Volledige Werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880
[6 mei 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[6 mei 1879 Brief van E.A. Rovers aan Multatuli]
[11 mei 1879 Verslag voordracht Brielle in Nieuwe Brielsche Crt.]
[11 mei 1879 Ingezonden Stuk Nieuwe Brielsche Courant]
[11 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[11 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Alkmaarsche Courant]
[13 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[14 mei 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[14 mei 1879 Verslag voordracht Groningen in Minerva]
[15 mei 1879 Brief van Multatuli aan A. en C. Merens]
[16 mei 1879 Briefkaart van G.L. Funke aan Multatuli]
[18 mei 1879 Ingezonden Brief J. v.d. Hoeven in Nieuwe Brielsche Crt]
[18 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[18 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Alkmaarsche Courant]
[23 mei 1879 Afrekening Nieuwe Rott. Schouwburg-vereeniging]
[24 mei 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[25 mei 1879 Ingezonden Stuk in Nieuwe Brielsche Courant]
[27 mei 1879 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[29 mei 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[30 mei 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[1 juni 1879 Ingezonden Stuk met Redactioneel Kommentaar in Nieuwe Brielsche Courant]
[1 juni 1879 Briefkaart van G.L. Funke aan Multatuli]
[5 juni 1879 Brief van Mimi aan V. Bruinsma]
[21 juni 1879 Bericht over A. Admiraal in De Portefeuille]
[25 juni 1879 Brief van Multatuli aan P. Bais]
[28 juni 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[29 juni 1879 Brief van Mimi aan E. Bernhold]
[9 juli 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[10 juli 1879 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[10 juli 1879 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[14 juli 1879 Weegbewijs Wouter Bernhold]
[14 july 1879 Weegbewijs Mimi]
[16 july 1879 Brief van Mimi aan H. Bruinsma]
[25 july 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[1 augustus 1879 Testament van Multatuli]
[1 augustus 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[2 augustus 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[23 augustus 1879 Brief van E. Bernhold aan Mimi]
[september 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[9 september 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[22 september 1879 Brief van Multatuli aan P.A. Tiele]
[23 september 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[23 september 1879 Brief van Multatuli aan Edu]
[26 september 1879 Brief van P.A. Tiele aan Multatuli]
[2 oktober 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[4 oktober 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[13 oktober 1879 Zelfmoord B.P. Korteweg en E. Baart]
[22 oktober 1879 Brief van F. Feringa aan Multatuli]
[24 oktober 1879 Verschijning Vorstenschool, 6e dr. en Ideën VII, 2e dr]
[27 oktober 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[1 november 1879 Bespreking Vorstenschool in De Portefeuille]
[5 november 1879 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]
[15 november 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[november 1879 Afrekening C. Vosmaer inzake Tandem]
[november 1879 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer (?)]
[17 november 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[20 november 1879 Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga]
[20 november 1879 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas (?)]
[22 november 1879 Aantekeningen Mimi inzake adoptie Wouter]
[26 november 1879 Brief van E. Bernhold aan Mimi]
[27 november 1879 Brief van Multatuli aan E. Brück]
[28 november 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[1 december 1879 Aantekeningen Mimi inzake adoptie Wouter]
[1 december 1879 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[3 december 1879 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[4 december 1879 Aantekeningen Mimi inzake adoptie Wouter]
[5 december 1879 Aantekeningen Mimi inzake adoptie Wouter]
[5 december 1879 Brief van E. Brück aan Multatuli]
[7 december 1879 Aantekeningen Mimi inzake adoptie Wouter]
[7 december 1879 Dokumenten inzake adoptie Wouter]
[12 december 1879 Verschijning Verspreide Stukken, 6e dr. en Een en ander, 2e dr.]
