Volledige Werken. Deel 14. Brieven en dokumenten uit de jaren 1870-1871
[1 januari 1870 Edu wordt zestien jaar]
[januari 1870 Brief van De Vletter aan Multatuli]
[6 januari 1870 Artikel van A. Buijs in Asmodée]
[8 januari 1870 Ideeën van Quintillianus in De Dageraad]
[13 januari 1870 Brief van de firma Enschedé aan Multatuli]
[13 januari 1870 Artikel in de Soerabaya Courant]
[januari 1870 Brief van De Vletter aan Multatuli]
[20 januari 1870 Bijdrage van Jhr. F.A. Hartsen in Asmodée]
[28 januari 1870 Brief van Tine aan Stéphanie]
[28 januari 1870 Brief van Edu aan Stéphanie]
[31 januari 1870 Causerie XVII, eerste deel, in De Locomotief]
[2 februari 1870 Causerie XVII, tweede deel]
[2 februari 1870 Rekest voor J. de Vletter]
[4 februari 1870 Causerie XVII, derde deel, in De Locomotief]
[7 februari 1870 Brief van Tine aan Stéphanie]
[13 februari 1870 Brief van Tine aan Stéphanie]
[14 februari 1870 Brief van Multatuli aan Boelen]
[15 februari 1870 Causerie XVIII in De Locomotief]
[17 februari 1870 Artikel van A. Buijs in Asmodée]
[25 februari 1870 Brief van Tine aan Stéphanie]
[2 maart 1870 Multatuli wordt vijftig jaar]
[maart 1870 Brief van De Vletter aan Multatuli]
[18 maart 1870 Brief van Tine aan Stéphanie]
[24 maart 1870 Multatuli schrijft aan De Vletter]
[26 maart 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[Bijlage Vier artikelen van Sentot in het Stuiversblad]
[31 maart 1870 Bijdrage van Jhr. F.A. Hartsen in Asmodée]
[1 april 1870 Brief van De Vletter aan Multatuli]
[1 april 1870 Kwitantie van Baron van Plettenberg]
[april 1870 Multatuli vertrekt naar Duitsland]
[12 april 1870 Bijdrage van Roorda van Eysinga in De Locomotief]
[Bijlage Mededelingen over Multatuli's verblijf in Mainz]
[23 april 1870 Brief van A. van der Ghinst aan Multatuli]
[25 april 1870 Brief van A. van der Ghinst aan Multatuli]
[26 april 1870 Brief van Multatuli aan Straatman]
[4 mei 1870 Brief van Schadd aan Straatman]
[5 mei 1870 Bijdrage van Multatuli in Het Noorden]
[12 mei 1870 Tweede bijdrage van Multatuli in Het Noorden]
[13 mei 1870 J.C.P. Hamminck Schepel overlijdt]
[15 mei 1870 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[19 mei 1870 Derde bijdrage in Het Noorden]
[21 mei 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[26 mei 1870 Vierde bijdrage in Het Noorden]
[27 mei 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[27 mei 1870 Ottilie Katzenstein-Coss overlijdt]
[28 mei 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[29 mei 1870 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[29 mei 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[30 mei 1870 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[mei 1870 Tine, Edu en Nonni verlaten Den Haag]
[Bijlage Mededelingen van A. Douwes Dekker-Post v. L.]
