Ideën, derde bundel
761. Vervolg: publieke voordrachten.
767. De algemeenheid van wanbegrip (541)
784. Raden en oordelen in verband met kansrekening. (541)
788. Wysbegeerte een roeping van allen. (542)
795a. Afkeer van arithmetische juistheid
796. Meeting te Batavia in mei 1848
797. Zekere theologieën. (554)
799. Iemand die in zichzelf de nodige geschiktheid heeft. (554)
824. De onzedelykheid van de beloon-theorie in de opvoeding (561)
828. Het onderwys (561, vlgg.)
886. De schepping werd in weinig regels afgedaan. (563)
899. Het zyn liegt niet. (574)
913. Vervolg: Onderwys, in verband met het godsbegrip en met de studie van den aard der dingen.
922. Het beoordelen der zedelykheid (589).
877.
Zulke fouten maakte de eerlyke Rousseau vele. Ook de eisen van de Maatschappy vertoonden zich aan hem in een verkeerd licht. Ik ga nu de oorzaken die daartoe medewerkten voorby, om te vragen of ouders die zich op die eisen beroepen om onderwyzers te dwingen tot verkeerde leiding, blyk geven van juister inzicht? Neen!
Dat wy, persoonlyk en historisch op zo geheel ander standpunt geplaatst dan Rousseau, ánders dwalen dan hy, geef ik toe. Maar, we dwalen...
't Is niet waar, dat die Maatschappy den jongen van zestien jaar met open armen ontvangt, omdat hy weet te vertellen wat Semiramis heet verricht te hebben, hoe Rusland begrensd is, aan welke rivier Groningen ligt, enz.
't Is niet waar, dat ze hem 'n paar jaar later onder hartelyk welkom bekleedt met de toga virilis, omdat hy nu verstand heeft van kegelsneden, en na veel tobben in staat is 'n bladzy te vertalen uit Virgilius of Homerus... by voorkeur altyd die ene!
't Is niet waar, dat de akademische dissertatie waarvan hy ten langen laatste door de kunst verloste, hem wordt toegerekend als diploom van mannelykheid!
Na al 't verwringen en verkrachten der Natuur, op school- en kollegebanken, blyft alzo den ouders niet eenmaal de verontschuldiging dat de Maatschappy tot zo'n leiding dwingt. Het allereerste waaraan de jongeling die de wereld intreedt, behoefte heeft - nadat men twaalf, veertien jaren besteedde om hem voor die wereld geschikt te maken - is... ontbolstering. Wel 'n bewys dat de voorbereiding allergebrekkigst was! Wat naar de school riekt, is in 't werkelyk leven onbruikbaar.
Eilieve, hoe kan dit worden overeengebracht met de voorgewende bedoeling: dat men hem naar school zond om hem geschikt te maken voor dat werkelyk leven?