[15 december 1879 Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga]
[23 december 1879 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[23 december 1879 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[23 december 1879 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[December 1879 Partituur Elegie van Richard Hol]
[2 januari 1880 Bericht in de Amersfoortsche Courant]
[4 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[5 januari 1880 Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga]
[5 januari 1880 Advertentie voordracht Rotterdam (I)]
[5 januari 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[6 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[7 januari 1880 Ontvangstbewijs van Edu]
[7 januari 1880 Aantekeningen Multatuli]
[8 januari 1880 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[9 januari 1880 Brief van Multatuli aan Fam. De Haas en De Wolff]
[9 januari 1880 Voordracht te Rotterdam]
[9 januari 1880 Aantekeningen voordracht]
[10 januari 1880 Advertentie voordracht Leiden]
[10 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[10 januari 1880 Brief van Multatuli aan V. en H. Bruinsma]
[10 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[11 januari 1880 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[11 januari 1880 Advertentie voordracht Amsterdam (I)]
[11 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[11 januari 1880 Verslag voordracht Rotterdam in Nieuwe Rotterdamsche Courant]
[12 januari 1880 Advertentie voordracht Haarlem]
[12 januari 1880 Advertentie voordracht Schiedam]
[12 januari 1880 Verslag voordracht in Rotterdamsch Nieuwsblad]
[12 januari 1880 Bericht over voordracht te Assen in Prov. Drentsche en Asser Courant]
[12 januari 1880 Visitekaartje Multatuli]
[12 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[12 januari 1880 Voordracht te Amsterdam]
[12 januari 1880 Aantekeningen voordracht]
[13 januari 1880 Voordracht te Leiden]
[13 januari 1880 Aantekeningen voordracht]
[14 januari 1880 Verslag voordracht Amsterdam in Algemeen Handelsblad]
[14 januari 1880 Advertentie voordracht Delft]
[14 januari 1880 Verslag voordracht Amsterdam in Het Nieuws van den Dag]
[14 januari 1880 Voordracht te Haarlem]
[15 januari 1880 Brief van E. Bernhold aan Mimi]
[15 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]
[15 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[15 januari 1880 Voordracht te Schiedam]
[15 januari 1880 Aantekeningen voordracht]
[16 januari 1880 Bericht in Nijmeegsche Nieuwsbode]
[16 januari 1880 Verslag voordracht Haarlem in de Opregte Haarlemsche Courant]
[16 januari 1880 Brief van Multatuli aan P.A. Tiele]
[16 januari 1880 Voordracht te Delft]
[17 januari 1880 Verslag voordracht Schiedam in de Schiedamsche Courant]
[17 januari 1880 Verslag voordracht Amsterdam in De Portefeuille]
[17 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[18 januari 1880 Brief van Multatuli aan C. de Mooij]
[18 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[18 januari 1880 Opdracht-exemplaar Vorstenschool M.C. Meyer]
[19 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[19 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[20 januari 1880 Advertentie voordracht Nijmegen]
[20 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[20 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]
[21 januari 1880 Advertentie voordracht Dordrecht]
[21 januari 1880 Brieffragment van Multatuli]
[21 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[21 januari 1880 Advertentie voordracht 's-Gravenhage]
[21 januari 1880 Verslag voordracht Leiden in Minerva]
[21 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[21 januari 1880 Voordracht te Dordrecht]
[22 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[22 januari 1880 Voordracht te 's-Gravenhage]
[22 januari 1880 Herinneringen G.J.P. de la Valette]
[23 januari 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[23 januari 1880 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan Mimi]
[23 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[24 januari 1880 Advertentie voordracht Arnhem]
[24 januari 1880 Verslag voordracht 's-Gravenhage in Het Vaderland]
[24 januari 1880 Bericht inzake voordracht Meppel]
[24 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[25 januari 1880 Jan Vlug in de Brielsche Courant]
[25 januari 1880 Advertentie voordracht Gouda]
[25 januari 1880 Advertentie voordracht Kampen]
[25 januari 1880 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[januari 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[26 januari 1880 Voordracht te Arnhem]
[27 januari 1880 Advertentie voordracht Zutphen]
[27 januari 1880 Advertentie voordracht Amersfoort]
[27 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[27 januari 1880 Voordracht te Nijmegen]
[28 januari 1880 Verslag voordracht Arnhem in de Arnhemsche Courant]
[28 januari 1880 Verslag voordracht Delft in Minerva]
[28 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[29 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[29 januari 1880 Voordracht te Amersfoort]
[30 januari 1880 Bericht in Amersfoortsche Courant]
[30 januari 1880 Verslag voordracht Nijmegen in de Nijmeegsche Nieuwsbode]
[30 januari 1880 Advertentie voordracht Amsterdam (II)]
[30 januari 1880 Voordracht te Zutphen]
[31 januari 1880 Verslag voordracht Amersfoort in de Nieuwe Amersfoortsche Courant]
