sneeker Courant]

[2 mei 1875 Onkruid onder de tarwe XIV (vervolg) in Onze Tolk]

[3 mei 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw L.]

[3 mei 1875 Brief van Margadant aan Mina Krüseman]

[4 mei 1875 Artikel in de Middelburgsche Courant]

[mei 1875 Verslag van Multatuli's voordracht te Goes]

[4 mei 1875 Exploit van Spoor aan Mina Krüseman]

[5 mei 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw L.]

[5 mei 1875 Circulaire inzake Multatuli's portret]

[5 mei 1875 Ingezonden Stuk in het Dagblad voor Zuid-Holland]

[7 mei 1875 Brief van d'Ablaing van Giessenburg aan Funke]

[7 mei 1875 Advertentie in de Leeuwarder Courant]

[9 mei 1875 Bericht in Onze Tolk]

[11 mei 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[12 mei 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[13 mei 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[13 mei 1875 Brief van Multatuli aan Haspels]

[14 mei 1875 Brief van Mimi aan Funke]

[14 mei 1875 Brief van Mina Krüseman aan Damstee]

[14 mei 1875 Twee advertenties in de Leeuwarder Courant]

[15 mei 1875 Advertentie in de Middelburgsche Courant]

[15 mei 1875 Brief van Mina Krüseman aan mevrouw S.]

[16 mei 1875 Recensie in de Leeuwarder Courant]

[16 mei 1875 Bericht in de Bredasche Courant]

[16 mei 1875 Onkruid onder de tarwe XV in Onze Tolk]

[17 mei 1875 Programma Vorstenschool te Middelburg]

[19 mei 1875 Recensie inzake de opvoering van Vorstenschool te Middelburg]

[20 mei 1875 Recensie inzake de opvoering van Vorstenschool te Breda]

[21 mei 1875 Brief van Mina Krüseman aan heer en mevrouw E.]

[21 mei 1875 Het portret van Multatuli verschijnt]

[25 mei 1875 Verslag van de voordracht door J.A. Alberdingk Thijm]

[29 mei 1875 J.C.P. Hotz overlijdt]

[5 juni 1875 Advertentie in de Dordrechtse Courant]

[juni 1875 Artikel van Mina Krüseman]

[19 juni 1875 Vlugmaren in De Nederlandsche Spectator]

[23 juni 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[23 juni 1875 Bericht in het Algemeen Handelsblad]

[24 juni 1875 Lidmaatschap Maatschappij der Nederlandse Letterkunde]

[25 juni 1875 Onkruid onder de tarwe verschijnt]

[25 juni 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[25 juni 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[26 juni 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[29 juni 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[30 juni 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[juni 1875 Beoordeling van Vorstenschool in Dietsche Warande]

[5 juli 1875 Brief van Multatuli aan Waltman]

[juli 1875 Recensie van Vorstenschool in De Vlaamsche Kunstbode]

[juli 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[juli 1875 Aart Admiraal in De Tijdspiegel]

[15 juli 1875 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman]

[16 juli 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[17 juli 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[18 juli 1875 Bericht in Onze Tolk]

[22 juli 1875 Brief van Multatuli aan J. Verdam]

[23 juli 1875 Advertentie in de Leeuwarder Courant]

[27 juli 1875 Brief van Multatuli aan Tiele]

[27 juli 1875 Recensie in Leeuwarder Courant]

[2 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Pik]

[4 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Tiele]

[6 augustus 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[7 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[10 augustus 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[12 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[12 augustus 1875 Bericht in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

[13 augustus 1875 Brief van Mimi en Multatuli aan Merens]

[15 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Pik]

[23 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

[27 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Tiele]

[27 augustus 1875 Brief van Funke aan Multatuli]

[30 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Vosmaer]

[31 augustus 1875 Brief van Multatuli aan Funke]

Biografische aantekeningen


[april 1875
Artikel in De Gids]

Begin april 1875

Artikel over Vorstenschool in De Gids 1875, deel II, blz. 129-135. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.)