[1 juni 1870 Nonni wordt dertien jaar]
[1 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[2 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[2 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[2 juni 1870 Vijfde bijdrage in Het Noorden]
[juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[5 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[5 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[5 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[5 juni 1870 Brief van A. van der Ghinst aan Multatuli]
[6 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[6 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[7 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[8 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[8 juni 1870 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[9 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[9 juni 1870 Brief van Multatuli aan Tersteeg]
[9 juni 1870 Zesde bijdrage in Het Noorden]
[11 juni 1870 Brief van Multatuli aan Mimi]
[12 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[14 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[juni 1870 Mededelingen van Mimi]
[16 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[16 juni 1870 Zevende bijdrage in Het Noorden]
[18 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[23 juni 1870 Achtste bijdrage in Het Noorden]
[25 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[27 juni 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 juli 1870 Divagatiën I in Nederland]
[1 juli 1870 Negende bijdrage in Het Noorden]
[8 juli 1870 Tiende bijdrage in Het Noorden]
[9 juli 1870 Huwelijk van Sietske Abrahamsz]
[11 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[14 juli 1870 Artikel van Jhr. Hartsen in Asmodée]
[15 juli 1870 Elfde bijdrage in Het Noorden]
[16 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[18 juli 1870 Afkondiging pauselijke onfeilbaarheid]
[19 juli 1870 Oorlogsverklaring Frankrijk-Pruisen]
[Bijlage Mededelingen van Mimi over Mainz]
[21 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[21 juli 1870 Multatuli schrijft Idee 738]
[22 juli 1870 Twaalfde bijdrage in Het Noorden]
[22 juli 1870 Multatuli en Mimi naar Gustavsburg]
[23 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[24 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[25 juli 1870 Brief van Tine aan Potgieter]
[26 juli 1870 Multatuli schrijft Idee 747]
[28 juli 1870 Bijdrage van Multatuli in De Locomotief]
[29 juli 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[29 juli 1870 Laatste bijdrage in Het Noorden]
[30 juli 1870 Artikel van Huisman in De Dageraad]
[31 juli 1870 Brief van Potgieter aan Van Vloten]
[1 augustus 1870 Multatuli schrijft Idee 756]
[1 augustus 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 augustus 1870 Divagatiën II in Nederland]
[2 augustus 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[5 augustus 1870 Bericht in Opregte Haarlemsche Courant]
[17 augustus 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[17 augustus 1870 Eerste helft Ideën I verschijnt]
[Bijlage Reklame voor Multatuli's werken]
[19 augustus 1870 Mededeling van Mimi inzake honorarium]
[Bijlage Aantekeningen van Mimi]
[1 september 1870 Divagatiën III in Nederland]
[1 september 1870 Brief van Tine aan Potgieter]
[2 september 1870 Het Franse Rijnleger capituleert]
[4 september 1870 Napoleon III afgezet]
[Bijlage Mededelingen van Mimi over Gustavsburg]
[17 september 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[17 september 1870 Eerste aflevering Ideën III verschijnt]
[20 september 1870 Tine int honderd francs]
[20 september 1870 Brief van Tine aan Potgieter]
[22 september 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[29 september 1870 Brief van J. van Gennep aan Van der Hoeven]
[3 oktober 1870 Multatuli schrijft voetnoot bij Idee 738]
[4 oktober 1870 Ingezonden stuk van J. van Gennep]
[5 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi over Multatuli's reactie]
[6 oktober 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[7 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi over Gustavsburg]
[12 oktober 1870 Artikel in de Sneeker Courant]
[14 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[14 oktober 1870 Brief van J. van Gennep aan Van der Hoeven]
[15 oktober 1870 Oproep in De Werkman]
[18 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[18 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[19 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[19 oktober 1870 Artikel in de Sneeker Courant]
[20 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[20 oktober 1870 Brief van J. van Gennep aan Van der Hoeven]
[21 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi]
[21 oktober 1870 Brief van Tine aan Potgieter]
[21 oktober 1870 Brief van Kallenberg vd Bosch aan Potgieter]
[22 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Bokma]
[oktober 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[23 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Bokma]
[24 oktober 1870 Bijdrage van Multatuli in De Locomotief]
[24 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[25 oktober 1870 Telegram van Bokma]
[25 oktober 1870 Brief van J. van Gennep aan Van der Hoeven]
[25 oktober 1870 Brief van Des Amorie vd Hoeven aan Multatuli]
[25 oktober 1870 Brief van J. van Gennep aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi]
[27 oktober 1870 Het franse Moezelleger capituleert]
[29 oktober 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[29 oktober 1870 Mededelingen in De Werkman]
[30 oktober 1870 Bericht in het Handelsblad]
[1 november 1870 Multatuli en Mimi vestigen zich in Wiesbaden]
[2 november 1870 Tine int honderd francs]
[3 november 1870 Brief van J. van Gennep aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi]
[november 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[5 november 1870 Bericht en artikel in De Werkman]
[9 november 1870 Multatuli voltooit Nog-eens Vrye Arbeid]
[10 november 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[10 november 1870 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[10 november 1870 Brief van Multatuli aan Bokma]
[10 november 1870 Brief van A.L. van Plettenberg aan Waltman]
[12 november 1870 Kwitantie van Plet]
[12 november 1870 Artikel in De Werkman]
[13 november 1870 Oproep in de N.R.C.]
