Multatuli.online

Volledige Werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

Voorwoord

Verantwoording

[1 januari 1878 Oprichting Tandem]

[1 januari 1878 Artikel in Het Schoolblad]

[januari 1878 Afrekening G.L. Funke]

[januari 1878 Rekening-courant in Memoriaal]

[januari 1878 Aantekeningen in Memoriaal]

[7 januari 1878 Briefkaart van Multatuli aan H. de Raaf]

[10 januari 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[14 januari 1878 Brief van A.H. Claasen aan P.A. Tiele]

[27 januari 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[28 januari 1878 Briefkaart van A. Merens aan J. Waltman Jr.]

[29 januari 1878 Briefkaart van Multatuli aan V. Bruinsma]

[31 januari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[1 februari 1878 Bericht in Amersfoortsche Courant]

[1 februari 1878 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[1 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[3 februari 1878 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]

[3 februari 1878 Brief van A. Admiraal aan A.S. Kok]

[3 februari 1878 Brief van Nonnie aan Multatuli]

[3 februari 1878 Brief van Multatuli aan P.A. Tiele]

[3 februari 1878 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]

[3 februari 1878 Advertentie voordracht Delft (I)]

[4 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[4 februari 1878 Advertentie inzake enkele voordrachten]

[5 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[6 februari 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]

[6 februari 1878 Telegram uit Monster]

[6 februari 1878 Voordracht te Delft]

[6 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[6 februari 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]

[7 februari 1878 Advertentie voordracht Rotterdam (I)]

[7 februari 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi.]

[8 februari 1878 Advertentie voordracht Utrecht]

[8 februari 1878 Brief van D. van Verschuer aan Multatuli]

[8 februari 1878 Verslag voordracht Delft in Het Vaderland]

[8 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[9 februari 1878 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]

[9 februari 1878 Advertentie voordracht Amsterdam (I)]

[9 februari 1878 Artikel P. Westra in De Wekker]

[9 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[10 februari 1878 Brief van Multatuli aan H.J.J. Bos]

[10 februari 1878 Brief van Multatuli aan H.J.J. Bos]

[10 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[10 februari 1878 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

[11 februari 1878 Voordracht te Rotterdam]

[11 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[11 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 februari 1878 Advertentie in Wiesbadener Tageblat]

[12 februari 1878 Brief van A. Admiraal aan A.S. Kok]

[12 februari 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[12 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 februari 1878 Brief van Multatuli aan A.C. Loffelt]

[12 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[13 februari 1878 Herinneringen van J. Versluys]

[13 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[13 februari 1878 Verslag voordracht Rotterdam in de NRC]

[13 februari 1878 Verslag voordracht Rotterdam in Het Vaderland]

[13 februari 1878 Verslag voordracht Delft in Minerva]

[13 februari 1878 Brief van V. Bruinsma aan B.]

[13 februari 1878 Voordracht te Utrecht]

[13 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[13 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[13 februari 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[14 februari 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[14 februari 1878 Verslag voordracht Delft in Vox Studiosorum]

[14 februari 1878 Verslag voordracht Utrecht in Utrechtsch Dagblad]

[15 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[15 februari 1878 Visite-kaartje K. van Dam]

[15 februari 1878 Voordracht te Amsterdam]

[15 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[15 februari 1878 Verslag voordracht Amsterdam]

[15 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[16 februari 1878 Herinneringen van Joan A. Nieuwenhuis]

[16 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[16 februari 1878 Brief van G.L. Funke aan Mimi]

[februari 1878 Brief van Multatuli aan F.C. Günst]

[16 februari 1878 Brief van K. van Dam aan Multatuli]

[17 februari 1878 Verslag voordracht Amsterdam in Amsterdamsche Crt.]

[17 februari 1878 Brief van Mimi aan G.L. Funke]

[17 februari 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi met koncept-antwoord]

[17 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[18 februari 1878 Verslag voordracht Amsterdam in Het Nieuws van den Dag]

[18 februari 1878 Brief van J.M. Haspels aan Multatuli]

[18 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[februari 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[18 februari 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[18 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[februari 1878 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

[19 februari 1878 Advertentie voordracht Leiden]

[19 februari 1878 Advertentie voordracht 's-Gravenhage]

[20 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[20 februari 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[20 februari 1878 Verslag voordracht Utrecht in Minerva]

[20 februari 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[20 februari 1878 Ontmoeting Mimi en mevr. Von Gugel]

[20 februari 1878 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]

[20 februari 1878 Advertentie voordracht Amsterdam (II)]

[21 februari 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[21 februari 1878 Voordracht te Leiden]

[21 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[21 februari 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]

[22 februari 1878 Brief van Multatuli van Mimi]

[22 februari 1878 Brief aan C. Vosmaer]

[22 februari 1878 Brief van Mimi aan G.L. Funke]

[22 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[23 februari 1878 Mimi bezoekt dr. E. Brück]

[23 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[23 februari 1878 Brief van E.L. Mulock Houwer-Syriër aan Multatuli]

[23 februari 1878 Brief van Mimi aan E. Bernhold]

[23 februari 1878 Brief van Mimi aan E. Bernhold]

[23 februari 1878 Voordracht te 's-Gravenhage]

[24 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[24 februari 1878 Advertentie voordracht Dordrecht]

[25 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[25 februari 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[25 februari 1878 Voordracht te Amsterdam]

[25 februari 1878 Aantekeningen voordracht]

[25 februari 1878 Brief van G.L. Funke aan Mimi]

[26 februari 1878 Advertentie voordracht Middelburg]

[26 februari 1878 Dankbriefje uit Monster]

[26 februari 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[26 februari 1878 Verslag voordracht 's-Gravenhage in Het Vaderland]

[26 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[februari 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[26 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[27 februari 1878 Verslag voordracht Amsterdam in Amsterdamsche Courant]

[27 februari 1878 Artikel in Oostergo]

[27 februari 1878 Verslag voordracht Utrecht in Minerva]

[27 februari 1878 Verslag voordracht Amsterdam in Het Nieuws van den Dag]

[27 februari 1878 Verslag voordracht Leiden in Minerva]

[27 februari 1878 Brief van Multatuli aan A. Merens]

[27 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[27 februari 1878 Voordracht te Dordrecht]

[27 februari 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[28 februari 1878 Brief van C. van Helden aan Mimi]

[28 februari 1878 Verslag voordracht Leiden in Vox Studiosorum]

[1 maart 1878 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]

[1 maart 1878 Voordracht te Middelburg]

[1 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[maart 1878 Ingezonden Brief T. v.d. Tuuk in De Tolk van den Vooruitgang]

[2 maart 1878 Advertentie voordracht Goes]

[2 maart 1878 Artikel van C. Vosmaer in De Nederlandsche Spectator]

[2 maart 1878 Herinnering van V. Bruinsma]

[2 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[2 maart 1878 Voordracht te Goes]

[3 maart 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[4 maart 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]

[4 maart 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[4 maart 1878 Advertentie voordracht Groningen]

[4 maart 1878 Verslag voordracht Middelburg in de Middelburgsche Crt.]

[5 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[5 maart 1878 Verslag voordracht Middelburg (vervolg)]

[5 maart 1878 Verslag voordracht Goes in Goesche Courant]

[6 maart 1878 Advertentie voordracht Delft (II)]

[6 maart 1878 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]

[6 maart 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi met koncept-antwoord]

[6 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[6 maart 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[6 maart 1878 Verslag voordracht Amsterdam in Minerva]

[6 maart 1878 Voordracht te Delft]

[6 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[7 maart 1878 Telegram C. Wolf aan Mimi]

[7 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[8 maart 1878 Verslag voordracht Delft in Het Vaderland]

[8 maart 1878 Wouter wordt bij Mimi gebracht]

[8 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[8 maart 1878 Brief van Multatuli aan H.J.J. Bos]

[9 maart 1878 Advertentie voordracht Sneek]

[9 maart 1878 Brief van Multatuli aan H.J.J. Bos]

[9 maart 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[9 maart 1878 Ingezonden Stuk in Oostergo]

[10 maart 1878 Advertentie voordrancht Leeuwarden]

[10 maart 1878 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]

[10 maart 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[10 maart 1878 Ingezonden Stuk in de Delftsche Courant]

[10 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[11 maart 1878 Brief van M. Bruinsma aan T. Bokma]

[11 maart 1878 Voordracht te Groningen]

[12 maart 1878 Lidmaatschapskaart Tandem van D.J. Korteweg]

[12 maart 1878 Brief van P.J. Claasen aan Multatuli]

[12 maart 1878 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]

[12 maart 1878 Advertentie voordracht Arnhem]

[12 maart 1878 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]

[13 maart 1878 Verslag voordracht Groningen in de Groninger Courant]

[13 maart 1878 Advertentie voordracht Rotterdam (II)]

[13 maart 1878 Multatuli logeert bij V. Bruinsma]

[13 maart 1878 Voordracht te Leeuwarden]

[13 maart 1878 Herinnering van P. Westra]

[13 maart 1878 Advertentie voordracht Zierikzee]

[13 maart 1878 Telegram van Multatuli aan Mimi]

[14 maart 1878 Verslag voordracht Delft in Vox Studiosorum]

[14 maart 1878 Brief van A.K. von Gugel-Bermann aan Mimi]

[14 maart 1878 Brief van Multatuli aan T. Bokma]

[15 maart 1878 Brief van A. Admiraal aan C. Vosmaer]

[15 maart 1878 Voordracht te Sneek]

[15 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[16 maart 1878 Brief van J. Versluys aan Mimi]

[16 maart 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi met het antwoord]

[16 maart 1878 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[16 maart 1878 Brief van Multatuli aan T. Bokma]

[17 maart 1878 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]

[17 maart 1878 Verslag voordracht Leeuwarden in Leeuwarder Courant]

[17 maart 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[18 maart 1878 Brief van J.M. Haspels aan Mimi]

[18 maart 1878 Voordracht te Arnhem]

[18 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[19 maart 1878 Telegram van Multatuli aan Mimi]

[19 maart 1878 Verslag voordracht Sneek in De Friesche Zuidwesthoek]

[19 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[19 maart 1878 Brief van B.P. Korteweg aan Multatuli]

[20 maart 1878 Telegram van Multatuli aan Mimi]

[20 maart 1878 Verslag voordracht Delft in Minerva]

[20 maart 1878 Advertentie voordracht Utrecht (II)]

[20 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[20 maart 1878 Verslag voordracht Sneek in de Sneeker Courant]

[20 maart 1878 Verslag voordracht Arnhem in de Arnhemsche Courant]

[20 maart 1878 Voordracht te Rotterdam]

[20 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[21 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[21 maart 1878 Voordracht te Utrecht]

[22 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[22 maart 1878 Verslag voordracht Utrecht in Utrechtsch Dagblad]

[22 maart 1878 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[22 maart 1878 Brief van Multatuli aan C. Bremer]

[23 maart 1878 Advertentie voordracht Haarlem]

[23 maart 1878 Voordracht te Haarlem]

[23 maart 1878 Aantekeningen voordracht]

[24 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[26 maart 1878 Verslag voordracht Haarlem in Opregte Haarlemsche Crt.]