Het slot handelt over enkele minder belangrijke toneelstukken.

ne quid nimis: in niets te veel (lat.)

Maandelijksche praatjes
IV

25 Maart.

Het evenement dezer maand is voor ieder, die het tooneel en de letteren liefheeft, ongetwijfeld de opvoering van Multatuli's Vorstenschool geweest.

Tot dusverre was over dat drama nog maar weinig geschreven, misschien wel, omdat men van meening was, dat men een drama of een werk, dat de pretentie heeft drama te zijn, niet alleen lezen, maar ook zien moet, om het naar eisch te kunnen beoordeelen. Zooveel is zeker, dat, nu Vorstenschool opgevoerd is, bijna iedereen het besproken heeft of nog dagelijks bespreekt.

Dat een drama naar de vertooning en niet naar de lektuur moet worden beoordeeld, is onbetwistbaar waar, indien men aan het woord ‘drama’ de beteekenis hecht van ‘tooneelspel’.

Een spel toch, dat niet wordt gespeeld, is geen spel.

Zelfs zou men dan nog verder kunnen gaan door te zeggen, dat iedere schepping in dramatischen vorm, hoe schoon de taal overigens ook zij, mislukt mag heeten, als zij niet kan worden opgevoerd of bij de opvoering niet slaagt.

Gaarne verklaar ik dit gevoelen te deelen.

De dramatische vorm behoort naar mijne meening op een tooneel te huis. Daar alleen komt hij tot zijn recht. Aan het tooneel slechts kan hij worden getoetst.

De idee alleen maakt een gedicht niet tot een drama. Dit heeft geheel andere eischen. De personen, die voor ons optreden, moeten handelen en naar de natuur geteekend zijn; wat zij zeggen, moet als 't ware aktie worden voor onze oogen, en een aktie: levendig, intrigeerend, treffend; in alles wat zij zeggen en doen dient vooral waarheid te liggen.

Een toeschouwer is een geheel ander mensch dan een lezer. Terwijl deze meer blijft hangen aan de strekking, aan de gedachte, aan den letterkundigen vorm, verlangt gene, dat er iets gebeure, dat de gedachte werkelijkheid worde op het tooneel, kortom, hij wil de toepassing en het resultaat zien van de theorie.

De auteurs schijnen dat onderscheid niet altijd te willen of te kunnen vatten. Vandaar dat zoo menig geschreven drama, hetwelk aan den hoek van den haard uitmuntend voldoet, veel van zijn aantrekkelijkheid verliest, als het wordt opgevoerd, terwijl, omgekeerd, een werk, dat bij lezing onbeduidend schijnt, op het tooneel dikwijls onderhoudend, soms voortreffelijk blijkt te zijn. Ter bevestiging van 'tgeen ik zeg, kan ik geen betere getuigenis vinden, dan in de houding van Multatuli tegenover zijn eigen drama Vorstenschool, voor en nadat het is opgevoerd. Vóór de opvoering had hij er de gunstigste opinie van en liet hij zich zelfs tot naïeve zelfverheffing verleiden in den uitroep: ‘mijn werk gaat niet voorbij’ enz.; - nu, na de opvoering, is de oprechte bekentenis van feilen gevolgd, waaronder er eene, die het geheele tooneelspel als zoodanig te niet doet.

De auteur moet, volgens de verslagen van het door hem te Delft gesprokene, hebben verteld hoe Vorstenschool eigenlijk aan zijn tegenwoordige gedaante is gekomen, en na dat even pikant als rond verhaal, zal niemand meer verbaasd kunnen zijn, dat het als drama, waarin eenheid van gedachte, fiksche gang, korte dialoog en heldere uiteenzetting en motiveering hoofdvereischten zijn, niet goed is geworden.

Multatuli had eerst het 1e, 2e en 4e bedrijf van zijn Vorstenschool afgewerkt en daarin den koning als karikatuur geteekend, welke teekening hij waarschijnlijk tot aan het slot zou hebben volgehouden, indien niet een toevallige omstandigheid in zijn plan verandering gebracht had en hij koning George had gerehabiliteerd.

