Multatuli.online

Duizend-en-enige hoofdstukken over specialiteiten

Geschreven te Wiesbaden in het voorjaar van 1871; voltooid, blijkens de datering in de eerste druk, in April 1871.

Uitgegeven in Mei 1871: Delft, J. Waltman, Jr. - 1871.

Opnieuw uitgegeven:

Tweede druk. Delft J. Waltman Jr 1879.

Doordat aan de herdruk in 1875 begonnen was en men het titelblad toen reeds had gereed gemaakt, bestaan er van deze zelfde uitgave ook exemplaren met het jaartal 1875. De onjuistheid hiervan blijkt uit de datum van het voorbericht: Oktober 1878. Bij geen enkel ander werk van Multatuli is het verschil tussen twee drukken zo groot als hier. Niet alleen heeft de schrijver de tekst van regel tot regel gewijzigd en aangevuld, maar bovendien heeft hij de inhoud met enige omvangrijke hoofdstukken vermeerderd. Een kort woord omtrent dit feit heeft hij geplaatst onder het lijstje met Verbeteringen waarmee de tweede druk besluit: ‘Ook had ik in 't Voorberichtje wel mogen meedelen dat de opmerkingen over het Rechtswezen enigszins uitgebreider zyn dan in de vorige uitgaaf.’ Deze woorden echter geven geen juiste indruk van de werkelijkheid: het boek immers bestond in 1871 uit negen hoofdstukken, en heeft in 1879 dertien. Na de hoofdstukken I tot en met IV, die behoudens de bovengenoemde tekst-veranderingen in de twee drukken met elkaar corresponderen, is van de ‘gesupprimeerde’ hoofdstukken de titel V-MVI gewijzigd in: V-MV. In overeenstemming hiermee werd hoofdstuk MVII (1871) tot MVI (1879).

Hoofdstuk MVII (1879) is geheel nieuw.

Hoofdstuk MVIII kreeg aan het slot een nieuwe alinea.

Hoofdstuk MIX werd van enkele nieuwe noten voorzien.

Van hoofdstuk MX zijn alleen de eerste zes bladzijden gehandhaafd. Bij de woorden: ‘Of evenwel het belang van de kliënt’ (in 1879 blz. 154; in dit deel blz. 592 regel 8) begint een nieuw gedeelte, dat doorgaat tot: ‘schade gedaan aan het Recht’ (in 1879 blz. 167; in dit deel blz. 601 regel 37). Het hoofdstuk wordt daarna besloten met twee alinea's die ontleend zijn aan de druk van 1871 en aldaar aansluiten bij de afgebroken tekst.

Hoofdstuk MXI is geheel nieuw.

Hoofdstuk MXII is geheel nieuw.

Hoofdstuk MXIII vangt aan met een nieuw gedeelte, dat eindigt met de woorden: ‘van zekere specialiteiten waarschuwen’ (in 1879 blz. 199; in dit deel blz. 626 regel 22). Hierna volgt het nog resterende gedeelte uit 1871, dat daar dus tot hoofdstuk MX, maar in 1879 tot hoofdstuk MXIII behoort.

Behalve door deze, zeer ingrijpende uitbreidingen verschilt de tweede druk bovendien van de eerste, doordat Multatuli een dertigtal voetnoten heeft geschrapt, zij het met de bedoeling om ze in herschreven en vermeerderde vorm te doen drukken als een afzonderlijke aflevering Noten. In strijd met deze plannen heeft de schrijver, voornamelijk bij de tussengevoegde hoofdstukken, maar toch ook wel bij de andere, een groot aantal nieuwe voetnoten geplaatst.

De toegezegde aparte aflevering is nimmer verschenen. Eerst in 1910 heeft Mevrouw M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel de onvoltooid gebleven aantekeningen afgedrukt in haar uitgave van de Specialiteiten (Wereldbibliotheek, Amsterdam).

Voor de herdruk in deze Volledige Werken moest uiteraard gebruik worden gemaakt van de tweede editie. De voetnoten, die óf enkel in 1871 óf enkel in 1879 te vinden zijn, werden opgenomen als Aantekeningen achter de tekst; alleen de weinige, die men in beide drukken aantreft, werden als voetnoot gehandhaafd.

De in 1875 geschreven en in 1879 niet gepubliceerde aanvullingen zijn thans, overeenkomstig het manuscript in het Multatuli-Museum, afgedrukt als Notities in handschrift.

De tekst stemt overeen met die van de tweede druk (1879), met dien verstande dat steeds de vollere vormen: myn, zyn, een etc. aan de druk van 1871 werden ontleend, en voorts behoudens de volgende varianten: