Multatuli.online

Volledige Werken. Deel 10. Brieven en dokumenten uit de jaren 1858-1862

Voorbericht

Nota

Dekker: van ambtenaar tot kunstenaar

[Januari 1858 Rekest van Dekker aan de G.-G. in ruste]

[Bijlage Fragment van een brief van Leonard Willems]

[15 april 1858 Jan Douwes Dekker in Delft]

[Bijlage Ontlening aan een brief van Duymaer van Twist]

[1 oktober 1858 Dekker in Kassel]

[Bijlage I Geboorte- en doopakte van Ottilie Coss]

[Bijlage II Ontlening Hof- und Staats-Handbuch]

[Bijlage III Ontlening Casselsches Adress-Buch]

[Bijlage IV Verhaal uit ‘Vom alten Kassel’]

[Januari 1859 Dekker schrijft ‘Mein Kind, da schlägt’]

[27 juni 1859 Jan Douwes Dekker verhuist naar Brummen]

[3 juli 1859 Fragment uit een brief van C.H. Kerkhoven]

[17 augustus 1859 Dekker in Visé]

[27 augustus 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[29 augustus 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[30 augustus 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[1 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[3 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[8 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[13 september 1859 Brief van Dekker aan de vrijmetselaars te Amsterdam]

[16 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[22 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[22 september 1859 Brief van Van Hasselt aan Dekker]

[24 september 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[28 september 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[30 september 1859 Brief van Van Lennep aan Van Hasselt]

[1 oktober 1859 Van Hasselt zendt Van Lennep ‘De Bruid’]

[9 oktober 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[13 oktober 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[19 oktober 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[19 oktober 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[27 oktober 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[29 oktober 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[29 oktober 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[30 oktober 1859 Bezoek van J. Ed. de Vries]

[2 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[5 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[11 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[11 november 1859 Brief van Van Hasselt aan Rochussen]

[11 november 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[13 november 1859 Brief van Jan Douwes Dekker aan Van Hasselt]

[Aantekeningen door Van Hasselt]

[14 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[14 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[15 november 1859 Van Hasselt bij Van Lennep]

[15 november 1859 Jan Douwes Dekker te Amsterdam]

[18 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[18 november 1859 Brief van Van Lennep aan Van Hasselt]

[18 november 1859 Brief van Van Lennep aan Van Hasselt]

[19 november 1859 Brief van Van Hasselt aan Van Lennep]

[19 november 1859 Brief van Van Lennep aan Van Hasselt]

[19 november 1859 Jan Douwes Dekker bij Van Hasselt]

[20 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[20 november 1859 Brief van Dekker aan Jan Douwes Dekker]

[20 november 1859 Brief van Jan Douwes Dekker aan Dekker]

[21 november 1859 Jan Douwes Dekker bij Van Hasselt]

[21 november 1859 Jan Douwes Dekker telegrafeert]

[21 november 1859 Telegram van Dekker aan Tine]

[21 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[21 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[21 november 1859 Brief van Jan Douwes Dekker aan Dekker]

[21 november 1859 Brief van Rochussen aan Van Hasselt]

[21 november 1859 Brief van Rochussen aan Van Lennep]

[22 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[22 november 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[22 november 1859 Brief van Van Lennep aan Van Hasselt]

[22 november 1859 Brief van Van Hasselt aan Van Lennep]

[23 november 1859 Jan Douwes Dekker bij Van Hasselt]

[23 november 1859 Brief van Rochussen aan Van Lennep]

[23 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[24 november 1859 Dekker bij Van Lennep]

[24 november 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[24 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[25 november 1859 Dekker bij Van Hasselt]

[25 november 1859 Ontmoeting van Dekker en Van der Hucht]

[26 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[26 november 1859 Jan Douwes Dekker bij Van Hasselt]

[28 november 1859 Jan Douwes Dekker bij Rochussen]

[29 november 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[2 december 1859 Brief van Tydeman aan Van Lennep]

[5 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[6 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[7 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[7 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[7 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[8 december 1859 Brief van Van Lennep aan Rochussen]

[8 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[9 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[9 december 1859 Brief van Rochussen aan Van Lennep]

[9 december 1859 Artikel van Dekker]

[10 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[10 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[10 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[10 december 1859 Brief van De Bull aan Dekker]

[10 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[10 december 1859 Artikel van Dekker]

[11 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[11 december 1859 Brief van Van Lennep aan Rochussen]

[11 december 1859 Jan Douwes Dekker in Amsterdam]

[11 december 1859 Brief van Dekker aan Tine]

[13 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[14 december 1859 Advertentie]

[14 december 1859 Brochure van Dekker]

[19 december 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[21 december 1859 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[22 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[22 december 1859 Brief van Hartsen aan Van Lennep]