Die gulle belijdenis doet den schrijver alle eer aan, maar zij veroordeelt tegelijk het drama, waaraan dus niet één leidende gedachte ten grondslag heeft gelegen, waarvan niet kan worden gezegd dat het aus einem Guss is.

Naar mijn inzien, maar misschien zie ik mis, heeft alleen zucht naar persifleeren, de drang naar het schilderen met te scherpe kleuren, Multatuli, toen hij Vorstenschool schiep, zoo leelijke parten gespeeld. Ware dit niet het geval geweest, dan zou hij ons een koning hebben voorgesteld, die in den beginne tot op zekere hoogte onbeteekenend was, maar hij zou niet, gelijk nu, een onmogelijke figuur van hem hebben gemaakt.

De George van het tweede bedrijf - ik mag dit, zonder van napraten beschuldigd te worden, herhalen, omdat ik het de eerste maal geschreven heb op denzelfden avond, waarop Multatuli elders nagenoeg een gelijk oordeel over zijn koning uitsprak - de George van het tweede bedrijf is zoo geridikuliseerd, dat hij er nooit weêr van kan opkomen. De auteur doet daarom een vergeefsche poging, als hij hem tracht te rehabiliteeren. Een man die zich zoo mal aanstelt, als George in de scène der schouderweren voor ons optreedt, kan nooit een verstandig vorst meer worden. Voor hem is Vorstenschool te vergeefs geschreven. Het doet me pleizier dat Multatuli dit zelf heeft ingezien.

Maar juist, omdat het drama die fout aankleeft, en ook omdat de redeneeringen van de koningin dikwijls te gerekt en te didaktisch zijn, de motieven niet altijd duidelijk blijken, de intrigue te diep ligt om bij aanschouwing gevolgd te worden, en de afluistermethode de versleten band is, die de tooneelen aan elkaêr houdt, geloof ik, dat het beter is Vorstenschool niet verder te bespreken als tooneelstuk, maar eenvoudig te beschouwen als een ‘Idee’, gelijk Multatuli ‘uit aandrang tot scheppen’, zooals hij 't zelf noemt, er meer heeft voortgebracht en uitgewerkt.

En die idee is schoon, ofschoon niet nieuw. Zij is, wat meer zegt, een ideaal, dat, zal 't ook nooit geheel worden verwezenlijkt, toch allen, die in eenig opzicht invloed kunnen uitoefenen, moet bezig houden, omdat iedere stap, dien men ter bereiking er van doet, der lijdende menschheid ten goede komt. Deze vrij te maken van den druk des levens en haar te verheffen, - ziedaar wat Multatuli zijn Louise in 't hart heeft gelegd, wat zij in dichterlijke taal als haar doel beschrijft.

De idee van Vorstenschool is derhalve edel, volkomen humanitair, en de auteur, in schijn vorst George onderwijzende, die nooit bij de lessen tegenwoordig is, heeft in zijn leerdicht een les gegeven aan allen, die hoog gezeten, 't zij door kuiperij en nietigheid, 't zij door talent, niet doen wat zij kunnen, om den lagere in ontwikkeling en materieele positie voort te helpen en op te beuren, als hij stilstaat of struikelt.

En die les is alles behalve zacht. Geducht o.a. is de geeseling, welke hij toedient aan hen, die in plaats van hun uitstekende betrekking te gebruiken om te helpen, haar misbruiken om te verdrukken, om eigen zonden te werpen op de schouders van anderen en om onschuldigen als schuldigen voor te stellen, wanneer 't in hun kraam te pas komt.

Dat er inderdaad zulke individus gevonden worden, niet alleen aan het hof, gelijk Multatuli wel zal weten, maar in alle klassen der maatschappij, rechtvaardigt de kreatie van Vorstenschool, al rechtvaardigt zij niet de overdrijving, waaraan de auteur zich bij de schildering van menigen toestand, gelijk bij de teekening van menig karakter of figuur, heeft schuldig gemaakt.

