Verantwoording
Onder de werken, die in dit vijfde deel zijn opgenomen, is meer dan één dat door de tijd van ontstaan of van publicatie de litterair-historicus voor moeilijkheden plaatst en hem dwingt inbreuk te maken op zijn principe van chronologische ordening. Van de ‘Millioenenstudiën’ verscheen een gedeelte reeds in het voorjaar van 1870 als feuilleton in druk, terwijl het slot pas in 1873 geschreven werd. In dit slot vindt men dan ook toespelingen op de ‘Duizend-en-enige-hoofdstukken over Specialiteiten’, die intussen waren geschreven en gepubliceerd. De brochure ‘Nog eens: Vrye Arbeid in Nederlands-Indië’ was ten dele al in December 1867 gereed, maar werd eerst in de laatste maanden van 1870 voltooid en uitgegeven. Bij de ‘Specialiteiten’ is de herdruk zó ingrijpend gewijzigd en uitgebreid, dat men wel verplicht is daar de tweede versie te volgen, hetgeen tevens inhoudt dat de toegevoegde hoofdstukken in dit vijfde deel verschijnen, hoewel ze behoren tot het allerlaatste wat Multatuli geschreven heeft. Niettemin komt het mij voor, dat de teksten in de hier gegeven volgorde de ontwikkeling van Multatuli's schrijverschap in de jaren 1870-1872 zo nauwkeurig mogelijk weerspiegelen.
G. Stuiveling