[25 december 1859 Brief van Tine aan Dekker]

[28 december 1859 Brief van Dekker aan Van Lennep]

Het beslissende jaar

[7 januari 1860 Brief van Dekker aan Tine]

[8 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[10 januari 1860 Brief van Van Lennep aan Dekker]

[10 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[11 januari 1860 Bezoek van Dekker aan Van Lennep]

[11 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[11 januari 1860 Brief van Dekker aan Tine]

[11 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[12 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[13 januari 1860 Dekker vertrekt uit Amsterdam]

[15 januari 1860 Het gezin Dekker in ‘Au Prince Beige’]

[18 januari 1860 Rekest van Dekker aan Willem III]

[19 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[19 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[21 januari 1860 Het gezin Dekker aan de Chaussée d'Anvers]

[23 januari 1860 Brief van Van Hasselt aan Dekker]

[23 januari 1860 Brief van Van Hasselt aan Dekker]

[25 januari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[25 januari 1860 Akte inzake de overdracht van kopijrecht]

[31 januari - 1 februari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[4 februari 1860 Contract tussen Van Lennep en J. de Ruyter]

[8 februari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[15 februari 1860 Kwitantie voor f 200.-]

[22 februari 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[7 maart 1860 Proclamatie ‘Asmodée’]

[15 maart 1860 Kwitantie voor f 200.-]

[22-23 maart 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[7 april 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[15 april 1860 Kwitantie voor f 200. -]

[24 april 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[27 april 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[27 april 1860 Brief van Dekker aan Van Hasselt]

[5 mei 1860 Brief van Dekker aan Van Lennep]

[5 mei 1860 Brief van Dekker aan de Koning]

[14 mei 1860 De ‘Max Havelaar’ in de handel]

[15 mei 1860 Kwitantie voor f 200.-]

[15 mei 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[15 mei 1860 Brief van Multatuli aan De Ruyter]

[16 mei 1860 Brief van Van Hasselt aan Multatuli]

[23 mei 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[1 juni 1860 Brief van Lennep aan Multatuli]

[3 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[3 juni 1860 Bespreking in de N.R.C.]

[3 juni 1860 Bespreking in de Amst. Crt.]

[6 juni 1860 Brief van Van Lennep aan Multatuli]

[7 juni 1860 Kwitantie voor f 200.-]

[8 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[8 juni 1860 Beoordeling in het Alg. Handelsblad]

[13 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[15 juni 1860 Briefje van Multatuli aan Tine]

[15 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[16 juni 1860 Brief van Poolman aan Multatuli]

[16 juni 1860 Multatuli bezoekt met Jan Douwes Dekker te Rotterdam]

[17 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[17 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[18 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[18 juni 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[19 juni 1860 Advertentie in de N.R.C.]

[20 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[22 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[25 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[25 juni 1860 Missive van Rochussen aan de G.-G.]

[29 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[30 juni 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 juli 1860 Bespreking in De Gids door Prof. Veth]

[2 juli 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[3 juli 1860 Brief van Multatuli aan Van Hasselt]

[9 juli 1860 Bezoek van Pieter Douwes Dekker]

[10 juli 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[11 juli 1860 Telegram van Multatuli aan Tine]

[14 juli 1860 Multatuli naar Spa]

[15 juli 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 juli 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[20 juli 1860 Multatuli naar Amsterdam]

[22 juli 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[27 juli 1860 Missive van de Algemene Rekenkamer]

[1 augustus 1860 Bespreking in De Gids door Prof. Veth]

[3 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[12 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 augustus 1860 Brief van Jan Douwes Dekker aan Tine]

[16 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 augustus 1860 Brief van Multatuli aan De Ruyter]

[17 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Rijsterborgh]

[18 augustus 1860 Telegram van Multatuli aan Tine]

[18 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[19 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[20 augustus 1860 Missive van de G.-G. aan Rochussen]

[21 augustus 1860 Missive van de Directeur der Financiën]

[23 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[26 augustus 1860 Brief van H. Nijgh aan Multatuli]

[26 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[27 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[28 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 augustus 1860 Multatuli huurt een kamer]

[29 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[31 augustus 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[3 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[7 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[7 september 1860 Missive van de G.-G. aan Rochussen]

[september 1860 Brief van Multatuli aan Anna Abrahamsz]

[september 1860 Brief van Multatuli aan Anna Abrahamsz]

[september 1860 Multatuli bezoekt de kermis]

[17 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[17 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[Bijlage Mededelingen door Mimi]

[25 september 1860 Beraadslagingen in de Tweede Kamer]

[26 september 1860 Telegram van Thieme aan Multatuli]

[28 september 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 oktober 1860 Advertentie in de Arnhemsche Crt.]