Die overdrijving heeft meermalen aan 't effect van zijn idee geschaad, dat krachtiger zou werken, als de idee meer natuurlijk en dus meer naar waarheid ware ingekleed.

De persiflage van den koning en zijne hofheeren daargelaten, stuiten wij ieder oogenblik op omschrijvingen en passages, die òf niet eenvoudig genoeg zijn om indruk te maken, òf niet beantwoorden aan de idee.

Reeds in het begin treffen wij zulk een tegenspraak in gedachte en voorstelling aan. Multatuli laat daar, in 't eerste bedrijf, Louise voor ons optreden als de koningin, die een moeder wil worden van haar volk. Zij gaat niet af op inlichtingen van hofdames of andere gedienstige geesten, maar met eigen ooren wil zij hooren, uit eigen aanschouwing wil zij de nooden des volks leeren kennen.

Voortreffelijke mise en scène! Maar wien kiest Multatuli nu uit om haar in het paleis de ellende van het volk te verhalen? Geen braaf werkman, die ondanks zijn goed-oppassen en aanhoudenden arbeid niet kan voorzien in de behoeften van zijn gezin, maar een verloopen dronkaard met rooden neus, en op de ontmoeting met dat bedelend individu grondt zij een prachtige beschouwing over het lijden van het volk.

Zou nu die beschouwing niet veel meer aangrijpend zijn geweest als in plaats van den drinkebroêr Puf een oppassende en toch arme en ongelukkige werkman ze haar had ingegeven?

Het is dichters over 't algemeen en Multatuli in 't bijzonder eigen om wat sterke tinten te gebruiken, maar die te veel wil bewijzen bewijst dikwijls niets en alle charge vermindert de uitwerking. Wel treft zij gedurende een oogenblik, doch laat niet den blijvenden indruk achter, dien de schepper der idee moet wenschen.

En charge vinden wij in bijna iedere scène, ik zou haast zeggen: op iedere bladzijde van Vorstenschool. Het kan zijn, dat de auteur te rijk aan beelden is geweest, toen hij zijn gedicht voortbracht, maar dan geldt ook hier het ne quid nimis!

Te groote rijkdom van beeldspraak moge in 't oog van hen, die slechts armoede kennen, een benijdenswaardige bezitting zijn, ook zij is niet zelden lastig en gevaarlijk, omdat de waarheid en de kracht veelal zoek raken onder den schat van beelden en voorbeelden.

Te rijk - om dat euphemisme voor charge te houden - is Multatuli, als hij Louise laat vertellen, hoe zij denkt over liberaal, enz., vooral omdat zij er eigenlijk niets over denkt en verklaart, slechts naar wat ‘waar is’ te zoeken. Te rijk is Multatuli in de scène der schouderweren. Te rijk is hij, als hij door Louise op van Huisde de entomologie laat toepassen, door hem aan zijn stoel te spijkeren, gelijk de insektenvriend den vlinder opsteekt. Te rijk aan beelden is Louise's taal bijna altijd.

Soms schijnt die rijkdom niet uit natuurlijke, frissche bron gesproten, maar heeft hij iets gezochts, soms ook leidt hij tot buitensporigheden in uitdrukking of tot tegenspraak en verwarring.

Aan staaltjes van een en ander ontbreekt het waarlijk niet. Zoo hinderen mij tegenspraak en verwarring o.a. in de daar juist genoemde vlinderscène.

Op blz. 109 (4e druk) zegt Louise tot v. Huisde, dien zij wil pijnigen:

......Hebt gij ooit

Een vlinder, fladdrend, tegenstrevend, op

Een schijf van kurk genageld? Blijf toch zitten!

Dat is voor sommigen een groot vermaak....

Ze noemen 't, meen ik, entomologie.

Men stoort zich, schoon het diertje niets misdeed,

Niet aan z'n angstig spartlen. Met een speld

Prikt men 't meedoogenloos door 't lijfje heen....

Een slecht entomoloog, die dit niet kan,

En die zich roeren laat door de onschuld van

Zoo'n beestje! Als 't nog 'n slang was, of 'n wesp,

Een scorpioen, 'n pad, 'n adder.... dan, ja dan,

Dan zou ikzelf - wie weet? - het naglen op

'n Plank, en mij niet storen aan 't gespartel,

En slaan met vaste hand den priem door 't hart!

