Volledige Werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel
Een en ander over Pruisen en Nederland
De Maatschappy tot Nut van den Javaan
761. Vervolg: publieke voordrachten.
767. De algemeenheid van wanbegrip (541)
784. Raden en oordelen in verband met kansrekening. (541)
788. Wysbegeerte een roeping van allen. (542)
795a. Afkeer van arithmetische juistheid
796. Meeting te Batavia in mei 1848
797. Zekere theologieën. (554)
799. Iemand die in zichzelf de nodige geschiktheid heeft. (554)
824. De onzedelykheid van de beloon-theorie in de opvoeding (561)
828. Het onderwys (561, vlgg.)
886. De schepping werd in weinig regels afgedaan. (563)
899. Het zyn liegt niet. (574)
913. Vervolg: Onderwys, in verband met het godsbegrip en met de studie van den aard der dingen.
922. Het beoordelen der zedelykheid (589).
Naschrift bij den tweeden druk
Een en ander over Pruisen en Nederland
845.
Wy mogen de kennis waarmee de knaap bezwaard wordt, niet vergelyken - 'n gewone fout! - by overvoeding, waarlyk niet! De kwaal die ik bedoel heet niet indigestie, het is atonie. De maag van den geest ontvangt niet te veel, maar 't goede niet. Ze wordt niet door opwekkende middelen voortgezweept tot onmatigen arbeid. Juist andersom belast men haar met werk dat ze niet verrichten kan, en dan ook vry onverschillig liggen laat. Men bezwaart haar niet met overmaat van spys, zy is werkeloos omdat ze de stenen niet kan verteren waarmee men haar opvult.
Wie de waarheid van dit alles betwyfelt, trachte eens de boekjes onder de ogen te krygen, waaruit hy z'n eerste wetenschap putte. Nu iets meer wetende, iets verder gevorderd in niet-begrypen, zal hy verbaasd staan over de domme berusting waarmee hy voor twintig, dertig jaar... die stenen liggen liet. M.a.w. hoe z'n denkvermogen juist in de voor mogelyke ontwikkeling gunstigste periode braak lag.