[31 januari 1880 Verslag voordracht 's-Gravenhage in De Nederlandsche Spectator]
[31 januari 1880 Ingezonden Stuk G.J.P. de la Valette in De Ned. Spectator]
[31 januari 1880 Advertentie en bericht voordracht Meppel]
[31 januari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[31 januari 1880 Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]
[31 januari 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[31 januari 1880 Voordracht te Kampen]
[31 januari 1880 Aantekeningen voordracht]
[februari 1880 Brief van Nonnie aan Multatuli]
[2 februari 1880 Verslag voordracht Zutphen in de Zutphensche Courant]
[3 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 februari 1880 Advertentie voordracht Rotterdam (II)]
[3 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[4 februari 1880 Verslag voordracht Zutphen in de Nieuwe Zutphensche Courant]
[4 februari 1880 Advertentie voordracht Zierikzee]
[4 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[4 februari 1880 Voordracht te Amsterdam]
[4 februari 1880 Aantekeningen voordracht]
[5 februari 1880 Verslag voordracht Kampen in de Kamper Courant]
[5 februari 1880 Brief van Multatuli aan H.L.F. Pisuisse]
[5 februari 1880 Bespreking benefiet-voorstelling J.M. Haspels]
[5 februari 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[5 februari 1880 Voordracht te Gouda]
[6 februari 1880 Verslag voordracht Amsterdam in het Algemeen Handelsblad]
[6 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[6 februari 1880 Advertentie voordracht Velsen]
[6 februari 1880 Advertentie voordracht Rotterdam (II)]
[7 februari 1880 Advertentie voordracht Hengelo]
[7 februari 1880 Voordracht te Velsen]
[7 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[8 februari 1880 Verslag voordracht Gouda in de Goudsche Courant]
[9 februari 1880 Advertentie voordracht Middelburg]
[9 februari 1880 Voordracht te Rotterdam]
[10 februari 1880 Advertentie voordracht Goes]
[10 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[10 februari 1880 Brief van Multatuli aan A. en C. Merens]
[10 februari 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[10 februari 1880 Verslag voordracht Rotterdam in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]
[11 februari 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[11 februari 1880 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]
[11 februari 1880 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[11 februari 1880 Advertentie voordracht Winschoten]
[11 februari 1880 Bericht inzake voordracht Middelburg in de Middelburgsche Courant]
[11 februari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[11 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[12 februari 1880 Brief van J.M. Haspels aan J.H. de Haas]
[12 februari 1880 Voordracht te Goes]
[12 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[13 februari 1880 Bijdrage J. de Witt Hamer aan Tandem]
[13 februari 1880 Voordracht te Middelburg]
[14 februari 1880 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan J.M. Haspels]
[14 februari 1880 Afgelasting voordracht Meppel]
[14 februari 1880 Verslag voordracht Goes in de Goesche Courant]
[14 februari 1880 Voordracht te Zierikzee]
[15 februari 1880 Artikel G. Waalner in De Amsterdammer]
[15 februari 1880 Afrekening C. Vosmaer inzake Tandem]
[februari 1880 Artikel in De Vlaamsche school]
[15 februari 1880 Verslag voordracht Velsen in De Zaanstreek]
[15 februari 1880 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[15 februari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[15 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 februari 1880 Verslag voordracht Middelburg in de Middelburgsche Courant]
[16 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[16 februari 1880 Brief van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]
[16 februari 1880 Brief van G.C. de Haas-Hanau aan J.M. Haspels]
[17 februari 1880 Twee berichten in de Goesche Courant]
[17 februari 1880 Advertentie voordracht Assen]
[17 februari 1880 Voordracht te Hengelo]
[18 februari 1880 Briefkaart van Multatuli aan Mimi]
[18 februari 1880 Advertentie voordracht Heerenveen]
[18 februari 1880 Advertentie voordracht Sneek]
[18 februari 1880 Verslag voordracht Zierikzee in de Zierikzeesche Courant]
[18 februari 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[18 februari 1880 Advertentie voordracht Groningen]
[19 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[19 februari 1880 Voordracht te Hoogezand]
[20 februari 1880 Voordracht te Veendam]
[21 februari 1880 Artikel in De Portefeuille]
[21 februari 1880 Verslag voordracht Hengelo in Tubantia]
[22 februari 1880 Advertentie voordracht Breda]
[22 februari 1880 Advertentie opvoering De bruid daarboven te Hoorn]
[22 februari 1880 Twee artikelen in De Amsterdammer van o.a. Alberdingk Thijm]
[22 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[23 februari 1880 Verslag voordracht Hoogezand in de Nieuwe Groninger Courant]
[23 februari 1880 Advertentie voordracht Leeuwarden]
[23 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[23 februari 1880 Telegram van Multatuli aan Mimi]
[23 februari 1880 Voordracht te Assen]
[23 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[24 februari 1880 Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]
[24 februari 1880 Verslag voordracht Veendam in de Nieuwe Groninger Courant]
[24 februari 1880 Voordracht te Groningen]
