Multatuli.online

Derde hoofdstuk

Toen ik een dag daarna van de beurs kwam, zei Frits dat er iemand geweest was om my te spreken. Naar de beschryving was het de Sjaalman. Hoe hy my gevonden had... ja, 't adreskaartje! Ik dacht er over, myn kinderen van school te nemen, want het is lastig, nog twintig, dertig jaren later te worden nagezeten door een schoolkameraad die een sjaal draagt in plaats van een jas, en die niet weet hoe laat het is. Ook heb ik Frits verboden naar de Westermarkt te gaan als er kramen staan.

Den volgenden dag ontving ik een brief met een groot pak. Ik zal u den brief laten lezen:

Waarde Droogstoppel!

Ik vind dat hy wel had kunnen zeggen: Weledele Heer Droogstoppel, omdat ik makelaar ben.

Ik ben gisteren ten-uwent geweest met het doel u een verzoek te doen. Ik geloof dat gy in goede omstandigheden verkeert...

Dat is waar: we zyn met ons dertienen op het kantoor.

... en ik wenste gebruik te maken van uw krediet, om een zaak tot stand te brengen, die voor my van groot gewicht is.

Zou men niet denken dat het om een order op de voorjaarsveiling te doen was?

Door velerlei omstandigheden ben ik op het ogenblik enigszins om geld verlegen.

Enigszins? Hy had geen hemd aan. Dat noemt hy enigszins!

Ik kan myn lieve vrouw niet alles geven wat tot veraangenaming des levens nodig is, en ook de opvoeding myner kinderen is, uit een geldelyk oogpunt, niet zo als ik wensen zou.

Veraangenaming des levens? Opvoeding der kinderen? Meent ge dat hy voor zyn vrouw een loge in de Opera huren wilde, en zyn kinderen op een instituut doen te Genève? 't Was najaar, en vry koud... welnu, hy woonde op een vliering zonder vuur. Toen ik dien brief ontving, wist ik dit niet, maar later ben ik by hem geweest, en thans nog ben ik verstoord over den zotten toon van zyn geschryf. Wat drommel, wie arm is, kan zeggen dat hy arm is! Armen moeten er zyn, dat is nodig in de maatschappy. Als hy maar geen aalmoes vraagt, en niemand lastig valt, heb ik er volstrekt niets tegen dat hy arm is, maar die opsiering van de zaak komt niet te pas. Luister verder:

Daar op my de verplichting rust, in de behoeften der mynen te voorzien, heb ik besloten een talent aan te wenden, dat, naar ik geloof, my gegeven is. Ik ben dichter...

Poeh! Ge weet, lezer, hoe ik en alle verstandige mensen daarover denken.

... en schryver. Sedert myn kindsheid drukte ik myn aandoeningen in verzen uit, en ook later schreef ik dagelyks neder wat er omging in myn ziel. Ik geloof dat er onder dat alles enige opstellen zyn, die waarde hebben, en ik zoek daarvoor een uitgever. Maar dit is juist het moeilyke. Het publiek kent my niet, en de uitgevers beoordelen de werken meer naar den gevestigden naam van den schryver, dan naar den inhoud.

Juist als wy de koffie naar de renommee van de merken.

Als ik dus mag aannemen dat myn werk niet geheel zonder verdienste is, zou zulks toch eerst na de uitgave blyken, en de boekhandelaars vragen de betaling van drukloon, enz. vooruit...

Daar hebben ze groot gelyk in.

... wat my op dit ogenblik niet gelegen komt. Daar ik evenwel overtuigd ben dat myn arbeid de kosten dekken zou, en gerust daarop myn woord durf verpanden, ben ik, aangemoedigd door onze ontmoeting van voorgisteren...

Dat noemt hy aanmoedigen!

... tot het besluit gekomen u te vragen of ge voor my by een boekhandelaar zoudt willen borg staan voor de kosten ener eerste uitgave, al ware het slechts van een klein boekdeeltje. Ik laat de keus van die eerste proeve geheel aan u over. In het pak dat hiernevens gaat, zult ge vele handschriften vinden, en daaruit zien dat ik veel gedacht, gewerkt en bygewoond heb...

Ik heb nooit gehoord dat hy zaken deed.

... en als de gaaf van wél zeggen my niet geheel en al ontbreekt, is het gewis niet door gebrek aan indrukken, dat ik niet slagen zou.
In afwachting van een vriendelijk antwoord, noem ik my uw oude schoolmakker...

En zyn naam stond er onder, maar dien verzwyg ik, omdat ik er niet van houd iemand in opspraak te brengen.

Waarde lezer, ge begrypt hoe gek ik stond te kyken, toen men my daar zo opeens wilde verheffen tot makelaar in verzen. Ik ben zeker dat die Sjaalman - zo zal ik hem maar blyven noemen - als hy my by dag had gezien, zich met zulk een verzoek niet tot my zou gewend hebben. Want deftigheid en fatsoen laten zich niet verbergen. Maar het was avond, en ik trek het me dus niet aan.