[26 maart 1878 Voordracht te Zierikzee]

[maart 1878 Herinneringen bezoek Zierikzee]

[27 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[27 maart 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[27 maart 1878 Verslag voordracht Utrecht in Minerva]

[28 maart 1878 Verslag voordracht Utrecht in Vox Studiosorum]

[28 maart 1878 Advertentie voordracht Breda]

[28 maart 1878 Bericht in de Bredasche Courant]

[28 maart 1878 Advertentie voordracht 's-Hertogenbosch]

[28 maart 1878 Advertentie voordracht Bergen op Zoom]

[28 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[28 maart 1878 Verslag voordracht Zierikzee in de Zierikzeesche Nieuwsbode]

[28 maart 1878 Voordracht te Bergen op Zoom]

[29 maart 1878 Verslag voordracht Zierikzee in de Middelburgsche Crt.]

[29 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[30 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[30 maart 1878 Verslag voordracht Zierikzee in de Zierikzeesche Nieuwsbode]

[30 maart 1878 Verslag voordracht Zierikzee in de Zierikzeesche Crt.]

[30 maart 1878 Voordracht te Breda]

[31 maart 1878 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]

[31 maart 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[31 maart 1878 Advertentie voordracht Schoonhoven]

[31 maart 1878 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[maart 1878 Namenlijst van Multatuli]

[1 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[1 april 1878 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]

[1 april 1878 Voordracht te 's-Hertogenbosch]

[1 april 1878 Aantekeningen voordracht]

[2 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[2 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[3 april 1878 Brief van V. Bruinsma aan T. Bokma]

[3 april 1878 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[3 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[4 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[4 april 1878 Verslag voordracht Breda]

[5 april 1878 Voordracht te Schoonhoven]

[5 april 1878 Brief van Mimi aan E. Bernhold]

[6 april 1878 Advertentie voordracht Meppel]

[6 april 1878 Advertentie voordracht Zwolle]

[6 april 1878 Artikel in het Rotterdamsch Zondagsblad]

[6 april 1878 Advertentie voordracht Zutphen]

[6 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[7 april 1878 Brief van Multatuli aan A. Merens]

[7 april 1878 Verslag voordracht Schoonhoven in de Schoonhovensche Crt.]

[7 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[7 april 1878 Ingezonden Brief van Multatuli in de Bredasche Crt.]

[7 april 1878 Advertentie voordracht Kampen]

[7 april 1878 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[8 april 1878 Bericht over uitstel voordracht Zwolle]

[8 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[9 april 1878 Voordracht te Kampen]

[9 april 1878 Aantekeningen voordracht]

[9 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[10 april 1878 Brief van H.C. de Wolff aan mevr G.C. de Haas-Hanau]

[10 april 1878 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[11 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[11 april 1878 Ingezonden Stuk in de Bredasche Courant]

[11 april 1878 Verslag voordracht Kampen in Kamper Courant]

[11 april 1878 Voordracht te Zutphen]

[11 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 april 1878 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[12 april 1878 Advertentie voordracht Deventer]

[12 april 1878 Artikel in Oost en West]

[12 april 1878 Advertentie voordracht Zwolle]

[12 april 1878 Voordracht te Zwolle]

[12 april 1878 Aantekeningen voordracht]

[13 april 1878 Verslag voordracht Zutphen in de Zutphensche Crt.]

[13 april 1878 Voordracht te Meppel]

[13 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[15 april 1878 Verslag voordracht Zwolle in de Prov. Over. en Zwolsche Crt.]

[15 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[15 april 1878 Voordracht te Deventer]

[17 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[17 april 1878 Verslag voordracht Meppel in Meppeler Courant]

[18 april 1878 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]

[19 april 1878 Verslag voordracht Deventer in de Deventer Courant]

[20 april 1878 Ingezonden Stuk in de Meppeler Courant]

[20 april 1878 Ingezonden Stuk in het Rotterdamsch Zondagsblad]

[22 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[22 april 1878 Brief van Mimi aan C. Vosmaer]

[22 april 1878 Brief van Multatuli aan A. en C. Merens]

[24 april 1878 Drie ingezonden stukken in de Meppeler Courant]

[25 april 1878 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[25 april 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[26 april 1878 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan C. Vosmaer]

[27 april 1878 Ingezonden Stuk in de Meppeler Courant]

[27 april 1878 Ingezonden Stuk in het Rotterdamsch Zondagsblad]

[27 april 1878 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]

[29 april 1878 Brief van Multatuli aan H. Schaepman]

[29 april 1878 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

[april 1878 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

[29 april 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[29 april 1878 Brief van Multatuli aan P. Bais]

[30 april 1878 Brief van Multatuli aan Mimi]

[mei 1878 Artikel van H.L.F. Pisuisse in Het Leeskabinet]