[1 oktober 1860 Brief aan den G.-G. in ruste in De Tijdspiegel]

[1 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[3 oktober 1860 Bericht in de Arnhemsche Crt.]

[oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[7 oktober 1860 Aan de stemgerechtigden in Tiel]

[12 oktober 1860 Brief van Van Lennep aan Multatuli]

[12 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[12 oktober 1860 Telegram van Multatuli aan Tine]

[12 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 oktober 1860 Brief van Prof. Veth aan Van Lennep]

[17 oktober 1860 Brief van Van Lennep aan Prof. Veth]

[17 oktober 1860 Uitslag van de verkiezingen in Tiel]

[20 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[23 oktober 1860 Artikel in de Arnhemsche Crt.]

[24 oktober 1860 De minister van Koloniën aan de G.-G.]

[25 oktober 1860 Mededeling van Multatuli in de Arnh. Crt.]

[25 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[27 oktober 1860 Bericht inzake verkiezingen te Leeuwarden]

[27 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[28 oktober 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 oktober 1860 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[29 oktober 1860 Brief van Thieme]

[29 oktober 1860 Het Bataviaasch Handelsblad over Multatuli]

[30 oktober 1860 Advertentie in de Leeuwarder Courant]

[30 oktober 1860 Ingezonden artikel van Multatuli]

[31 oktober 1860 Ingezonden artikel van Multatuli]

[31 oktober 1860 Artikel van H.J. Lion in het Bat. Handelsblad]

[1 november 1860 Uitslag van de verkiezingen te Leeuwarden]

[1 november 1860 ‘Max Havelaar aan Multatuli’ in De Tijdspiegel]

[3 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[6 november 1860 Brief van Mr. Faber aan Van Lennep]

[13 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 november 1860 Brief van d'Ablaing betreffende Multatuli]

[14 november 1860 Bataviaasch Handelsblad over Multatuli]

[15 november 1860 Brief van Tine aan Mevrouw van Straten]

[17 november 1860 Deurwaardersexploit aan Van Lennep]

[17 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[november 1860 De tweede druk van ‘Max Havelaar’]

[21 november 1860 Brest van Kempen rich zich to de G.-G.]

[28 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 november 1860 Brief van Van Straten aan Multatuli]

[30 november 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 december 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[5 december 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[5 december 1860 Gouvernementsbesluit t.a.v Brest van Kempen]

[6 december 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[8 december 1860 Brief van Multatuli aan Tine]

[10 december 1860 Multatuli naar Brussel]

[14 december 1860 Dagvaarding van Multatuli-Van Lennep]

[29 december 1860 Verklaring van Van Lenneps procureur]

Het jaar van Sietske Abrahamsz

[14 januari 1861 Ingezonden stuk van H.J. Lion]

[26 januari 1861 Van Lennep laat Multatuli's brief zegelen]

[januari 1861 Aantekeningen van Jacob van Lennep]

[januari 1861 Conclusie van antwoord]

[27 januari 1861 Brief van Bleeker aan Multatuli]

[30 januari 1861 Artikel van N.N. en IJ. in de N.R.C.]

[4 februari 1861 Brief van Bleeker aan Multatuli]

[8 februari 1861 Schrijven van Cornets de Groot aan de G.-G.]

[18 februari 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[18 februari 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[19 februari 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[21 februari 1861 Ingezonden stuk van Multatuli in de N.R.C.]

[22 februari 1861 Brief van Multatuli aan Tine, met brief van Ottilie Coss]

[23 februari 1861 Brief van Multatuli aan Bovenschen]

[25 februari 1861 Brief van Multatuli aan Mr. Faber]

[februari 1861 Conclusie van repliek]

[25 februari 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[26 februari 1861 Multatuli schrijft Het Gebed van den Onwetende]

[3 maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[Bijlage Mededeling van Mr. C.W.A. Baron van Haersolte]

[15 maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[Bijlage inzake een onderhoud tussen Multatuli en Loudon]

[Bijlage inzake een onderhoud tussen Multatuli en Loudon]

[27 maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[30 maart 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[13 april 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 april 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[17 april 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[28 april 1861 Brief van H. Nijgh aan Multatuli]

[30 april 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 mei 1861 Missive inzake Dekkers schuld]

[2 mei 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[5 mei 1861 Bericht van J. Douwes Dekker inzake verhuizing]

[6 mei 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[7 mei 1861 Missive van de Minister aan de G.-G.]

[15 mei 1861 Pleidooien in de zaak Multatuli-Van Lennep]

[16 mei 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[20 mei 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 mei 1861 Vonnis in de zaak Multatuli-Van Lennep]

[31 mei 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[1 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 juni 1861 Overlijden van Pieter Douwes Dekker]

[Bijlage Advertentie]

[7 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[9 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[Bijlage Mededeling van Mimi]

[10 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[10 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[12 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[Bijlage Mededeling van Mimi omtrent biologeren]

[14 juni 1861 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[16 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[20 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[22 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[23 juni 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[25 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[25 juni 1861 Brief van Multatuli aan Minister Loudon]

[27 juni 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 juli 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 juli 1801 Brief van Multatuli aan Günst]

[13 juli 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[16 juli 1861 Brief van J. Douwes Dekker aan Günst]

[juli 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[17 juli 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[27 juli 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[30 juli 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[juli 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[2 augustus 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 augustus 1861 Bericht in de N.R.C.]

[4 augustus 1861 Brief van Multatuli aan Günst]

[10 augustus 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[12 augustus 1861 Advertentie in de N.R.C.]

[18 augustus 1861 Advertentie in de N.R.C.]

[augustus 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[augustus 1861 Brief van Sietske Abrahamsz aan d'Ablaing]

[4 september 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[11 september 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[september 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[25 september 1861 Brief van Multatuli aan Kruseman]

[25 september 1861 Brief van Kruseman aan Multatuli]

[27 september 1861 Multatuli ontvangt afschrift van het vonnis]

[8 oktober 1861 Multatuli zendt Ottilie Coss de ‘Minnebrieven’]

[oktober 1861 Brief van Multatuli aan Tine]

[2 november 1861 Brochure van Hagiosimandre (Broens)]

[5 november 1861 Multatuli naar Brussel]

[5 november 1861 Brief van d'Ablaing aan Van Straten]

[6 november 1861 Brief van Multatuli aan Broens]

[8 november 1861 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[19 november 1861 Brief van Kallenberg van den Bosch aan d'Ablaing]

[25 november 1861 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[27 november 1861 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[28 november 1861 Exploit aan Van Lennep]

[6 december 1861 Mededeeling van Hagiosimandre]

[7 december 1861 Verklaring van Mr. Luber]

[12 december 1861 Memorie van Grieven]

[23 december 1861 Missive van de Directeur van Financiën]

[24 december 1861 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[26 december 1861 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[28 december 1861 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[28 december 1861 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[30 december 1861 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[31 december 1861 Missive van de Algemene Rekenkamer]

Het jaar van Mimi

[1 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[3 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[4 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[5 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[9 januari 1852 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[10 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[11 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[13 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[13 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[14 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[14 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[16 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[16 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[16 januari 1862 Brief van d' Ablaing aan Multatuli]

[17 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[17 januari 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[18 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[18 januari 1862 Advertentie inzake Multatuli's Vrije Arbeid]

[19 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[20 januari 1862 Briefje van Multatuli aan Tine]

[20 januari 1862 Brief van Tine aan d'Ablaing]

[25 januari 1862 Multatuli voltooit ‘Over Vrijen Arbeid’]

[27 januari 1862 Brochure van Mr. J. van Lennep: Brief etc.]

[28 januari 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[29 januari 1862 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[29 januari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[29 januari 1862 Circulaire inzake Multatuli's Ideën]

[31 januari 1862 Circulaire inzake Multatuli's Ideën]

[31 januari 1862 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[31 januari 1862 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[1 februari 1862 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[1 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[3 februari 1862 Brief van Lennep aan Multatuli]

[3 februari 1862 Brief van Multatuli aan Günst]

[4 februari 1862 Advertentie van Multatuli]

[5 februari 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[5 februari 1862 Brief van Multatuli aan Günst]

[5 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[6 februari 1862 Brief van Multatuli aan Günst]

[6 februari 1862 Brief van Multatuli aan Höveker]

[7 februari 1862 Advertentie van Multatuli]

[8 februari 1862 Brief van Multatuli aan Günst]

[10 februari 1862 Brief van Multatuli aan Van Lennep]

[10 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[12 februari 1862 Briefje van Multatuli aan d'Ablaing]

[12 februari 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[14 februari 1862 Advertentie inzake voordrachten]

[februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[15 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[17 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[17 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[19 februari 1862 Advertentie inzake de eerste voordracht]

[20 februari 1862 Programma van de eerste voordracht]

[20 februari 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[24 februari 1862 Advertentie inzake de tweede voordracht]

[25 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[25 februari 1862 Advertentie inzake de tweede voordracht]

[27 februari 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[3 maart 1862 Advertentie inzake de tweede voordracht]

[3 maart 1862 Mina Deiss vestigt zich in 's-Gravenhage]

[6 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[6 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[6 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[6 maart 1862 Programma voor de tweede voordracht]

[7 maart 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[9 maart 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[10 maart 1862 Advertentie inzake de derde voordracht]

[11 maart 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[12 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[13 maart 1862 Advertentie inzake de derde voordracht]

