Volledige Werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel
Een en ander over Pruisen en Nederland
De Maatschappy tot Nut van den Javaan
761. Vervolg: publieke voordrachten.
767. De algemeenheid van wanbegrip (541)
784. Raden en oordelen in verband met kansrekening. (541)
788. Wysbegeerte een roeping van allen. (542)
795a. Afkeer van arithmetische juistheid
796. Meeting te Batavia in mei 1848
797. Zekere theologieën. (554)
799. Iemand die in zichzelf de nodige geschiktheid heeft. (554)
824. De onzedelykheid van de beloon-theorie in de opvoeding (561)
828. Het onderwys (561, vlgg.)
886. De schepping werd in weinig regels afgedaan. (563)
899. Het zyn liegt niet. (574)
913. Vervolg: Onderwys, in verband met het godsbegrip en met de studie van den aard der dingen.
922. Het beoordelen der zedelykheid (589).
Naschrift bij den tweeden druk
Een en ander over Pruisen en Nederland
712.
Zeer dikwyls wyst men op Engeland waar 't publiek-spreken in de mode is, en herhaaldelyk worden er pogingen gedaan om die mode ook te onzent in te voeren, als middel om belangstelling op te wekken in de publieke zaak.
Als gewoonlyk keert men hierby de verhouding tussen oorzaak en gevolg om. Men zou even goed rivierbaden kunnen voor-schryven om warm weer te krygen. In Engeland is de meeting-mode 'n uitvloeisel, geenszins oorzaak van de belangstelling in publieke aangelegenheden. Het ligt daar in den aard van 't volk, zich te bemoeien met de res publica, en dáárom spreekt men er over, dáárom wordt de publiek-spreker - onder belemmerende voorwaarden echter! - aangehoord. Maar noch dat spreken zelf, noch 't luisteren daarnaar, heeft ander gevolg dan 't berekenen - by benadering altoos, en meestal onnauwkeurig - van 't getal gelykgezinden en den graad van geestdrift waarop men meent te kunnen staat maken. Zo'n geruchtmakende meeting is geenszins 'n poging om door wryving van gevoelens tot waarheid te komen. Het is óf een revue, óf een parade. Soms ook 'n oorlogsmiddel om andersdenkenden af te schrikken, of om de weifelende meerderheid die zich veiligheidshalve liefst by de sterksten aansluit, tot beslissing in gewenste richting over te halen. Het spreekt dus vanzelf dat zulke manoeuvres in den stryd over staatkundige of maatschappelyke geschilpunten, niet te maken hebben met het onderwerp van dit vertoog over de vraag: of publieke spreekbeurten gunstig werken op 't streven naar waarheid?