[1 mei 1878 Brief van E. Bredius-Cost van Doorninck aan Multatuli]

[mei 1878 Brochure van J. Janssen Schollmann]

[9 mei 1878 Artikel in Vox Studiosorum]

[15 mei 1878 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]

[22 mei 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[25 mei 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[1 juni 1878 Nonni wordt 21 jaar]

[juni 1878 Artikel J.A. Bientjes in De Levensbode]

[2 juni 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[2 juni 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[3 juni 1878 Brief van H.J.J. Bos aan J.H. de Haas]

[4 juni 1878 Brief van Mimi aan E. Bernhold]

[5 juni 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[8 juni 1878 Advertentie van Multatuli in het Algemeen Handelsblad]

[juni 1878 Herinneringen van E. de Chateleux]

[8 juni 1878 Bezoek van J.M. Haspels en echtgenote]

[9 juni 1878 Artikel van C. Stoffel in Eigen Haard]

[16 juni 1878 Artikel van C. Stoffel in Eigen Haard (vervolg)]

[18 juni 1878 Albert Hamminck Schepel logeert te Wiesbaden]

[20 juni 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[22 juni 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[juni 1878 Aantekeningen in het Memoriaal]

[11 juli 1878 Brief van C. Vosmaer aan G.C. de Haas-Hanau]

[20 juli 1878 Brief van J.A. Roessingh van Iterson aan A.S. Kok]

[20 juli 1878 Briefkaart van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[21 juli 1878 Briefkaart van Mimi aan T. v.d. Tuuk]

[30 juli 1878 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]

[31 juli 1878 Brief van Mimi aan C. Vosmaer]

[1 augustus 1878 Brief van E. Bernhold aan Multatuli]

[12 augustus 1878 Brief van C. Wolf aan E. Bernhold]

[22 augustus 1878 Brief van E. Bernhold aan Multatuli]

[september 1878 Aanbiedingscirculaire Ideën, 5e dr]

[26 september 1878 Brief van Mimi en Multatuli aan E. Bernhold]

[oktober 1878 Aantekeningen inzake Tandem van C. Vosmaer]

[oktober 1878 Aanbiedingscirculaire Ideën, 6e bundel]

[1 oktober 1878 Briefkaart van A. Admiraal aan V. Bruinsma]

[5 oktober 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[8 oktober 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[10 oktober 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[22 oktober 1878 Verschijning 2e druk Millioenen-studiën]

[23 oktober 1878 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

[24 oktober 1878 Rekening van E. Brück voor Mimi]

[28 oktober 1878 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[29 oktober 1878 Brief van Multatuli aan A.H.E. Douwes Dekker]

[30 oktober 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[31 oktober 1878 Briefkaart van Multatuli aan Fa. Woest & Co.]

[31 oktober 1878 Briefkaart van M. Lamberts aan V. Bruinsma]

[1 november 1878 Brief van M. Lamberts aan V. Bruinsma]

[1 november 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[2 november 1878 Brief van Mimi aan V. en H. Bruinsma]

[14 november 1878 Brief van E. Bernhold aan Multatuli]

[19 november 1878 Brief van Mimi aan M.M. Admiraal-Dupain]

[19 november 1878 Verschijning 2e herz. druk van Ideën VI]

[24 november 1878 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[2 december 1878 Brief van Mimi en Multatuli aan E. Bernhold]

[5 december 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[8 december 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[13 december 1878 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[16 december 1878 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[16 december 1878 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

Overzicht van de in 1878 door Multatuli gehouden voordrachten

[januari 1879 Portretfoto Wouter]

[2 januari 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[4 januari 1879 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]

[5 januari 1879 Brief van Multatuli aan een onbekende]

[januari 1879 Brief van Multatuli aan een onbekende]

[januari 1879 Aantekening inzake Tandem van C. Vosmaer]

[5 januari 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[6 januari 1879 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]

[9 januari 1879 Brief van Multatuli aan P.H. Saaymans Vader]

[10 januari 1879 Brief van Multatuli aan P.H. Saaymans Vader]

[10 januari 1879 Brief van E.J.T. van Dissel aan Multatuli]

[13 januari 1879 Brief van Multatuli aan J.A. Roessingh van Iterson]

[16 januari 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[16 januari 1879 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]

[17 januari 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[17 januari 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[21 januari 1879 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf.]

[21 januari 1879 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

[januari 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[23 januari 1879 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

[7 februari 1879 Brief van Multatuli aan J.C. de Haas en echtgenote]

[9 februari 1879 Advertentie voordracht Delft]

[9 februari 1879 Artikel in Delftsche Courant]

[10 februari 1879 Advertentie voordracht Leiden]

[10 februari 1879 Brief van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]

[11 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 februari 1879 Advertentie voordracht Amsterdam (I)]

[12 februari 1879 Voordracht te Delft]

[12 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 februari 1879 Briefkaart van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]

[13 februari 1879 Advertentie voordracht Haarlem]

[13 februari 1879 Voordracht te Leiden]

[13 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[14 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[14 februari 1879 Voordracht te Amsterdam]

[14 februari 1879 Aantekeningen voordracht]

[14 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[16 februari 1879 Verslag voordracht Amsterdam in Algemeen Handelsblad]

[16 februari 1879 Rekening-courant van G.L. Funke en Multatuli]

[16 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[17 februari 1879 Advertentie voordracht Dordrecht]

[17 februari 1879 Voordracht te Dordrecht]

[18 februari 1879 Advertentie voordracht 's-Gravenhage]

[18 februari 1879 Voordracht te Haarlem]

[18 februari 1879 Aantekeningen voordracht]

[19 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[19 februari 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[19 februari 1879 Verslag voordracht Delft in Minerva]

[19 februari 1879 Verslag voordracht Leiden in Minerva]

[19 februari 1879 Advertentie voordracht Utrecht]

[19 februari 1879 Voordracht te' s-Gravenhage]

[20 februari 1879 Verslagen voordrachten Delft en Leiden in Vox Studiosorum]

[20 februari 1879 Verslag voordracht Haarlem in Opregte Haarlemsen Crt.]