[25 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[25 februari 1880 Verslag voordracht Hoogezand in de Winschoter Courant]
[25 februari 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[25 februari 1880 Opdracht-exemplaar Max Havelaar]
[25 februari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[25 februari 1880 Voordracht te Winschoten]
[25 februari 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[26 februari 1880 Artikel in Asmodée]
[26 februari 1880 Verslag voordracht Assen in de Prov. Drentsche en Asser Courant]
[26 februari 1880 Verslag voordracht Groningen in de Prov. Groninger Courant]
[26 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[26 februari 1880 Verslag voordracht Groningen in de Nieuwe Groninger Courant]
[26 februari 1880 Voordracht te Leeuwarden]
[27 februari 1880 Brief van F. Feringa aan Multatuli]
[27 februari 1880 Brief van J.M. Haspels aan G.C. de Haas-Hanau]
[27 februari 1880 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[27 februari 1880 Voordracht te Heerenveen]
[27 februari 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[28 februari 1880 Verslag voordracht Winschoten]
[28 februari 1880 Artikel in Uilenspiegel]
[28 februari 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[28 februari 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[28 februari 1880 Bericht inzake voordracht Sneek in de Sneeker Courant]
[28 februari 1880 Voordracht te Sneek]
[29 februari 1880 Bericht inzake opvoering De bruid daarboven in de Hoornsche Courant]
[februari 1880 Bespreking Vorstenschool in De Gids]
[maart 1880 Bespreking Vorstenschool in Het Leeskabinet]
[1 maart 1880 Verslag voordracht Leeuwarden in de Leeuwarder Courant]
[1 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 maart 1880 Verslag voordracht Sneek in de Sneeker Courant]
[3 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[3 maart 1880 Advertentie voordracht Harlingen]
[3 maart 1880 Voordracht te 's-Hertogenbosch]
[4 maart 1880 Artikel in het Algemeen Handelsblad]
[4 maart 1880 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]
[4 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[4 maart 1880 Voordracht te Breda]
[5 maart 1880 Verslag voordracht Groningen in Vox studiosorum]
[5 maart 1880 Advertentie voordracht Enkhuizen]
[5 maart 1880 Brief van Multatuli aan D.J. Korteweg]
[5 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[5 maart 1880 Voordracht te Zaltbommel]
[6 maart 1880 Brief van Mimi aan G.C. de Haas-Hanau]
[7 maart 1880 Verslag voordracht Breda in de Bredasche Courant]
[7 maart 1880 Advertentie voordracht Hoorn]
[7 maart 1880 Advertentie voordracht Schagen]
[7 maart 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[7 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[8 maart 1880 Voordracht te Harlingen]
[8 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 maart 1880 Voordracht te Enkhuizen]
[10 maart 1880 Verslag voordracht Harlingen in de Harlinger Courant]
[10 maart 1880 Voordracht te Hoorn]
[12 maart 1880 Voordracht te Schagen]
[12 maart 1880 Advertentie voordracht Den Helder]
[13 maart 1880 Voordracht te Den Helder]
[13 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[14 maart 1880 Verslag voordracht Schagen in de Schager Courant]
[14 maart 1880 Verslag voordracht Enkhuizen in de Enkhuizer Courant]
[14 maart 1880 Verslag voordracht Hoorn in de Hoornsche Courant]
[15 maart 1880 Brief van Multatuli aan Mimi]
[15 maart 1880 Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]
[16 maart 1880 Verslag voordracht Den Helder in 't Vliegend Blaadje]
[17 maart 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[27 maart 1880 Bericht in de Portefeuille]
[7 april 1880 Brief van Multatuli aan H.C. de Wolff]
[21 april 1880 Brief van E. Brück aan Multatuli]
[April 1880 Ontwerp adoptieregeling Wouter]
[6 mei 1880 Brief van Mimi aan E. Brück]
[14 mei 1880 Briefkaart van Multatuli aan J.H. de Haas]
[mei 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[mei 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[22 juni 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[25 juni 1880 Nota van E. Brück]
[5 juli 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven
[8 juli 1880 Briefkaart van Multatuli aan J. van der Hoeven en D. Buys Dz.]
[8 juli 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[8 juli 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[9 juli 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[14 juli 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[17 juli 1880 Brief van G.J.P. de la Valette aan Multatuli]
[juli 1880 Johannes Zürcher logeert bij Multatuli en Mimi]
[juli 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[20 juli 1880 Brief van G.J.P. de la Valette aan Multatuli]
[20 juli 1880 Aankoop van het huis Auf Kreuzkirch Nieder-Ingelheim]
[juli 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[24 juli 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[28 juli 1880 Brief van E. Bernhold aan Mimi]
[juli 1880 Herinneringen G.J.P. de la Valette]
[augustus 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[augustus 1880 Brief van Multatuli en Mimi aan C. Vosmaer]
[7 augustus 1880 Brief van Multatuli en Mimi aan J.H. de Haas]
[16 augustus 1880 Brief van G.J.P. de la Valette aan Multatuli]
[30 augustus 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[augustus 1880 Herinnering van C. de Paepe]
[4 september 1880 Brief van Multatuli aan J. Waltman Jr.]
[23 september 1880 Frederik Marius Bogaardt wordt vermoord]
[24 september 1880 Brief van G.L. Funke aan een Dageraad-lid]
[28 september 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[30 september 1880 Huwelijk Nonni en Francesco Bassani]
[2 oktober 1880 Verspreiding van het handschrift van de moordenaar van F.M. Bogaardt]
[5 oktober 1880 Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]
[8 oktober 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[11 oktober 1880 Brief van Multatuli aan J.A. Roessingh van Iterson]
[19 oktober 1880 Brief van Multatuli aan V. Bruinsma]
[22 oktober 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[24 oktober 1880 Brief van Multatuli aan J. van der Hoeven]
[1 november 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[5 november 1880 Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
[5 november 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[6 november 1880 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[8 november 1880 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[23 november 1880 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]
[26 november 1880 Brief van D.R. Mansholt aan H. de Raaf]
[26 november 1880 Brief van Multatuli aan C. Vosmaer]
[6 december 1880 Brief van Mimi en Multatuli aan T. van der Tuuk]
[7 december 1880 A.J. Langeveldt van Hemert overlijdt]
[7 december 1880 Brief van P.M. Bos aan Mimi]
[9 december 1880 Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[11 december 1880 Brief van G.J.P. de la Valette aan Multatuli]
[12 december 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[13 december 1880 Brief van Multatuli aan G.J.P. de la Valette]
[13 december 1880 Brief van Multatuli aan J. de Geyter]
[15 december 1880 Brief van P.M. Bos aan Mimi]
[15 december 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[16 december 1880 Brief van G.L. Funke aan Multatuli]
[december 1880 Brief van Mimi aan M. Anderson]
[16 december 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
[18 december 1880 Brief van Multatuli aan G.L. Funke]
[19 december 1880 Brief van Multatuli aan T. van der Tuuk]
[21 december 1880 Fondsveiling G.L. Funke]
[25 december 1880 Brief van Multatuli aan J.M. Haspels]
Overzicht van de in 1880 door Multatuli gehouden voordrachten
[5 november 1880
Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt]
5 november 1880
Brief van Multatuli aan D.R. Mansholt. Twee dubbele velletjes plus een enkel velletje postpapier, geheel beschreven. (M.M.)
Geisenheim 5 Novr 1880 beste Mansholt! Misschien zegt ge dat m'n gister verzonden brief weinig of geen antwoord inhoudt op den Uwen van 17 Oktober. Ja en neen. M'n schryven was 'n voorbereiding tot antwoord. Ik durfde m'n: ‘Wy kunnen daar niets aan doen!’ niet zoo op-eens uiten. Het lykt te ongevoelig.
Ik durf zeggen dat weinig menschen zoo mede-lydend zyn dan ik. Van jongsaf was 't m'n ziekte. Ik ging er onder gebukt. En dat is nóg 't geval. Het is nog niet zéér lang dat ik die meêgevoelendheid (?) als 'n fout erken en daartegen stryd. Ze verzwakt my, zonder anderen te baten! De begeerte om 't lyden der wereld te willen dragen - enz. Gy kent dit alles wel!
't Is heel hard als men, z'n gevoel overwinnende tot 'n slotsom geraakt die ons doet gelyken op hen die geen gevoel hebben! Toch moet men den moed bezitten dien schyn te trotseeren. Een der nieuwste snufjes der schoolfilosofie bestaan in 't grondvesten der moraal op medelyden.
(Dr Feringa liep er mee weg in z'n ‘Vrye Gedachte’. De stelling is m.i. makkelyk te weerleggen. Lyden = ondergaan, is iets passiefs. Mede-lyden Idm. En moraal behoort handelend te zyn. Het ondergaan van indrukken kan evenmin zedelyk zyn als 't getroffen worden door 'n kogel heldenmoed bewyst.)
Ik zeg dat de moraal berust op de Rede, waarvan de ‘God’ die sommigen aanbidden slechts de (heel kinderachtig aangekleede!) personifikatie is. Wat schryft nu de Rede te aanzien der maatschappelyke verbeteringen voor? In de eerste plaats: het erlangen van inzicht in de natuurlyke eischen der zaak.
Natuurlyke eischen? Al wat bestaat, is natuurlyk! O ja, maar er is verschil tusschen den ongedwongen loop der dingen zónder menschelyke tusschenkomst, en de willekeurig [1.] willekeurig: hier in de eigenlijke betekenis van: bewust gewild. daaraan gegeven richting. We moeten trachten te weten te komen: wàt 'n onver-mydelyk gevolg is van de wetten der noodzakelykheid, en wàt er door dezen en genen wordt verricht om den toestand der minder bedeelden ongunstiger te maken dan de natuurlyke loop der zaken, aan zichzelf overgelaten, veroorzaken zou. Om pryzen te kunnen uitbetalen moet 'n lotery houder 'n evenredig getal nieten in de bus doen. Wie zoo'n niet trekt, mag niet klagen tenzy er blykt dat men valsch gespeeld heeft en z'n kans op pryzen minder groot heeft gemaakt dan de zuivere ekonomie van 't spel meebrengt. Dusdanig valsch spel wordt er door 't kapitaal gespeeld, en dáárin ligt de fout, niet in 't kapitaal-zelf. Het agglomereeren van finantieele kracht is m.i. noodig, en zou zonder 't valsch spel waarop ik doelde, den arbeider ten-nutte komen. Of liever zelfs nu doet het dat, en de Socialisten erkennen dit faktisch door hun pogingen tot koöperatie. Zy zelf trachten tot stand te brengen wat zy in anderen afkeuren. Ook de spaarbankmanie draagt hetzelfde kenmerk.
(Van waar zullen de renten komen als ieder rentetrekker wordt?)