[14 november 1870 Brief van J. van Gennep aan Multatuli]
[19 november 1870 Multatuli schrijft Van Gennep]
[19 november 1870 Brief van W. van Lennep aan Multatuli]
[19 november 1870 Berichten in De Werkman]
[19 november 1870 Artikel in de Zaanlandsche Courant]
[19 november 1870 Ingezonden Stuk in de Java-Bode]
[20 november 1870 Kritiek in Onze Tolk]
[23 november 1870 De tweede aflevering van Ideën III verschijnt]
[25 november 1870 Brief van J. van Gennep aan Multatuli]
[26 november 1870 Bericht en Ingezonden Stukken in Zaanl. Crt.]
[26 november 1870 Artikel van Sentot in De Dageraad]
[27 november 1870 Brief van Multatuli aan Bokma]
[28 november 1870 Aantekeningen van Multatuli]
[29 november 1870 Bericht in Het Vaderland]
[30 november 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[30 november 1870 Eerste helft Ideën II herdrukt]
[1 december 1870 Artikel in Asmodée]
[2 december 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[4 december 1870 Brief van Multatuli aan De Geyter]
[6 december 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[7 december 1870 Brief van Huisman aan Multatuli]
[Bijlage Mededelingen van Mimi]
[7 december 1870 Tweede helft Ideën II herdrukt]
[7 december 1870 Circulaire van G.L. Funke]
[Bijlage Bestellijstje van G.L. Funke]
[8 december 1870 Bijdrage van Jhr. Hartsen in Asmodée]
[8 december 1870 Artikel van Buijs in Asmodée]
[12 december 1870 Brief van Multatuli aan Roorda van Eysinga]
[Bijlage Mededelingen van Mimi over Specialiteiten]
[12 december 1870 Ingezonden Stuk in de Arnhemsche Courant]
[13 december 1870 Ingezonden Stuk van J. van Vloten]
[15 december 1870 Wissel op naam van Multatuli]
[15 december 1870 Bericht in het Handelsblad]
[Bijlage Mededelingen van Mimi]
[december 1870 Aanbiedingsbericht van K.H. Schadd]
[16 december 1870 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[18 december 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[18 december 1870 Concept mededeling van Tine]
[19 december 1870 Concept ingezonden Stuk]
[20 december 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[20 december 1870 Bericht over geveild auteursrecht]
[21 december 1870 Bericht uit Sneek aan N.R.C.]
[22 december 1870 Brief van Multatuli aan Roorda van Eysinga]
[22 december 1870 Kwitantie van Plet]
[23 december 1870 Tine int honderd francs]
[23 december 1870 Brief van Tine aan Potgieter]
[24 december 1870 Nog-eens Vrye Arbeid verschijnt]
[24 december 1870 Ingezonden Stuk in Leidsch Dagblad]
[25 december 1870 Multatuli schrijft Wertheim]
[26 december 1870 Brief van Multatuli aan Huisman]
[27 december 1870 Telegram van Wertheim aan Multatuli]
[27 december 1870 Brief van Stieltjes aan Multatuli]
[27 december 1870 Brief van Wertheim aan Quack]
[29 december 1870 Brief van Wertheim aan Multatuli]
[december 1870 Notitie in Uilenspiegel]
[31 december 1870 Aantekeningen in het Memoriaal]
[31 december 1870 Brief van Multatuli aan Bokma]
[31 december 1870 Brief van Roorda van Eysinga aan Multatuli]
[1 januari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 januari 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[2 januari 1871 Brief van Multatuli aan redactie van Onze Eeuw]
[2 januari 1871 Brief van Multatuli aan Wertheim]
[2 januari 1871 Ingezonden Stuk van Oud-Officier]
[3 januari 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[6 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[6 januari 1871 Beoordeling van Nog-eens Vrye Arbeid]
[6 januari 1871 Ingezonden Stuk in De Locomotief]
[8 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[9 januari 1871 Brief van Roorda v Eysinga aan Multatuli]
[9 januari 1871 Brief van Wertheim aan Multatuli]
[10 januari 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[11 januari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[11 januari 1871 Artikel van RvE in de Sneeker Courant]
[12 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[12 januari 1871 Brief van Multatuli aan Bokma]
[12 januari 1871 Brief van Multatuli aan Tiedeman]
[13 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[13 januari 1871 Brief van Multatuli aan Jhr. van Sypenstein]
[13 januari 1871 Brief van Multatuli aan Baron van Plettenberg]
[15 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[15 januari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[januari 1871 Ingezonden Stuk van Huisman]
[15 januari 1871 Brief van Roorda v Eysinga aan Multatuli]
[17 januari 1871 Artikel in De Locomotief]
[18 januari 1871 Artikel van RvE in de Sneeker Courant]
[18 januari 1871 Proclamatie van het keizerrijk Duitsland]
[19 januari 1871 Brief van Multatuli aan Potgieter]
[19 januari 1871 Bericht in Het Vaderland]
[20 januari 1871 Artikel van Multatuli in Het Noorden]
[20 januari 1871 Max Havelaar derde druk verschijnt]
[21 januari 1871 Frans gedicht van Multatuli]
[21 januari 1871 Ingezonden Stuk in Het Vaderland]
[21 januari 1871 Artikel in Het Vaderland]
[21 januari 1871 Beoordeling in de Sneeker Courant]
[21 januari 1871 J.J. Rochussen overlijdt]
[22 januari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[22 januari 1871 Bericht in het Algemeen Handelsblad]
[22 januari 1871 Bericht in de N.R.C.]