Het spreekt vanzelf dat ik van die gekheid niets weten wilde. Ik zou het pak door Frits hebben laten terugbrengen, maar ik wist zyn adres niet, en hy liet niets van zich horen. Ik dacht dat hy ziek of dood was.

De vorige week was er krans by de Rosemeyers, die in suiker doen. Frits was voor het eerst meegegaan. Hy is zestien jaar, en ik vind het goed dat een jong mens in de wereld komt. Anders loopt hy naar de Westermarkt of zo iets. De meisjes hadden piano gespeeld en gezongen, en by het dessert plaagden ze elkaar met iets dat in de voorkamer scheen gebeurd te zyn terwyl wy achter aan 't gents whisten waren, iets waarin Frits betrokken scheen. ‘Ja, ja, Louise, riep Betsy Rosemeyer, geschreid hebt ge! Papa, Frits heeft Louise aan 't schreien gemaakt.’

Myn vrouw zei hierop dat Frits dan voortaan niet meer mee zou naar den krans. Ze dacht dat hy Louise geknepen had, of zo iets wat niet te pas komt, en ook ik maakte my gereed er een hartig woordje by te voegen, toen Louise riep:

- Neen, neen, Frits is heel lief geweest! Ik wou dat hy 't nog eens deed!

Wát dan? Hy had haar niet geknepen, hy had gereciteerd, daar hebt ge 't.

Natuurlyk ziet de vrouw van het huis gaarne dat er aan het dessert een aardigheidje plaats heeft. Dat vult. Mevrouw Rosemeyer - de Rosemeyers laten zich mevrouw noemen, omdat ze in suiker doen, en aandeel in een schip hebben - mevrouw Rosemeyer begreep dat wat Louise aan 't schreien had gemaakt, ook óns vermaken zou, en vroeg een dacapo aan Frits, die zo rood zag als een kalkoen. Ik begreep om de wereld niet wát hy dan toch opgesneden had, want ik kende zyn repertoire op een haar. Dat was: de godenbruiloft, de boeken van het oude Testament op rym, en een epizode uit de bruiloft van Kamacho, dat de jongens altyd zo aardig vinden, omdat er iets van een ‘brillekiek’ in komt. Wat er onder dit alles wezen kon dat tranen uitlokte, was my een raadsel, 't Is waar, zo'n meisje schreit gauw. ‘Toe, Frits! och ja, Frits! kom, Frits!’ Zo ging het, en Frits begon. Daar ik niet houd van dat bestudeerd spannen van des lezers nieuwsgierigheid, zal ik maar terstond zeggen dat ze te-huis het pak van Sjaalman hadden opengemaakt, en daaruit hadden Frits en Marie een neuswysheid en een sentimentaliteit geput, die me later veel last in huis gehaald hebben. Toch moet ik erkennen, lezer, dat dit boek ook uit dat pak komt, en ik zal me naderhand behoorlyk daarop verantwoorden, want ik hecht er aan dat men my beschouwe als iemand die de waarheid lief heeft, en die goed voor zyn zaken is. Onze firma is Last & Co, Makelaars in koffie, Lauriergracht, No 37.

Toen reciteerde Frits een ding dat van nonsens aanéén hing, neen, het hing niet aaneen. Een jong mens schreef aan zyn moeder dat hy verliefd was geweest, en dat zyn meisje met een ander getrouwd was - waarin ze groot gelyk had, vind ik - dat hy echter, in weerwil hiervan, altyd veel van zyn moeder hield. Zyn deze laatste drie regels duidelyk of niet? Vindt ge dat er veel omslag nodig is om dat te zeggen? Welnu, ik heb een broodje met kaas gegeten, daarna twee peren geschild, en ik was ruim half gereed met het orberen van de derde, voor Frits klaar was met die vertelling. Maar Louise schreide weer, en de dames zeiden dat het heel mooi was. Toen vertelde Frits, die, geloof ik, meende dat hij een groot stuk had uitgevoerd, dat hy het in dat pak had gevonden van dien man die een sjaal droeg, en ik legde aan de heren uit, hoe dat in myn huis kwam. Maar van de Griekin sprak ik niet, omdat Frits er by was, en ook zeide ik niets van de Kapelsteeg. Ieder vond dat ik heel goed had gehandeld, my van dien man af te helpen. Straks zult ge zien dat er ook andere dingen in dat pak waren van meer solieden aard, en daarvan komt een-en-ander in dit boek, omdat de Koffieveilingen van de Handel-Maatschappy er mede in verband staan. Want ik leef voor myn vak.

Later vroeg my de uitgever of ik hier niet byvoegen wilde, wat * 
Frits gereciteerd had. Ik wil het wel doen, mits men wete dat ik me niet ophoud met zulke dingen. Alles leugens en gekheid! Ik houd myn aanmerkingen terug, anders wordt myn boek te dik. Ik wil hier alleen by zeggen, dat die vertelling zo omstreeks 1843 in de buurt van Padang geschreven is, en dat dit een inferieur merk is. De koffie, meen ik.