[20 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[21 februari 1879 Advertentie voordracht Zutphen]

[21 februari 1879 Verslag voordracht 's-Gravenhage in Het Vaderland]

[21 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[22 februari 1879 Advertentie voordracht Arnhem]

[22 februari 1879 Verslag voordracht 's-Gravenhage in De Nederlandsche Spectator]

[22 februari 1879 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

[22 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[22 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[22 februari 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[23 februari 1879 Verslagen voordracht Amsterdam in De Amsterdammer]

[23 februari 1879 Brief van Multatuli aan C. Merens-Hamminck Schepel]

[24 februari 1879 Briefkaart van Multatuli aan J. Waltman Jr.]

[24 februari 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[24 februari 1879 Voordracht te Utrecht]

[24 februari 1879 Aantekeningen voordracht]

[25 februari 1879 Verslag voordracht Utrecht in Utrechtsch Dagblad]

[25 februari 1879 Voordracht te Arnhem]

[26 februari 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[26 februari 1879 Voordracht te Zutphen]

[26 februari 1879 Aantekeningen voordracht]

[27 februari 1879 Verslag voordracht Arnhem in Arnhemsche Courant]

[27 februari 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[28 februari 1879 Verslag voordracht Zutphen in Zutphensche Courant]

[28 februari 1879 Advertentie voordracht Zwolle]

[28 februari 1879 Brief van Edu aan Multatuli]

[28 februari 1879 Advertentie voordracht Deventer]

[1 maart 1879 Voordracht te Zwolle]

[1 maart 1879 Aantekeningen voordracht]

[1 maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[2 maart 1879 Advertentie voordracht Kampen]

[2 maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[2 maart 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[3 maart 1879 Voordracht te Kampen]

[3 maart 1879 Aantekeningen voordracht]

[3 maart 1879 Advertentie voordracht Middelburg]

[3 maart 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[3 maart 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[4 maart 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[4 maart 1879 Verslag voordracht Zwolle in Prov. Overijsselsche en Zwolsche Crt.]

[4 maart 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[4 maart 1879 Exemplaar Millioenen-studiën A.S. Kok]

[4 maart 1879 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]

[maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[5 maart 1879 Advertentie voordracht Zierikzee]

[5 maart 1879 Advertentie voordracht Gouda]

[5 maart 1879 Brief van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[5 maart 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[5 maart 1879 Voordracht te Deventer]

[6 maart 1879 Verslag voordracht Kampen in Kamper Courant]

[6 maart 1879 Advertentie voordracht Breda]

[8 maart 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[9 maart 1879 Advertentie voordracht Bergen op Zoom]

[10 maart 1879 Voordracht te Zierikzee]

[11 maart 1879 Advertentie voordracht 's-Hertogenbosch]

[11 maart 1879 Voordracht te Middelburg]

[11 maart 1879 Aantekeningen voordracht]

[11 maart 1879 Herinneringen M. Wibaut-Berdenis van Berlekom]

[11 maart 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[12 maart 1879 Advertentie inzake Vorstenschool-opvoering]

[12 maart 1879 Verslag voordracht Zierikzee in de Zierikzeesche Courant]

[12 maart 1879 Brief van Multatuli aan J. de Witt Hamer]

[12 maart 1879 Voordracht te Bergen op Zoom]

[13 maart 1879 Exemplaar Millioenen-studiën J. de Witt Hamer]

[13 maart 1879 Verslag voordracht Middelburg in Middelburgsche Crt]

[14 maart 1879 Advertentie voordracht Harlingen]

[14 maart 1879 Advertentie voordracht Groningen]

[14 maart 1879 Voordracht te 's-Hertogenbosch]

[15 maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[15 maart 1879 Voordracht te Breda]

[16 maart 1879 Advertentie voordracht Amsterdam (II)]

[16 maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[16 maart 1879 Verslag opvoering Vorstenschool in N.R.C.]