[13 maart 1862 Brief van Multatuli aan Charlotte de Graaff]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[17 maart 1862 Brief van d'Ablaing aan N. Braunius Oeberius]

[20 maart 1862 Missive van de Directeur van Financiën]

[20 maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[21 maart 1862 Brief van d'Ablaing aan Knottenbelt]

[22 maart 1862 Brief van Multatuli aan N. Braunius Oeberius]

[24 maart 1862 Advertentie inzake de derde voordracht]

[maart 1862 Multatuli publiceert de eerste aflevering Ideën]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[maart 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[27 maart 1862 Programma van de derde voordracht]

[28 maart 1862 Brief van d'Ablaing aan F. Günst]

[3 april 1862 Advertentie inzake de vierde voordracht]

[3 april 1862 Besluit van de G.-G.]

[3 april 1862 Missive van de G.-G. aan de Minister]

[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[4 april 1862 Advertentie inzake de voordracht te Leiden]

[7 april 1862 Bericht inzake de voordracht te Leiden]

[7 april 1862 Advertentie inzake de vijfde voordracht]

[7 april 1862 Telegram van Multatuli aan Tine]

[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[9 april 1862 Advertentie inzake de Ideën]

[10 april 1862 Brief van d'Ablaing aan Tine]

[11 april 1862 Brief van Knottenbelt aan Multatuli]

[14 april 1862 Advertentie inzake de zesde voordracht]

[15 april 1862 Brief van de Erven Ketjen aan Multatuli]

[16 april 1862 Brief van d'Ablaing aan de Erven Ketjen]

[april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[19 april 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[21 april 1862 Advertentie inzake de Ideën]

[22 april 1862 Correspondentie op het omslag van de Ideën]

[28 april 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[2 mei 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[4 mei 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[mei 1862 Brief van Mimi aan Multatuli]

[mei 1862 Brief van Multatuli aan Mathilde X]

[20 mei 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[20 mei 1862 Brief van d'Ablaing aan Mr. Schook]

[22 mei 1862 De zaak Multatuli-Van Lennep in hoger beroep]

[22 mei 1862 Uitspraak van het Gerechtshof]

[24 mei 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[mei 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[mei 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[2 juni 1862 Multatuli ontmoet Mimi]

[4 juni 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[6 juni 1862 Open brief ‘Aan het volk van Nederland’]

[6 juni 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[10 juni 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[10 juni 1862 Advertentie inzake de Tweede Kamer]

[12 juni 1862 Bericht omtrent de verkiezing in Amsterdam]

[16 juni 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[16 juni 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[16 juni 1862 Multatuli ontvangt afschrift van de uitspraak]

[23 juni 1862 Multatuli publiceert zijn Japanse Gesprekken]

[1 juli 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan G. Broens Jr.]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[12 juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[14 juli 1862 Advertentie inzake de Ideën]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[15 juli 1862 Circulaire inzake de tweede bundel Ideën]

[19 juli 1862 Advertentie inzake Ideën, vel 18-20]

[juli 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[4 augustus 1862 Advertentie inzake de Ideën, vel 21-23]

[19 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[23 augustus 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[30 augustus 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[30 augustus 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[4 september 1862 Brief van d'Ablaing aan G. Brouwer]

[4 september 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[7 september 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[10 september 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[10 september 1862 Brief van Multatuli aan Mimi]

[september 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[september 1862 Brief van Multatuli aan Tine]

[23 september 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[september 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[30 september 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[oktober 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[oktober 1862 Brief van Multatuii aan Tine]

[12 oktober 1862 Telegram van Multatuli aan Tine]

[12 oktober 1862 Multatuli reist naar Brussel]

[17 oktober 1862 Brief van Jan Douwes Dekker aan d'Ablaing]

[17 oktober 1862 Kwitantie van d'Ablaing voor f 1000.-.]

[17 oktober 1862 Brief van d'Ablaing aan Jan Douwes Dekker]

[18 oktober 1862 Schuldbekentenis van d'Ablaing voor f 1000.-]

[22 oktober 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[2 november 1862 Brief van d'Ablaing aan Jan Douwes Dekker]

[8 november 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[8 november 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[13 november 1862 Advertentie inzake de eerste bundel Ideën]

[1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[5 en 6 december 1862 Brief van Multatuli aan Mr. W. Wintgens]

[11 december 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[12 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[12 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[13 december 1862 Brief van Charlotte de Graaff aan R.C. d'Ablaing]

[16 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Charlotte de Graaff]

[18 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Charlotte de Graaff]

[20 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Charlotte de Graaff]

[25 december 1862 Brief van Multatuli aan d'Ablaing]

[27 december 1862 Brief van d'Ablaing aan Multatuli]

[31 december 1862 Rekening courant van Multatuli en de firma Meijer]

Toevoegingen

Publikaties van Multatuli in de jaren 1859-1862

Beoordelingen en reacties betreffende Multatuli en zijn werk in de jaren 1860-1862

Biografische aantekeningen


[5 en 6 december 1862
Brief van Multatuli aan Mr. W. Wintgens]

5 en 6 december 1862

Brief van Multatuli aan het Kamerlid Mr. W. Wintgens. Twee dubbele vellen papier, geheel beschreven (M.M.)

