Multatuli.online

[23 maart 1871
Ingezonden Stuk in de Java-Bode]

23 maart 1871

Ingezonden Stuk inzake Nog-eens Vrye Arbeid in de Java-Bode, nr. 70. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Multatuli's Nog eens: ‘Vrije-Arbeid in Nederlandsch Indie.’

Wil een schrijver toestanden schetsen, en de gevolgen van die toestanden profeteren, dan is een eerste vereischte, dat die schrijver goed op de hoogte zij van de zaken, welke hij behandelt. Ook moet hij overdrijving schuwen. In het hierboven genoemde werk, geeft de schrijver scheve voorstellingen van de zaak, welke hij behandelt, en is hij niet van overdrijving vrij te pleiten. Vele vrij-arbeiders zullen dit met mij beamen. Om kort te zijn, wil ik eenige zinsneden uit zijn werk signaleren, en trachten ze zoo te wederleggen, dat ze den toets der waarheid kunnen doorstaan.

Pag. 10. ‘De bijzondere soort van vrijheid, die de partij der liberalen voor den Javaan wenscht te verkrijgen, is: de vrijheid, om te arbeiden voor particulieren.’

Zoude het niet juister zijn, zoo die bijzondere soort van vrijheid voorgeschreven werd, als volgt?

‘Vrijheid om te werken, waar, wanneer, hoe lang, hoe veel, wat, voor welk loon, voor wie ook?

Pag. 13. ‘De Nederlandsche industrieel zoekt Javaanschen arbeid.’ Hier zij aangestipt, dat zoo er Chinesche kultuur arbeid op Java ware te bekomen, de industrieel de Javaansche niet zou zoeken. Nu moet hij zich met Javaanschen arbeid behelpen (dit is het ware woord) en die arbeid kost veel geld.

Pag. 14. ‘Maar wel verzet ik mij tegen het gehuicheld voorgeven, dat Europesche fortuinzoekerij het welzijn van den Javaan beoogt.’

Daar verzet ik mij ook tegen, maar beweer, dat de welvaart van dien Javaan indirekt door den zoogenaamden fortuinzoeker werdt vermeerderd, hetgeen ik straks, niet door klanken en holle frases, maar door cijfers hoop te staven.

Pag. 28. ‘En ieder, die elken fortuinzoeker in de gelegenheid wille stellen, den Javaan te berooven, zou voortaan vrijzinnig heeten.’

Ieder industrieel wordt niet alleen flink weg met den vulgairen naam van fortuinzoeker bestempeld; hunne fortuin wordt niet verkregen door ijver, naauwgezetheid, kennis van zaken, en risico van kapitaal, neen, dat fortuin wordt eenvoudig van den Javaan geroofd! Sublime! Een Europeaan vestigt zich met eenig kapitaal in de binnenlanden van Java. Het grootste gedeelte van Java's schatrijken bodem ligt nog woest. Door Europesche leiding en Javaanschen arbeid, wiens betaling zich regelt naar vraag en aanbod, zonder inmenging van derden, wordt een stuk woestenij ontgonnen en in kultuur gebragt. Het verkregen produkt wordt verkocht, en er schiet dan in enkele gevallen eenige winst voor den Europeaan over. Is nu die winst van den Javaan geroofd? Neen, zij is ten koste van veel zorg en ontbering aan den grond ontwoekerd.

Dit is van de vrije-kultuurarbeid op Java eene zuivere, niet kunstmatig verdraaide voorstelling.

Pag. 44. ‘Daarvoor ontvangt hij een, door die Regering, buiten zijne bewilliging, vastgesteld loon.

In dezen zin springt het scherpe kontrast tusschen gedwongen arbeid voor het Gouvernement, en vrijen arbeid, voor wien ook, zeer juist in het oog. De Javaan werkt voor het Gouvernement voor een loon, vastgesteld, buiten zijne bewilliging, werkt hij daarentegen voor wien ook, in volle vrijheid, dan regelt het loon zich naar vraag en aanbod. Wat is beter voor den Javaan, het eerste of het laatste?

Pag. 67. ‘Van waar bekomt hij de gronden, die hij noodig heeft voor zijne kultuur?’

Hij huurt die gronden in een woesten staat van het Gouvernement, en zoo niet, dan koopt hij produkten in den ruwen staat, voor kontant geld, van de Javaansche planters, verwerkt die produkten voor de Europesche markt, en is de winst, daarop behaald, eene belooning, welke in alle opzigten op eene eerlijke wijze verkregen is.

Pag. 68. ‘Met en door de hulp der Hoofden is er mogelijkheid, eene onderneming uit te voeren, zonder die hulp is het onmogelijk.’

Dit was waarschijnlijk het geval in den tijd, toen Multatuli nog amb-tenaarde, maar zoo hij nu slechts één jaar Resident van Kedirie konde zijn, zou hij de onwaarheid en de onhoudbaarheid van hetgeen hij als een axioma voorstelt, inzien.

Pag. 68. ‘Hoe menig millioen bleef ongewonnen, omdat die Resident...’

Die millioenen ('t ware beter gezegd, duizenden) zouden niet ongewonnen zijn gebleven, zoo die Resident de magt, hem gegeven, om zijne Residentie te kunnen besturen, niet had gebruikt of liever misbruikt tot tegenwerking.

Pag. 68. ‘Juist, de bedoelde millioenen zouden dus wel gewonnen zijn, indien de booze Resident hadde medegewerkt. Wat ik bewijzen wilde.’