[22 januari 1871 Artikel in de N.R.C.]
[25 januari 1871 Kwitantie van Plet]
[25 januari 1871 Briefkaart van Wolters aan d'Ablaing]
[25 januari 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[27 januari 1871 Brief van Multatuli aan Keller]
[28 januari 1871 Artikel in De Werkman]
[28 januari 1871 Ingezonden Stuk in De Toekomst]
[29 januari 1871 Brief van Kern e.a. aan Multatuli]
[30 januari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[31 januari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[31 januari 1871 Eerste artikel in het Dagblad]
[1 februari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[1 februari 1871 Bericht inzake de Multatuli-Commissie]
[1 februari 1871 Tweede artikel in het Dagblad]
[1 februari 1871 Ingezonden Stuk in De Toekomst]
[1 februari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[2 februari 1871 Brief van Roorda v Eysinga aan Multatuli]
[2 februari 1871 Derde artikel in het Dagblad]
[3 februari 1871 Brief van Tine aan Potgieter]
[3 februari 1871 Vierde artikel in het Dagblad]
[4 februari 1871 Ingezonden Stuk in De Toekomst]
[4 februari 1871 Advertentie van de Multatuli-Commissie]
[9 februari 1871 Brief van Potgieter aan Van Vloten]
[10 februari 1871 Advertentie van Huisman in Handelsblad]
[11 februari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[11 februari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[12 februari 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[12 februari 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[13 februari 1871 Artikel in de Java-Bode]
[14 februari 1871 Artikel in de Java-Bode]
[14 februari 1871 Artikel in het Nieuw Bataviaasch Handelsblad]
[15 februari 1871 Artikel in het Nieuw Bataviaasch Handelsblad]
[februari 1871 Beoordeling in Onze Eeuw]
[27 februari 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[2 maart 1871 Artikel in de Java-Bode]
[3 maart 1871 Artikel in de Java-Bode]
[7 maart 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[13 maart 1871 Artikel in het Studenten Weekblad]
[13 maart 1871 Recensie opvoering Max Havelaar]
[maart 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[Bijlage Notities voor Specialiteiten]
[17 maart 1871 Advertentie inzake opvoering Max Havelaar]
[18 maart 1871 Revolutionair verzet in Parijs]
[19 maart 1871 Recensie opvoering Max Havelaar]
[20 maart 1871 Bericht opvoering Max Havelaar]
[21 maart 1871 Artikel over Rochussen in de Java-Bode]
[23 maart 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[23 maart 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[23 maart 1871 Ingezonden Stuk in de Java-Bode]
[26 maart 1871 Multatuli over de Commune]
[26 maart 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[27 maart 1871 Artikel in het Studenten Weekblad]
[31 maart 1871 Artikel van Roorda in De Locomotief]
[1 april 1871 Ingezonden Stuk in de N.R.C.]
[2 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[3 april 1871 Artikel in het Studenten Weekblad]
[10 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[12 april 1871 Brief van Multatuli aan het Studenten Weekblad]
[12 april 1871 Multatuli over Frankrijk]
[15 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[17 april 1871 Repliek van Multatuli in het Studenten Weekblad]
[20 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[21 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[22 april 1871 Kwitantie van Plet]
[24 april 1871 Dupliek in het Studenten Weekblad]
[25 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[28 april 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[28 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[28 april 1871 Artikel van Roorda in De Locomotief]
[29 april 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[30 april 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[30 april 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[3 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[3 mei 1871 Brief van Faber aan Multatuli]
[8 mei 1871 Ingezonden Stuk in De Locomotief]
[10 mei 1871 Vrede van Frankfurt am Main]
[10 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[11 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[11 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[11 mei 1871 Concept van brieven aan Van Plettenberg]
[11 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Plettenberg]
[12 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[16 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[17 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[17 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Plettenberg]
[18 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Helden]
[18 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[20 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[21 mei 1871 Tine int honderd francs]
[23 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van Plettenberg]
[23 mei 1871 Contract inzake Specialiteiten]
[24 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[24 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[25 mei 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[27 mei 1871 Brief van Waltman aan Van der Ghinst]
[27 mei 1871 Brief van Roorda v Eysinga aan Multatuli]
[28 mei 1871 Einde van de Commune van Parijs]
[30 mei 1871 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[30 mei 1871 Specialiteiten verschijnt]
[4 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[5 juni 1871 Brief van Multatuli aan Van der Ghinst]
[8 juni 1871 Drie artikelen in Asmodée]
[10 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[11 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[12 juni 1871 Brief van Multatuli aan Huisman]
[14 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[19 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[22 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[23 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[24 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[26 juni 1871 Artikel in De Locomotief]
[27 juni 1871 Aantekeningen in het Memoriaal]
[27 juni 1871 Artikel in De Locomotief]
[3 juli 1871 Artikel in Nieuw Bataviaasch Handelsblad]
[juli 1871 Multatuli voltooit Ideën III]
[19 juli 1871 Rekening-courant met Waltman]
[24 juli 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[25 juli 1871 Multatuli int de opbrengst van het auteursrecht]
[15 augustus 1871 Laatste aflevering Ideën III verschijnt]
[16 augustus 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[20 augustus 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[23 augustus 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[26 augustus 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[5 september 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[16 september 1871 Brief van Roorda v Eysinga aan Multatuli]
[24 september 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[29 september 1871 Ideën III compleet]
[15 oktober 1871 Artikel in Caecilia]
[27 oktober 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[3 november 1871 Minnebrieven vijfde oplaag verschijnt]
[3 november 1871 Brief van Tine aan Stéphanie]
[10 november 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[15 november 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[18 november 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[23 november 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[24 november 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[29 november 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[30 november 1871 Brief van Multatuli aan Wintgens]
[3 december 1871 Brief van Wintgens aan Multatuli]
[5 december 1871 Brief van Multatuli aan Wintgens]
[5 december 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[6 december 1871 Aanbiedingscirculaire Max Havelaar]
[7 december 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[10 december 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[13 december 1871 Aantekening van Potgieter]
[14 december 1871 Brief van de firma Enschedé aan Multatuli]
[15 december 1871 Brief van Multatuli aan Wintgens]
[15 december 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[16 december 1871 Brief van Multatuli aan Wintgens]
[16 december 1871 Brief van Tine aan Potgieter]
[16 december 1871 Brief van Tine aan Stéphanie]
[17 december 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[18 december 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[18 december 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[21 december 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[21 december 1871 Brief van Multatuli aan Roorda v Eysinga]
[23 december 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[24 december 1871 Brief van Wintgens aan Multatuli]
[28 december 1871 Brief van Multatuli aan Funke]
[29 december 1871 Eerste stuk van Millioenen-studiën verschijnt]
[30 december 1871 Brief van Funke aan Multatuli]
[31 december 1871 Brief van Multatuli aan Wintgens]
[13 februari 1871
Artikel in de Java-Bode]
13 februari 1871
Artikel in de Java-Bode, nr. 37. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)
Rammelslag: Idee 608; zie V.W. IV, blz. 356-361.
De derde partij.
Aan het slot van Multatuli's vroegere brochure over Vrijen Arbeid, tot wier herlezing de nu onlangs verschenen latere dezer dagen onwillekeurig uitlokte komt eene welsprekende uitboezeming voor, gerigt tot hen en tot haar, van wie de schrijver destijds (Januarij 1861) de vorming eener nieuwe partij in Nederland verwachtte, welke hij de derde noemde; eene soort van kruisvaartprediking zonder kruis, een geestelijke wapenkreet, bij uitnemendheid geschikt om indruk te maken op jonge en ontvankelijke gemoederen. ‘Op’, werd daarin gezegd:
‘Op... op... gij weinigen, die nog niet zijt verleugend.
Op, jongelieden, die nog uw hart voelt kloppen voor het goede. Op... op... gij die nog niet hebt verleerd te gloeijen van verontwaardiging bij 't aanzien van het booze.