Voor de bijgevoegde brief van Mr. Schook, zie men bij 7 april 1862.

's Gravenhage 5-6 December 1862

WelEdgestrengen Heer Mr. W. Wintgens,

Lid van de tweede Kamer der Staten-Generaal.

WelEdGestrenge Heer!

Zoo even las ik in eene courant het verslag der zitting van heden, en ik voel mij zoo getroffen door wat Gij in die zitting hebt gezegd, dat ik mij gedrongen voel dezen brief te schrijven, en U dien aantebieden als een bewijs mijner hoogachting.

Voor 't eerst is eindelijk in de Nederlandsche volksvertegenwoordiging de strijd bij den waren naam genoemd, en welligt zal 't gevolg Uwer woorden wezen, dat die voortaan wordt teruggebragt op 't ware terrein, waarop tot heden toe noch de zoogenaamde Oudgasten (van conservatief is hier geen sprake) noch de zoogenaamde liberalen (wederom zonder spraak van liberaliteit dien strijd wensen gestreden te zien.

Gij hebt op de rede van den woordvoerder der zoogenaamde vrijarbeidspartij aangemerkt: ‘dat daarbij niet was gelet op de belangen, de regten, de billijke verwachtingen van de Javaanse bevolking.’

Zóó is het! Dat is de leemte die de meeste redeneringen voor of tegen kultuurstelsel, en naar mijn inzien, elk partijtrekken in dien strijd, kenschetst.

Om godswil, de vraag is niet: ‘moet de Javaan worden uitgezogen aldus of aldus?’ En zij, die van beide kanten voortdurend die vraag vooropstellen, geven doorslaand blijk dat ze 't uitzuigen op zich zelf willen blijven behouden.

Ik heb dezer dagen uitdrukkingen gelezen, die, als de couranten waarheid spreken, in de tweede kamer zouden gebezigd zijn, uitdrukkingen welke mij vervullen met verontwaardiging; iets als: ‘Zoo mogelijk niet mishandelen, maar... 't belang mag er niet onder lijden... dat is practies!’ 't Doet denken aan 't amerikaans: ‘make money, Jonathan, make money... and be honest... if thou canst!’

Wat mij betreft, ik erken in de praktijk tot heden toe, geen belooning gevonden te hebben voor 't aankleven eener tegenovergestelde meening, deze namelijk: dat zedelijkheid, regtvaardigheid en menselijkheid voorgaan, en dat het belang volge... of niet volge, advienne que pourra, maar hoe ónprakties mijne opvatting blijke, niet gaarne zou ik ze ruilen tegen zùlke praktijk als ik dezer dagen hoorde aanbevelen in de tweede kamer.

En... ik geloof niet aan 't welslagen op den duur van onregtvaardigheid. Ik geloof te kunnen bewijzen dat eerlijkheid rijker maakt dan oneer, en dat in casu Nederland (van kultuurstelsel is nu de rede niet) méér voordeel van Java zou kunnen trekken op regtvaardige wijze dan thans, door 't omgekeerde.

Indie brengt aan Nederland veel te weinig op, en waarlijk men zou genoopt worden eerlijk en billijk te worden uit beginselen van Staathuishoudkunde, al bleven dan ook beginselen van hoogere orde ontbreken.

De Heer Fransen v.d. heeft niet gesproken over de belangen, de regten, de billijke verwachtingen van de Javanen. Doch daarover spraken ook niet de handhavers van 't kultuurstelsel.

Daarover spraken ook niet de tallooze ministerien die elkander opvolgden in de laaste jaren.

Daarover spreekt ook niet het tegenwoordig ministerie.

Daarover spreken, of spraken in den regel, noch regeerders, noch vertegenwoordigers.

Of - waar men al nu en dan wat gruwelen aanhaalde, werden ze alleen gebruikt als wapens tegen de tegenoverstaande partij.

‘Zie eens hoe men den Javaan mishandelt onder de conservatieven!’

‘Zie eens hoe men den Javaan mishandelt onder de liberalen.’

En men had gelijk aan beide zijden helaas, ten préjudice van den armen Javaan, die aanhoudend gebruikt werd als hakblok voor de exécutie van politieke tegenstanders.