Het valsch spel dat de kapitalen spelen is van tweeërlei soort.
Het betoog dezer beide stellingen zou me nu te ver leiden. Wat no 1 aangaat, houd ik de zoogenn diplomatie voor 'n kanker, en de volkeren gaan daaronder gebukt omdat ze niet leren kunnen. Neem eens de couranten van 1880 voor u, en vraag wat al dat geknoei met die z.g.n. Oostersche kwestie [5.] Oostersche kwestie: aanduiding voor alle gespannen politieke verhoudingen tussen de Europese mogendheden en Turkije met betrekking tot de Balkan. anders beteekenen kan dan valsch spel met papier waarde? By elk nieuw berichtje over Dulcigno [6.] Dulcigno: een havenstad in Montenegro, voor 1878 turks, in dat jaar door de Joegoslaven ingenomen, werd in 1880 aan de Turken teruggegeven bij het verdrag van Berlijn. (een armzalig nest waar 'n reiziger geen redelyk bed bekoomen kan!) over 't al of niet verzeilen van den Eng. vloot &c &, verandert de effektenkoers en 't surplus by eigenfabrieks ryzing vloeit in de zakken van 'n paar dozyn ‘staatslui’ en de bankiers die met hen onder een deken spelen. Van de duizende meeloopers spreek ik nu niet.
(De nakomelingen van den barbier die den minister Appelius [7.] Appelius: Jean Henri Appelius (1767-1852), nederlands minister van financiën 1809-1814 en in 1824. In 1820 kreeg hij als minister van staat ‘het algemeene beheer der ontvangsten’. scheerde, zyn nog altyd zeer welvarend. Wie ten onzent kan de mysterien doorgronden van 't ‘grootboek der nationale Schuld’ een inrichting die zeer geheim is met alles wat belanghebbenden zou kunnen wakker maken? Wie profiteert van de onzinnige privilegien der Ned Bank die 't recht heeft zooveel millioenen slechts gedeeltelyk gewaarborgd bankpapier als waarde te gebruiken? Waar is de kontrôle op 't eigendom van weduwen, weezen, armen? Welk toezicht wordt er gehouden op 't uitgeven, aanpryzen en door makelaarspremie opdringen van spekulatie in vreemde leeningen of verre spoorwegen? Wat beteekent de Nederl. Handelmaatschappy, 'n maatschappy die niet handelt, en als 5o rad aan den wagen slechts voor agent tot inhuur van schepen en verkoop van produkten dienende, toch altyd enorme dividenden weet uittebetalen? Zoo zyn er wat Holland aangaat, véél vragen te doen, maar als algemeen Europeesch verschynsel blyft, meen ik de diplomatieke afzettery hoofdzaak. Ik erken dat ònze ministertjes na Appelius veel verloren hebben van den invloed die tot koers bepalen - d.i. valsch spel! - in staat stelt. Maar voor ons klein landje zyn de opgenoemde punten genoeg.) -
Jezus zei: ‘er zullen altyd armen zyn [9.] ‘altyd armen zyn’: Mattheus (26:11) ‘Want de armen hebt gij altijd met U, maar mij hebt gij niet altijd.’.’ Heel juist, al sprak hy niet als staathuishoudkundige. Wat by hem slechts 'n Redensart [8.] Redensart: een manier van spreken (du.) in duitse schrijfletters. was om hulp aan hèm bewezen als dringender voortestellen dan armenzorg, kunnen wy met allen ernst herhalen. 't Is de eisch der dingen, even als die nieten in de lotery. Uit die nieten worden de pryzen gevormd. Het gemeenschappelyk leven is 'n wedloop naar genot, en die stryd is het leven. Niet dáárover mogen wy dus klagen, maar wy behooren ons te verzetten tegen 't aanwenden van ongeoorloofde middelen om in dien stryd overwinnaar te zyn.
Onder de oorzaken die vroeger niet werkten of ten minste thans meer dan vroeger ongelijkmatigheid der fortuinen teweegbrengen behooren óók de speculatien in effecten van ministers en derg. Maar de neiging der groote industrie enkele patroons te vormen tegenover tallooze arbeiders- industriële latifundia! [2.] latifundia: vorm van beheer van zeer grote bezittingen door gehuurde krachten als tussenpersonen in te schakelen. - de concentratie van handels- en bankierskrachten (duidelijk vooral in Amerika), de toenemende beteekenis van den handel door verbeterde gemeenschapswegen enz. en dergelijke economische verschijnselen eigen aan onzen tijd vormen m.i. nóg belangrijker oorzaak. Daarentegen zijn geen in belang daarmeê te vergelijken omstan-digheden bekend welke, meer dan vroeger, gelijkmatigheid der fortuinen veroorzaken.
Het geroep over ‘slechte tyden’ (juister: de versterking van dat geroep) heeft met dit alles weinig te maken en ontstaat door tijdelijke en locale indrukken.