[16 maart 1879 Advertentie voordracht Rotterdam (I)]

[17 maart 1879 Brief van E. Bredius-Cost van Doorninck aan Mimi]

[17 maart 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[17 maart 1879 Voordracht te Rotterdam]

[17 maart 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[18 maart 1879 Verslag voordracht Rotterdam in de Nieuwe Rotterdamsche Crt]

[18 maart 1879 Advertentie voordracht Amersfoort]

[18 maart 1879 Voordracht te Gouda]

[18 maart 1879 Aantekeningen voordracht]

[19 maart 1879 Advertentie voordracht Hoorn]

[19 maart 1879 Voordracht te Amsterdam]

[20 maart 1879 Redaktioneel kommentaar in De Maasbode]

[20 maart 1879 Voordracht te Amersfoort]

[21 maart 1879 Verslag voordracht Gouda in Goudsche Courant]

[22 maart 1879 Advertentie voordracht Sneek]

[22 maart 1879 Telegram van Multatuli aan T. v.d. Tuuk]

[22 maart 1879 Verslag voordracht Rotterdam in het Rotterdamsch Zondagsblad]

[23 maart 1879 Verslag voordracht Breda in de Bredasche Courant]

[23 maart 1879 Brief van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]

[24 maart 1879 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]

[24 maart 1879 Brief van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]

[24 maart 1879 Voordracht te Veendam]

[25 maart 1879 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]

[25 maart 1879 Ingezonden Stuk in de Amersfoortsche Courant]

[25 maart 1879 Verslag voordracht Amersfoort in de Amersfoortsche Courant]

[25 maart 1879 Voordracht Groningen]

[25 maart 1879 Aantekeningen voordracht]

[26 maart 1879 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan J.M. Haspels]

[26 maart 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[26 maart 1879 Bericht in het Dagblad van Z-H en 's-Gravenhage]

[26 maart 1879 Bericht in de Harlinger Courant]

[26 maart 1879 Voordracht te Harlingen]

[27 maart 1879 Advertentie voordracht Leeuwarden]

[27 maart 1879 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]

[27 maart 1879 Verslag voordracht Groningen in de Nieuwe Gron. Crt]

[27 maart 1879 Verslag voordracht Groningen in Prov. Gron. Crt]

[27 maart 1879 Voordracht te Leeuwarden]

[28 maart 1879 Verslag voordracht Harlingen in de Harlinger Crt]

[28 maart 1879 Ingezonden Stukken en Redakt. komment. in de Amersfoortsche Crt]

[28 maart 1879 Brief van Mimi aan G.L. Funke]

[28 maart 1879 Voordracht te Sneek]

[30 maart 1879 Brief van E. Bernhold aan Mimi]

[30 maart 1879 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]

[30 maart 1879 Twee Ingezonden Stukken in de Nieuwe Gron. Crt]

[30 maart 1879 Ingezonden Stuk met antwoord in de Bredasche Courant]

[30 maart 1879 Advertentie voordracht Alkmaar]

[31 maart 1879 Verslag voordracht Leeuwarden in de Friesche Courant]

[maart 1879 Brochure van H.v.d. G. Jr]

[1 april 1879 Berichten in de Amersfoortsche Courant]

[1 april 1879 Advertentie voordracht Nijmegen]

[1 april 1879 Ingezonden Stuk in de Prov. Gron. Crt.]

[1 april 1879 Ingezonden Stuk van D.R. Mansholt in de Nieuwe Gron. Crt]

[1 april 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[april 1879 Open brief van den Duivel aan J. Leopold Hz]

[1 april 1879 Voordracht te Hoorn]

[2 april 1879 Verslag voordracht Sneek in de Sneeker Crt.]

[2 april 1879 Advertentie voordracht Krommenie]

[2 april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[2 april 1879 Voordracht te Alkmaar]

[2 april 1879 Aantekeningen voordracht]

[3 april 1879 Verslag voordracht Groningen in Vox Studiosorum]

[3 april 1879 Advertentie voordracht Rotterdam (II)]

[4 april 1879 Verslag voordracht Rotterdam in Oost en West]

[4 april 1879 Ingezonden Stukken in de Amersfoortsche Courant]

[4 april 1879 Advertentie voordracht Tiel]

[4 april 1879 Bericht in de Prov. Geldersche en Nijmeegsche Crt]

[4 april 1879 Voordracht te Krommenie]

[5 april 1879 Open brief in de Prov. Groninger Courant]

[5 april 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[6 april 1879 Verslag voordracht Krommenie in De Zaanstreek]

[6 april 1879 Verslag voordracht Hoorn in de Hoornsche Courant]

[6 april 1879 Verslag voordracht Alkmaar in de Alkmaarsche Courant]

[6 april 1879 Ingezonden Stuk in de Alkmaarsche Courant]

[6 april 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[7 april 1879 Letterkundige brieven in de Provinciale Gron. Crt]

[7 april 1879 Voordracht te Rotterdam]

[8 april 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[8 april 1879 Ingezonden Stuk in de Amersfoortsche Courant]

[8 april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[8 april 1879 Telegram van Multatuli aan A.J. le Gras]

[8 april 1879 Bericht in de Nijmeegsche Nieuwsbode]

[8 april 1879 Voordracht te Nijmegen]

[9 april 1879 Advertentie voordracht Gorinchem]

[9 april 1879 Verslag voordracht Rotterdam in het Rotterdamsch Nieuwsblad]

[9 april 1879 Voordracht te Gorinchem]

[10 april 1879 Voordracht te Tiel]

[11 april 1879 Verslag voordracht Nijmegen in de Nijmeegsche Nieuwsbode]

[11 april 1879 Brief van Multatuli aan C. Merens-Hamminck Schepel]

[11 april 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[12 april 1879 Verslag voordracht Tiel in de Nieuwe Tielsche Courant]

[12 april 1879 Brief van Multatuli aan C. Merens-Hamminck Schepel]

[12 april 1879 Rectificatie in de Zaanlandsche Courant]

[12 april 1879 Advertentie voordracht Zaandam]

[12 april 1879 Verslag voordracht Gorinchem in de Nieuwe Gorinchemsche Crt.]