Niet zoo; gij bewijst niets; die millioenen, (nog eens, 't bepaalt zich gewoonlijk bij duizenden) zouden gewonnen zijn, niet, als die booze Resident hadde medegewerkt, maar als die booze Resident maar niet hadde tegengewerkt. Zoo ik mij niet vergis, luidt 's Regerings voorschrift aan de ambtenaren, dat zij de partikuliere industrie niet mogen tegenwerken, maar ook niet mogen medewerken. - Een Resident, die tusschen de regels leest, kan daaruit gevoegelijk lezen: ‘werk maar een beetje tegen.’

Pag. 79. ‘Gesteld, dat mijn schets onjuist, mijne menschenkennis gebrekkig, mijn staatkundige blik beneveld is, wat voorspellen de betere zieners?’

Men behoeft niets meer te voorspellen, men staat reeds voor een fait accompli, en zal ik daarvan de Residentie Kedirie als eene getuigenis signaleren. Kediri kan men de bakermat (behoudende stijl, ‘broeinest’) van den vrije-kultuur-arbeid op Java noemen.

Daar staat de vrije kultuur naast de gedwongen Gouvernements kultuur, en overschaduwt deze, hetgeen ik met cijfers zal aantoonen. - Strikt juist kunnen die cijfers niet zijn, maar zij komen de waarheid zeer nabij.

In 1870 is in de Residentie Kedirie geproduceerd:

Multatuli beweert, dat, waar de Javaan bij de Gouvernements kultures is ingedeeld, hem geen tijd rest om voor partikulieren te arbeiden.

Wordt die bewering niet door bovenstaande cijfers gelogenstraft? Verraadt die bewering geen gebrek aan kennis van de zaak, welke hij behandelt? Hoe kan Multatuli beweren, dat een Javaan lijdelijk zal blijven, zoo hij moet werken voor een loon, door zijnen meester, buiten zijne bewilliging, vastgesteld, en hij zijn land in vuur en vlam zoude zetten, zoo hij mogt werken naar vrije verkiezing voor een loon, dat hij kan eischen. Het Gouvernement betaalt den inlander f13 voor één pikol koffij, - zoude nu Kedirie in vuur en vlam gekomen zijn zoo de Javaan die 60.000 pikols koffij had mogen verkoopen aan den meestbiedende, waarschijnlijk tot den dubbelen prijs van 43 gulden?

Maar laat de Javaan van Kedirie eens één jaar gedwongen worden, om al zijne tabak aan het Gouvernement te leveren, tegen gemiddeld 10 centen het pond, goed en slecht, zijnde ook de helft van het cijfer, dat de inlander van den partikulier voor zijne tabak heeft ontvangen, dan geloof ik, dat vuur en vlam niet achterwege zouden blijven. De vrije tabakskultuur heeft voor sommige partikulieren eenige voordeelen afgeworpen, maar nog niemand is millionair geworden. - In 1853 vestigde zich de eerste ondernemer, en voor zoover mij bekend is, is nog niemand met een genoegzaam kapitaal stil kunnen gaan leven.-

De amfioenpacht is in de laatste jaren enorm gestegen, de zoutverkoop is zeer toegenomen, de jaarlijks verhoogde landrente komt geregeld binnen, de bevolking is door verhuizing uit andere Residentien verdubbeld, groote wildernissen zijn herschapen in bouwgrond.

Die welvaart, door de vrije-kultuur verspreid, is een gevolg van het fortuinzoeken van een handvol Europeanen. - Dat de inlander er wel bij vaart, zal ik niet behoeven te betoogen: het cijfer f2.205.000, - in één jaar, onder de bevolking gebragt, is welsprekend genoeg.

Multatuli voorspelt ondermijning van het gezag, als het kultuurstelsel ondermijnd word.

Ik begrijp niet, hoe een gezag berusten kan op dwang, tot het planten van koffij of suiker tot een te laag loon.

De Javaan bezit de middelen niet om voldoende belastingen in geld op te brengen, - daarom moet hij belasting opbrengen in arbeid. - Welnu, laat dat zoo blijven, laat de Javaan voor het gouvernement arbeid als belasting opbrengen, in plaats van geld. - Maar laat hem ook de vrijheid om in zijne ledige uren te planten, wat hij wil, en te verkoopen aan wie, en voor hoeveel hij wil.

Kedirie bewijst, dat het zeer goed zamen kan gaan.

Op gronden, door partikulieren van het Gouvernement gehuurd, vestigen zich geene gezeten dessa-bewoners, of kultuur-pligtigen, maar wel proletariërs, waarvan men het zielental op Java gerust op twee millioen kan schatten. Die twee millioen zwervers kunnen voor een loon, dat zij zelven kunnen bedingen, voor partikulieren arbeiden, zonder dat de Gouvernements kultures daarvan eenig nadeel zal ondervinden.

Ten slotte nog Multatuli's grief, dat de Javaansche Hoofden omgekocht worden door de partikulieren, opdat zij den kleinen man zouden dwingen om voor partikulieren te werken.

Hoe het in andere residenties gesteld is, weet ik niet, maar in Kedirie hebben de Europeanen al zeer weinig omgang met de inlandsche Hoofden.

Die omgang bepaalt zich tot de noodzakelijkste beleefdheids-visites. Van geld geven of vleijerij is hoegenaamd geene spraak.

Dit beeld van Multatuli kan geen nut, maar wel verwarring stichten. Het laatste zooveel mogelijk tegen te gaan, is het doel van dit schrijven.

En dat ik gematigd heb geschreven, zal iedereen mij toestemmen, die als vrij-arbeider door Multatuli publiek wordt bestempeld met den naam van ‘Javanen beroovend Inlandsche hoofden omkoopend fortuinzoeker.’

een vrij-arbeider.

Kedirie, 13 Maart 1871.