- Toen ik den Havelaar doorleefde, dacht ik niet aan een stelsel. Toen ik den Havelaar schreef, evenmin. Er kwam in Lebak geen stelsel te pas. In die provincie was noch vrijarbeid, noch gouvernementskultuur. De bevolking had moeite genoeg haar landrenten te betalen, en hare rijstvelden te beplanten. 't Was niet te wijten aan een stelsel, maar aan de schandelijkste knevelarij - welke de ambtenaren, in strijd met ambtseed en mensenpligt, door de vingers moesten zien - dat in die afdeeling elk jaar hongersnood heerste!

Dit is dus de vraag van den dag welke behoort te worden uitgemaakt: of de nederlandse natie wil, dat de Javaan bij voortduring wordt mishandeld en aangezet tot opstand? - Dát is de vraag, en niet of hij behoort geprest te worden, voor 'n deel ten behoeve van Nederland, dan wel geheel en al ten behoeve van slimme schaggerende fortuinmakers.

Ik erken dat de Javaan, geheel vrij gegeven, (vooral wanneer zoo iets plotseling geschiedde) zou verwilderen, en dit te meer wijl 't kultuurstelsel hem gewoon maakte aan banden. Dit stelsel zoude, ook al wierp 't geen winst af, nog langen tijd moeten worden aangehouden, wijl het tevens stelsel van beheer is. De histories-belangrijke daadzaak dat 'n klein land als Nederland, zooveel miljoenen mensen op verren afstand overheert, vindt alleen in die waarheid hare verklaring, en het wondert mij wel, dat de aanhangers van 't Kultuurstelsel daarop niet meer drukken. De discipline ware bijv. onmogelijk op 'n oorlogschip beladen met veel passagiers, vooral met passagiers die weldra met de equipage meer zouden hebben uittestaan dan de kommandant of verdere scheepsofficieren.

Thans nog is 'n Controleur in de oogen van den Javaan, meer dan 'n tabaksplanter, dan 'n suikerfabrikant, - maar zoodra die heeren van snel fortuin zich zullen zamenpakken tot een imperium in imperio, zal 't spoedig gedaan zijn met het prestige dat wij zoo noodig hebben. Eén Gouverneur Generaal met duizend goed georganiseerde ambtenaren regeert miljoenen, maar een miljoen particulieren van gelijk gezag, zonder organisatie, ieder voor zich niets beoogende dan eigen fortuin, zouden geen 12 miljoen Javanen kunnen in toom houden, en dan zou het tweede geslacht weldra de bloedige schuld hebben te betalen, die er rustte op de fortuinen van het eerste. De toestand van Indie is kunstmatig: onze hierarchie is 'n voorbeeld van geslotenheid. 't Gevolg dáárvan is: magt en voordeel. Het is dus onzinnig te meenen dat die magt zou blijven bestaan, en dat die winsten op den duur zouden kunnen behaald worden, indien men de factoren waaruit alleen die resultaten voortvloeiden, wegnam of veranderde.

- Maar, al zouden regt en menselijkheid met voeten getrapt door ‘geldmakers,’ zich spoediger wreken dan thans mogelijk is, nu de onderdrukking plaats vindt met wat meer kunst, ook mét het Kultuurstelsel toch, zal 't voorbij zien van dezen waarlijk: eersten regel der staathuishoudkunde ‘dat billijkheid voordeel geeft’, eindelijk wrange vruchten dragen. De Javaan, mishandeld op hoog gezag, of door toelating van hoogerhand, zal niet zoo spoedig opstaan als tegen partikuliere willekeur, maar - in 't eene geval als in 't andere - duurzaam onregt is onmogelijk.

En, dit ben ik zoo vrij met bescheiden aandrang onder uwe aandacht te brengen, noch van deze noch van gene zijde der twee staatsrigtingen wordt aangedrongen op regtvaardigheid!

De liberalen citeren den hongersnood die eenige jaren geleden centraal Java ontvolkte... en waren tevreden toen 't conservatief ministerie gevallen was!

Nu halen de conservatieven Rembang en Cheribon aan, en 't is te vreezen dat hunne sympathie met den verdrukten Javaan niet langer leven zal dan 't tegenwoordig Kabinet!

Nog eens: in Lebak was van vrij arbeid of van Kultuurstelsel geen spraak. De gruwelen daar - en de overal plaats hebbende gelijksoortige gruwelen elders - gaan het nederlands Bestuur aan, het nederlandse volk, en niet deze of gene richting. Die gruwelen zullen blijven drukken op 't geweten van dat volk - daarop rusten althans al schijnt het de drukking niet te gevoelen - tot er zal regt gedaan zijn!

- En wie heeft de nederlandse regeering ter verantwoording geroepen over wat in Lebak geschied is?

Niemand!