[12 april 1879 Advertentie voordracht Koog aan de Zaan]

[12 april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[13 april 1879 Ingezonden Stukken in De Zaanstreek]

[13 april 1879 Advertentie voordracht Purmerend]

[13 april 1879 Bericht in de Alkmaarsche Courant]

[13 april 1879 Verslag voordracht Nijmegen in de Prov. Geldersche en Nijm. Crt.]

[15 april 1879 Voordracht te Zaandam]

[15 april 1879 Aantekeningen voordracht]

[16 april 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[16 april 1879 Voordracht te Koog-Zaandijk]

[17 april 1879 Voordracht te Purmerend]

[18 april 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[19 april 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[19 april 1879 Brief van Multatuli aan A. en C. Merens]

[19 april 1879 Verslag voordracht Zaandam in de Zaanlandsche Crt.]

[20 april 1879 Verslag voordracht Purmerend in de Purmerender Courant]

[20 april 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[20 april 1879 Verslag voordracht Zaandam in De Zaanstreek]

[20 april 1879 Ingezonden Stuk met naschrift in de Alkmaarsche Courant]

[21 april 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[21 april 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg v.d. Bosch]

[22 april 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[22 april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[22 april 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[23 april 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[24 april 1879 Verslag voordracht Purmerend in de Nieuwe Purmerendse Crt.]

[april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[26 april 1879 Artikel in De Vrijheid]

[26 april 1879 Artikel van C. Vosmaer in De Nederlandsche Spectator]

[27 april 1879 Advertentie voordracht Brielle]

[27 april 1879 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

[27 april 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[27 april 1879 Ingezonden Stuk en Redakt. komment. in de Alkmaarsche Crt.]

[29 april 1879 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

[30 april 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]

[30 april 1879 Voordracht te Brielle]

[mei 1879 Lidmaatschapskaart Tandem van J. de Witt Hamer]

[2 mei 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]

[3 mei 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]

[3 mei 1879 Brief van Multatuli aan M.C. Meijer]

[3 mei 1879 Brief van Multatuli aan Mimi]

[3 mei 1879 Advertentie voor kamer Edu in N.R.C.]

[3 mei 1879 Artikel in De Vrijheid]

[4 mei 1879 Verslag voordracht Zaandam in De Zaanstreek (vervolg)]

[4 mei 1879 Verslag voordracht Zaandam in De Zaanstreek (vervolg)]

[4 mei 1879 Verslag voordracht Brielle in de Nieuwe Brielsche Courant]

[4 mei 1879 Ingezonden Stuk in De Zaanstreek]

[5 mei 1879 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

Overzicht van de in 1879 door Multatuli gehouden voordrachten

Biografische Aantekeningen


[13 maart 1879
Verslag voordracht Middelburg in Middelburgsche Crt]

13 maart 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli van 11 maart te Middelburg in de Middelburgsche Courant, no. 61. (K.B.'s-Gravenhage; fotokopie M.M.)

nbsp;

Van de voordracht, door den heer Douwes Dekker (Multatuli) gisteren avond voor een talrijk publiek gehouden, zullen wij ditmaal slechts kortelijk melding maken, dewijl wij bij vroegere gelegenheden reeds herhaaldelijk beproefden de omtrekken te schetsen van het beeld van den schrijver der Ideeën als redenaar. Van zijne voordrachten een overzicht te geven, wordt vrij algemeen als onmogelijk erkend, en als even ongeschikt om aan hen, die verzuimen ze bij te wonen, een denkbeeld, als om aan hen, die het voorrecht hebben ze aan te hooren, eene herinnering daarvan te geven. Wanneer wij nochtans beproeven eene schets te ontwerpen van de hoofdlijnen van zijn betoog, voldoen wij daarmede slechts aan een gevoel van plicht tegenover een volksleeraar als Multatuli, wiens optreden niet behoort voorbij te gaan zonder een spoor in de dagboeken der plaatselijke geschiedenis na te laten.

Met het horror vacui tot motto, dat in de natuurkunde van vroeger tijd voor eene kracht of eene aandrift der natuur doorging, waardoor tal van verschijnselen zich lieten verklaren, poogde Multatuli aan te toonen dat ook op zedelijk gebied zulk een ‘afkeer van het ledige’ bestaat, welke aanvulling eischt en voor welks aanvulling in goeden zin het onze plicht als mensch is zorg te dragen, opdat zij niet, door onze schuld, op nadeelige wijze plaats hebbe. Allereerst in de ziel van het kind. In dat voor alle indrukken opene, dat ‘gapende’ zieltje, zooals de redenaar het aanduidde, is een groot ledig, dat aangevuld zal worden, met of zonder onze medewerking, maar op welks vulling wij volwassenen een grooten, vaak beslissenden invloed kunnen uitoefenen. Opvoedkundigen van allerlei school hebben beproefd daar voorschriften voor te geven; godsdienstleeraars hebben getracht den onfeilbaren weg daartoe aan te wijzen; maar al hunne lessen falen, wanneer wij ons niet tot vasten regel stellen aan de waarheid en aan de natuur trouw te blijven.

