Volledige Werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel
Een en ander over Pruisen en Nederland
De Maatschappy tot Nut van den Javaan
761. Vervolg: publieke voordrachten.
767. De algemeenheid van wanbegrip (541)
784. Raden en oordelen in verband met kansrekening. (541)
788. Wysbegeerte een roeping van allen. (542)
795a. Afkeer van arithmetische juistheid
796. Meeting te Batavia in mei 1848
797. Zekere theologieën. (554)
799. Iemand die in zichzelf de nodige geschiktheid heeft. (554)
824. De onzedelykheid van de beloon-theorie in de opvoeding (561)
828. Het onderwys (561, vlgg.)
886. De schepping werd in weinig regels afgedaan. (563)
899. Het zyn liegt niet. (574)
913. Vervolg: Onderwys, in verband met het godsbegrip en met de studie van den aard der dingen.
922. Het beoordelen der zedelykheid (589).
Naschrift bij den tweeden druk
Een en ander over Pruisen en Nederland
843.
Historie, beweging, altyd! Sedert dien mislukten diefstal van de maan, is elk stilstaand voorwerp ons onverschillig. Cyrus op z'n troon is vervelender dan Cyrus aan 't hof van Astyages, waar althans een en ander voorviel dat wat kleur heeft om 't kinderlyk oog te vermaken. De Trojaanse oorlog is niet geheel te versmaden. Daarin is vermakelyke beweging. Ook de kruistochten leveren onderwerpen die 't kinderlyk waarnemings-vermogen niet van zich stoot. Vanwaar komt dit? Wy hebben dit verschynsel te wyten of te danken aan Cyropaedie en Ilias die de Geschiedenis opsierden. Aan den romantischen tint waarmee de vinders der middeleeuwen - 't was 'n kostwinning, en de eervolste niet - de vechtpartyen tegen het Oosten kleurden.
Indien men let op de episoden die de jeugd belang inboezemen, kan men met veel juistheid besluiten tot de onbruikbaarheid van al 't overige. Wat dor is deugt niet.
Behoort dus al dat overige op 'n romantisch welklinkend deuntje gezet te worden? Volstrekt niet. Maar men wachte met de toediening van die spys, tot de maag er naar vraagt. Zodra de leerling ver genoeg gevorderd is om behagen te scheppen in 't
*
nasporen van nuchtere waarheid, zal 't genot van zyn onderzoek meer geur geven aan wat vroeger dor scheen, dan Xenophon, Homerus en die flikflooiende tokkelaars der middeleeuwen konden leveren in hun romans.
Beweging altyd! Maar ze behoeft niet uitsluitend gezocht te worden in de Geschiedenis, welker oscillatie gewoonlyk aan het waarnemingsvermogen van den knaap ontsnapt. My byv. was de Vaderlandse 'n stilstaande pendule. Minder nog. Eén onbeweeglyke klomp graven, vryheid, en zeehelden. Meer vatte ik er niet van. Hoogstens ging het aandeel dat ik in de zaak nam, tot enige verwondering dat Engeland telkens weer durfde beginnen na zo vreselyk getuchtigd te zyn... neen, hier vlei ik m'n jonkheid. Tot zodanig niet-begrypen was ik te onontwikkeld. Dat kwam eerst later - en overvloedig, - toen ik moed vatte den banbliksem der mauvaise-marques voor impudentie te trotseren.