Dit nu is mijn bittere, en naar ik meen regtmatige, grief dat er niemand opstaat om regt te vorderen, waar dat regt alleen zou gelden voor zichzelf, zonder partij-beteekenis, alsof 't regt iets anders behoefde dan zichzelf!

't Is waar, eenmaal is die zaak in de volksvertegenwoordiging ter sprake gebragt... ternaauwernood, maar eenmaal toch... maar geen lid der Kamer heeft zich bekommerd over de Lebakse zaken, nadat ik verklaard had niet te behooren tot eenige partij. Als ik had willen schrijven tegen den Heer Rochussen, hadde ik voor vrouw en kind dak en voedsel kunnen bekomen, wat me nu meermalen ontbreekt.

Er was van liberale zijde eene ‘oproeping aan de natie’ geconcipieerd (ik heb kopy van dat concept) waarin men sprak van 'n ‘Standbeeld voor Havelaar.’ Helaas, toen er duidelijk bleek dat ik te liberaal was om te behooren tot de liberale partij, was er van ‘standbeeld’ of van nationale erkentelijkheid geen sprake meer; in steê daarvan bleef ik zwervend, meermalen geen plaats hebbende om 't hoofd neêrteleggen, vaak niet in staat om mijn kinderen 't noodige voedsel te geven. Dit is de letterlijke waarheid, geen phrase.

En, om niet te spreken van mijzelf, als soms iemand meenen mogt dat ik en mijn gezin zulk een lot verdiend hebben, - wie heeft partij getrokken tegen 't mishandelen der bevolking van Lebak? Had ik mij moeten voordoen als conservatief of liberaal, om bij dezen of genen 't besef optewekken dat die mishandelde bevolking regt had op bescherming?

Ja, Weledgestrenge Heer, gij hebt het wél gezegd: er wordt niet gelet op de belangen, op de regten, op de billijke verwachtingen van den Javaan.’ Dat is met andere woorden: er wordt niet gelet op zedelijkheid, op regtvaardigheid, op menselijkheid, - de staatskunst, die verkeerde staatkunde heeft de eer gedood!

Zóó is het, waarachtig!

Die lijst van gestolen buffels (in de ‘Minnebrieven’) is juist! Alles is juist wat ik geschreven heb. (Alleen mijn voorganger heeft iets langer geleefd dan ik meende verstaan te hebben van de weduw, - maar vergeven is hij.)

Ik heb de waarheid gezegd, en ben zoo vrij U daarvan een be-wijs ter inzage aantebieden. Het is een briefje waarin mij van geloofwaaardige zijde wordt meêgedeeld, dat de Heer Sloet van de Beele de waarheid van den Max Havelaar erkend heeft.

Wat zou er van zulke erkentenis 'n ophef gemaakt zijn als ze te gebruiken ware tot wapen in den partijstrijd, in stede van alleen aanleiding te geven tot - en ik beweer, aanspraak op - herstel van onregt dat niet kan worden gekleurd met zoogenaamd-politiek kleursel!

- Het belangrijkste artikel van 't regerings-reglement voor Indie is Artikel 55! Het handhaven of 't verkrachten van dàt artikel zal beslissen tusschen nederlandse welvaart en eer, of nederlandse ondergang en schande!

- WelEdelgestrenge Heer, ik ben zoo vrij U te verzoeken aan de regering te vragen: wat er gedaan is tot schadeloosstelling der slagtoffers van de gruwelen die ik schetste in den ‘Max Havelaar’, en welke maatregelen er thans worden toegepast om dergelijke misbruiken in den vervolge te voorkomen?

- Ik heb in uwe rede van vandaag hart gevoeld, en daarom meen ik geen verschooning te moeten vragen voor 't schrijven van dezen brief.

Mij beleefdelijk aanbevelende voor de terugzending van bijgaand briefje, heb ik de eer met bijzondere hoogachting te zijn

Uw WelEdgestrenge Dienstwillige Dienaar,

Douwes Dekker

(hotel der Nederlanden)

Ik ben tevens zoo vrij hierbij te voegen een tweede briefje van den heer Schook, waarin Zed op mijne vraag dienaangaande, mij vergunning geeft van zijne mededeeling gebruik te maken. Of de Heer Sloet voldaan heeft aan mijn verzoek om officieel te rapporteren, weet ik niet. 't Kon zijn dat er zulk rapport bij 't Ministerie was, en dat men het (niet zeer liberaal) achterhield. In weerwil van de mij door den Heer Schook verleende vergunning, ben ik toch zoo vrij zijne briefjes aan te bevelen in uwe discretie. Het zou wellicht den Heer Sloet onaangenaam zijn een particuliere correspondentie ter spraak gebragt te zien. Maar het feit van de erkenning mag wel publiek worden, dunkt mij.