Datzelfde ‘ledige’ bestaat in het gemoed der volken, - het duidelijkst waarneembaar bij de minst ontwikkelde lagen der bevolking, die in dat opzicht met kinderen te vergelijken zijn. Het verzuim om voor goede vulling zorg te dragen, wreekt zich ook daar op vreeselijke wijze door de verkeerde, ruwe neigingen, die op de plaats wortel schieten waar het goede tieren en vrucht dragen kon. De droevige wijze, waarop het volk zich vermaakt, strekt daarvan ten bewijze en de ziellooze, onvruchtbare ‘staatskunst’ is de maatstaf, waarmede men afmeten kan hoezeer de middelen tot opvulling in dit opzicht te kort schieten voor de behoefte.

En niet slechts tot de weinig of niet ontwikkelden behoeft men af te dalen om dezelfde verschijnselen te kunnen waarnemen. Welk een ‘ledig’ vertoonen niet de dagelijksche bezigheden, de koffiehuis- en sociëteitsgesprekken, het gezellig onderhoud van ontelbare menschen, wanneer men het toetst aan de eischen van hetgeen waar, goed, schoon, met éen woord wijs is. Hoe wordt in een aantal, om niet te zeggen in de meeste, huwelijken te kort geschoten in de behoefte aan ‘aanvulling’ welke dáar bestaat, in het ‘ledig’ aan liefde, aan wisseling van indrukken, aan wederzijdsche versterking, aan opbouwing tot het gemeenschappelijke werk der deugd, der waarheid en der wijsheid!

Tot de wijsbegeerte, het hoogste streven van den mensch, tot het zoeken naar ‘kennis van den aard der dingen’, hebben wij ons te wenden wanneer wij dezen ons opgelegden plicht, van naar ons vermogen werkzaam te zijn tot ‘aanvulling van het ledige’, willen betrachten. Die wijsbegeerte bezit, naar Multatuli's overtuiging, de eigenschappen van het hoogste, het onfeilbare, het alomtegenwoordige, het rechtvaardige, in éen woord van den God, aan welken hij, onder eenigen anderen, persoonlijken vorm niet gelooft. Wanneer wij in haar deze eigenschappen niet leeren kennen en waardeeren, dan ligt dat aan ons, aan onze onvolkomen kennis, aan onze afdwalingen, aan ons gemis van inspanning, van arbeidzaamheid, van zorgvuldigheid. Maar de ‘aard der dingen’, bedriegt niet en faalt nooit. Onze kennis daarvan uit te breiden is vooruitgaan op den weg van waarheid en geluk, welk laatste de deugd in zich bevat, want ‘genot is deugd.’

Ziedaar niet zoozeer den omtrek dezer voordracht, want om dien te teekenen zoude ons veel grooter uitvoerigheid vergund moeten wezen, maar de voornaamste indrukken welke wij van haar hebben medegenomen en die wij, overeenkomstig den wensch van den redenaar, zelf hopen te verwerken, uit te werken en om te werken. Multatuli zegt toch uitdrukkelijk dat hij geen leermeester is, ook niet iemand die iets nieuws komt vertellen, of iets dat velen niet even goed weten als hij. Waar hij zich eenige bedrevenheid in toekent, dat is in het aanwijzen van den weg waarlangs men, door zelf te denken en door eigen onderzoek, tot eenige juiste slotsommen en in ontwikkeling iets verder komen kan. Daartoe strekt zijne geheele rede, welke door haren tot volproppens toe rijken inhoud vermoeit en afmat, maar toch door hare afwisseling, door de vonken van vernuft en geest die zij schiet, de aandacht boeit en levendig houdt, ja haar bijna niet veroorlooft een oogenblik af te dwalen. Van daar dat wij deze voordrachten voor zoo hoogst belangwekkend en leerzaam blijven houden, ook al verneemt men veel dat, na het vroeger optreden van Multatuli en na de lezing zijner werken, niet nieuw of verrassend meer genoemd mag worden. Van daar ook dat wij meenen, dat ieder verstandig en denkend mensch zich een verstandelijk genot van hoog gehalte bereidt door Multatuli te gaan hooren, ook al verneemt hij veel waarmede hij het niet eens is, soms wat vertoon van wetenschap dat den toets der strenge wetenschap niet kan doorstaan, en ook nu en dan iets dat de gemoedelijke overtuiging van den hoorder kwetsen kan. Wat dit laatste betreft gaat Multatuli in zijn tegenwoordig optreden echter zelden de grenzen van den eerbied voor het geloof van anderen te buiten, doch vraagt hij dan ook voor zichzelven het voorrecht van vrijheid zijner overtuiging, met welke hij den last zijns levens, - die zeker niet lichter geweest is dan die van de meesten onzer, - tot dusverre gedragen heeft en tot het einde toe hoopt te dragen.

Met genoegen meenden wij op te merken dat het uiterlijk van den redenaar, alsmede zijne voordracht de kenteekenen verrieden van een beteren gezondheidstoestand en een krachtiger lichaamsgestel dan bij zijn vorig bezoek ten onzent. Wij durven daarom hopen dat zijne voordrachtenreeks nog niet de laatste moge wezen en hij uit den rijken voorraad van zijne kennis, uit de schier onuitputtelijke hulpmiddelen van zijnen geest nog meermalen ons rondleiden moge, zoo mogelijk ook op eenigszins ander gebied dan dat waarop wij hem nu sinds eenige jaren als leidsman en wegwijzer persoonlijk mochten zien optreden.