Nu moet men hieruit en uit hetgeen voorafgegaan is opmaken, dat Louise v. Huisde niet voor een vlinder, het onschuldige diertje, maar voor een adder houdt, en dat zij hem daarom gaat folteren. Tegen entomologie heeft zij overigens een weêrzin. Vier bladzijden verder echter vertelt zij, dat zij op 't oogenblik haar troost zoekt in entomologie, - altijd door v. Huisde te plagen - maar dat ook aan dat vermaak een eind komt en ‘'t jammer is van de spelden.’ Intusschen duurt de pijniging nog lang, zeer lang voort, en vraagt Louise, die reeds zelve had verzekerd, dat het ‘jammer was van de spelden’, aan v. Huisde, twee bladzijden verder, ‘of de vlinder soms de speld niet waard zou zijn.’

Gezocht zijn o.a. histories als die van 't proces van Schukenscheuer en de uilen; gezochter nog de speling met blijken en schijnen in den mond van v. Huisde, die, ofschoon voor scherpzinnig doorgaande, wèl bezien, onzin spreekt.

En de buitensporigheden in uitdrukking zijn niet minder in 't oog vallend, dikwijls zelfs hinderlijk. Ik spreek niet eens van woorden gelijk voorkomen in 't Uilenlied van Spiridio, in Herman's verklaring van zijn toorn aan zijn zuster, in 't verhaal van Puf ten huize van Herman, maar ik vraag, wie zich kan voorstellen, dat een jonge koningin, hoe schrander en geleerd ook, van 't Behoud sprekende, tot haar schoonmoeder zegt:

- Elke terz

Van een sekonde draagt z'n navelmerk

Als wij. Wie 't loochent, zegge: ik had geen moeder.

Al te maal overdrijving! Dat, verder, een letterzetter spreekt van de ‘trap der jeugd’, kan er des noods door, maar men verbeelde zich een ijzergietersknecht, in toorn uitroepende:

Met deze vuist

Wil ik hem knijpen, tot z'n schurkenziel

Hem ettrend neus en ooren uitspat... en: beleefd?

'k Wil met m'n tanden hem het hart vermalen,

De vuile brij hem spuwen in 't gezicht.

Zulke uitdrukkingen zijn ten eenenmale misplaatst in den mond van een eenvoudigen werkman. 't Zijn de woorden van een boos dichter, die zijn rijkdom aan beelden op onaesthetische wijze misbruikt.

Hoe natuurlijk is daarentegen weêr de uitval van denzelfden ijzergieter tegen de hofdame, die gezegd heeft, dat het niet ‘goed’ was in zijn woning; hoe onovertroffen schoon en uit de ziel gezongen de bevrediging van den toornige door Hanna en het ontwaken van 't poëtisch gevoel in dat jonge meisje.

Die bladzijden behooren met die in het eerste bedrijf, waarin Louise haar hart lucht geeft, tot de best gedachte en geschrevene welke wij in lyrisch dicht bezitten. De letterkundige vorm moet trouwens over 't geheel geprezen worden. Met pittigheid en oorspronkelijkheid zijn de gedachten meestal uitgedrukt en aan geestige wendingen ontbreekt het niet. Toch schuilen onder de vloeiende rijmlooze jamben niet weinige maatlooze, welke een vierden druk niet hadden mogen beleven.

Moge Multatuli, aan wien zoo groote scheppingskracht is gegeven, ons spoedig een drama schenken, met een even schoon idee als dat van Vorstenschool, maar meer naar de eischen der scène ingekleed en uitgewerkt en zonder charge en al de fouten, die daaruit voortkomen! Welk Nederlander zou alsdan dien grooten denker niet dankbaar zijn, en hoe zou hij-zelf een beteren verspreider zijner gedachten kunnen vinden dan het tooneel, waarvoor hij nog al te weinig heeft gedaan?

(....)