Feitelijke slechtheid der tijden zou zijn of afnemende totaalwelvaart of ongelijkmatiger verdeeling of beide.
Relatief is de groote menigte armer geworden. Dit kon niet anders (of het voorafgaande moest onjuist zijn) Doch de totaalwelvaart is sneller toegenomen dan de bevolking en ik twijfel of de menigte wel absoluut van mindere conditie is geworden, behalve voorzoover armoede óók bestaat in het gevoel van de toeneming van [3.] de toeneming van: later ingevoegd. het verschil in bezit.
De genietingsmiddelen, hoe ook aanhoudend toenemende, bedragen op elk gegeven oogenblik 'n bepaald quantum. Wanneer nu zy die (op welke wys dan ook verkregen) veel verkrygingsmiddelen bezitten, méér van 't voorradige verbruiken dan hun deel wezen zou by billyke repartitie, spreekt het vanzelf dat anderen te kort komen. Hierin nu zou 'n weldadige prikkel tot inspanning kunnen liggen voor de minder bedeelden, indien slechts het verwerven van verkrygingsmiddel een gevolg van loyale inspanning wezen mocht, en wie dan arm bleef zou niet meer reden van klagen hebben dan wie in 'n wedloop verloor.
Ik sprak daar van ‘billyke repartitie.’ Wat is hier billyk? By 't groot verschil van aanleg, gaven, ontwikkeling, zou absolute gelykheid juist zeer ònbillyk zyn. De ware gelykheid is niet dat allen gelyke rokken dragen maar dat ieder 'n rok heeft die hem past. Welke maatstaf moeten we nu aanleggen om te weten op welk quantum genot uit den algemeenen voorraad, ieder aanspraak heeft? Ik meen dat dit beoordeeld moet worden naar het deel dat ieder tot het algemeene quantum heeft bygedragen. Een onontwikkelde arbeider die niet veel meer dan ezelsdienst verricht, heeft niet zéér veel meer aanspraak dan zoo'n ezel, maar: hy heeft aanspraken, klein of groot dan, hy heeft ze! En daaraan wordt niet voldaan omdat er onevenredig veel wordt genoten door de duizenden wier aanspraken minder zyn dan de zynen, ja, die volstrekt geen recht hebben mee aantezitten aan de tafel des levens. En nu spreek ik nog niet van dezulken wier recht negatief is. d.w.z. Die aanspraak hebben op het tegendeel van mee-genieten, op straf! - Toen ge 10 regels geleden my dien onontwikkelden arbeider niet veel hooger dan 'n ezel zaagt stellen in aanspraak op genot, meendet ge dat ik bar was? O neen, want... ik stel dien ezel zoo laag niet. Een beetje meer aanspraak dan ik zoo'n trouw goedig dier toeken, is zoo heel weinig niet! En de Ezel, èn zoo'n arbeider zouden tevreden zyn, als ik te beschikken had over 't hun toekomend deel. 't Zou ze meevallen! Vooral wanneer ze zagen hoe ik de hun toegekende verhooging van welstand zou putten uit 'n wreedaardig schynende verlaging van anderen!
De maatschappy wordt opgevreten door fatsoenlyke boosdoeners. M'n gemoed is zacht, maar by redeneering begryp ik Robespierre [10.] Robespierre: Maximilien de Robespierre (1758-1794), oefende de macht uit door middel van terreur als hoofd van het Comité de Salut Public. en zelfs Marat [11.] Marat: Jean-Paul Marat (1743-1793), organiseerde de ‘massamoorden van September’ en bepleitte zeer bloedige maatregelen als redacteur van l'Ami du Peuple.. Ja, Caligula [12.] Caligula: romeins keizer (12-41), regeerde met toenemende willekeur van 37 tot 41., met z'n verzuchting: Och, dat het heele menschelyk geslacht maar één hoofd had, om 't met één slag te kunnen afhakken! Wie zoo iets als stelsel geeft, verkoopt dronkenmanstaal, maar als uiting van wrevel, als vervloeking komt me Caligula's woord zoo ongerymd niet voor. -
Of er wat aan te doen is? A la Marat, misschien. Op andere wys? Dat geloof ik niet! Preek eerlykheid in 'n roovershol, men beschimpt U, men lastert u men maakt uzelf voor 'n dief uit, of (erger dan dat alles!) men zwygt u dood. In dit laatste geval verkeer ik. Er gaat geen dag voorby - dit zeg ik in letterlyken zin en niet by wyze van spreken - dat ik me niet geërgerd voel door dat opzettelyk ignoreeren. De mannen ‘en place’ hebben daar hun reden voor. Hun taktiek hoe laagharig ook, is begrypelyk. Maar dat het volk daarmee genoegen neemt, is my 'n raadsel. De eenig mogelyke verklaring hiervan zal wel zyn dat men niet lezen kan.
Dat ik hier van my zelf spreek, is alleen om terug te komen op de vraag: of er aan toestanden zooals gy beschryft iets kan gedaan worden? Voor 10, 12 jaren zou ik zeker nog gemeend hebben dat 'n grondige uiteenzetting der fouten waaronder wy gebukt gaan, nuttig wezen kon. Maar nu zeg ik dat niet meer. Ik zie geen kans m'n stem ingang te doen vinden by 'n natie die blykt zoo verrot te zyn als de onze. (Is 't elders beter? Dit raakt me niet. Die vraag is een van de vele uitvluchten welke zeker soort van debat-kemphanen voor de gelegenheid in voorraad hebben. Ik antwoord er nooit op.) Verrot! Hebt ge, om eens één voorbeeld te noemen de diskus-sien over de nieuwe Strafwet [13.] nieuwe Strafwet: in 1879 was een nieuw Strafwetboek door minister Smidt bij de Tweede Kamer ingediend dat door zijn opvolger Modderman in 1880 in de kamer werd verdedigd en in 1881 van kracht werd. in de 2 kamer gevolgd? Ik lees de verslagen daarvan in twee couranten, en met veel aandacht. Ben ik nu de eenige die my erger over de onkunde, de domheid, de kwade trouw, de kinderachtigheid van die zoogenn Volksvertegenwoordigers? Ministers en Kamerleden, Behouders en liberalen, vrydenkers en Ultramontanen [14.] Ultramontanen: denigrerende aanduiding voor rechtzinnige katholieken die zich immers onderwerpen aan het gezag van de Paus, aan de andere kant van de bergen (ultra montes-lat.), 't is alles met één sop overgoten, alles één onbeduidendheid! Nergens blyk van studie, van menschkunde, van bekwaamheid, van hart. En dit zyn de uitverkorenen des Volks!
(Van hart? Toch wel, zal men zeggen die de speech van Van der Hoeven over 't strafbare dat er in ligt 'n trouwe hond te mishandelen, en alzoo: ‘dierenbescherming!’ O ja, maar waarachtig niet om die hondentrouw, 'n tirade die niet pleizierig voor katten, wolven, kolibrietjes en andere dieren is. ‘De dieren zyn onze broeders’ zegt hy met z'n oom Pruys van der Hoeven [15.] Pruys van der H.: Abraham Pruys van der Hoeven (1829-1907), Indisch ambtenaar, resident en Raad van Indië.. Ik protesteer tegen de verwantschap en bescherm 'n dier zonder familiezwak. Bovendien 'n koe kan m'n broer niet zyn. Onzin! En daarin zit geen hart, maar advokatenkunstemakery. De kamerleden, zelfs de tegenstanders (en 't Volk ook) slikken zulke praatjes. Niemand vroeg aan V.D.H, of hy zich dan schuldig maakte aan broedermoord eiken keer dat-i 'n mug doodsloeg?
Diezelfde V.D.H, stemde tegen de doodstraf (wat-i als katholiek niet doen mocht!) ‘omdat wy allen door god met den dood werden gestraft.’ Maar dan is zyn god 'n beul en 't sterfbed een schavot. Niemand uitte die opmerking. Ook zei niemand dat volgens zyn stelsel elke moordenaar 'n godgevallig werk deed. De diskussien over ontucht, verleiding, echtbreuk &c waren beneden kritiek! Onbeduidender kòn 't niet! En jongensachtig! Een lid pronkte met z'n gebrek aan ervaring in zulke zaken! Is dat 'n man, 'n volksvertegenwoordiger, of 'n malle meid van de naaischool? -
Ik ben misselyk van de publieke zaak! En eindigende waarmee ik dezen brief begon, geloof dat de ellende die alom heerscht, my zeer ter harte gaat. Reeds in den Havelaar noem ik 't aanzien van de vruchteloosheid der pogingen tot verbetering een der grootste smarten die er kunnen geleden worden. Niet op Golgotha, maar in Gethsemane, zeg ik, heeft Jezus 't meest droefheid gevoeld.
(Gemakshalve neem ik hier aan dàt hy 't goede wilde. We weten te weinig van Jezus om dit te kunnen beoordeelen.) -
Hoe is m'n Vorstenschool opgenomen? Alberdingk Thym zegt dat het stuk kakografie is van begin tot eind. Kort na die uitspraak werd hy hoogleeraar in de aesthetika. En niemand protesteerde, noch tegen dat oordeel noch tegen die benoeming. Ik, arme dweeper, had toch waarlyk gemeend m'n Louise tot draagster te maken van het goede, van 't streven naar iets goeds. En (ge weet het al) niet zy, maar de in alles berustende Kon. Moed. is de ware apostel. Ik ben moedeloos!
Dag, beste kerel. Zoodra ik weer in Holland kom ('t is 'n gedwongen zaak!) hoop ik U allen in welstand te vinden.
Vriendelyke groeten aan Uw vrouw en de meiskes.
Uw vriend
Dek