Op, vrouwen die moeders zijt van een volgend geslacht, dat schaamte zal voelen over 't vorige.
Op, meisjes, die bestemd zijt om moeders te worden...
Gij jongelingen, gij vrouwen, gij meisjes,... gij zijt menschen.
Men zegt u, dat ge 't niet zijt. Men behandelt u alsof ge 't niet zijt. Men dwingt u het niet te zijn...
Maar ik zeg u: gij zijt menschen; op u rust menschen pligt.
Die pligt schrijft voor: streven naar waarheid.
En overal heerscht leugen.
Op dan,... ten strijde tegen de leugen. Op ten strijde. Op ter overwinning. Op, tot het bijeenroepen, tot het ordenen, tot het wapenen van de derde partij.
Toen die proklamatie in Nederland het licht zag, voorspelde menigeen, dat er weinig van teregt zou komen en Multatuli's welgemeende poging, eenmaal met Lamartine te kunnen zeggen: j'ai pour moi les femmes et les jeunes gens, noodwendig schipbreuk moest lijden. Echter zou niemand gedacht hebben, dat binnen een tijdsverloop van hoogstens acht of negen jaren de illusien van den schrijver een zoo groote omkeering zouden ondergaan als uit den nieuwen bundel zijner Ideën thans het geval blijkt te zijn. Welligt zullen sommige lezers onderstaand fragment te uitvoerig noemen om in een dagblad te worden aangehaald; en wij zullen daarover niet redetwisten. Alleen durven wij beweren, dat zelden in twee of drie bladzijden eene sprekender karakterschets geleverd is van eene geheele laag, om zoo te zeggen, der Nederlandsche zamenleving. Wat is er geworden van die schare, welke Multatuli in 1862 te wapen riep? Uit welke elementen is zij zamengesteld? Welke ondervindingen heeft hij omtrent haar opgedaan? Hoe heeft zij aan zijn ideaal beantwoord? Hij zelf beschrijft het op onnavolgbare wijze, als hij op bladz. 52 zijner nieuwe Ideën verhaalt, hoe hij in den winter van 1868 of 1869, des avonds in eene Nederlandsche provinciestad als spreker zullende optreden, in den voormiddag aan het stationsgebouw opgewacht en door drie of vier leden der derde partij, met den heer Rammelslag aan het hoofd, het stadje binnengeleid werd. Wat hier volgt is een paskwil, ja; doch zoo er nog iemand gevonden wordt, die voortgaat verwachtingen te bouwen op het niet, ‘verleugend’ gedeelte der Nederlandsche natie, zal die charge hem op duurzamer wijze van zijnen waan genezen, dan de heiligste ernst vermogt zou hebben:
- Wien heb ik 't genoegen te spreken?
- Myn naam is... Rammelslag... om u te dienen. Ik heb alles van u gelezen... mooi, hoor! mag ik 't pleizier hebben, u m'neer Huilders voortestellen... ook 'n geestverwant van u... sakkerloot, wat is die vertelling van Sa... Sa... Sa - hoe heet-i ook weer? Och, help me eens... dien javaanschen jongen, meen ik - 't is mooi, hoor! Dát 's m'nheer van Stryen... ook al 'n aanhanger van je...denk je dat-i wat gelooft? Geen bliksem! Ge zyt hier onder vrienden, dat verzeker ik u... Kom, nu gauw naar m'n huis. M'n vrouw wacht met de thee... Lasman, kom meê? Hier... dezen weg op. Apropos, wat zeg je van de onderwyswet? Huilders, waar blyf je? Ja, de onderwyswet, hoe vindt je 'm. Dat gebouw daar, is 't Raadhuis... je moet onzen burgemeester 'ns zien, een kerel van 't jaar nul. En den gemeenteraad... allemaal prullen van 't eerste water. 't Is hier een beroerde boêl. Nou 't zal vol wezen van avond. Eergister waren er al dertien plaatsen genomen. De dominé komt ook... hy is modern, weetje... een heel fidele kerel. Wat zeg je van ons plaveisel? Beroerd, he? Nu deze straat in, straks den hoek om, dan nog één straat, en dan zyn we 'r gauw. Je moet het voor lief nemen, zoo als je 't vindt. We hebben een logeetje... anders kreeg je 'n mooier kamer. M'n vrouw is een beetje onwel dezer dagen... ze heeft teveel gedanst in de Harmonie, maar anders... wie groette ons daar? 't Is Apeling... hy is ontvanger... nou, die komt van avond ook... 'n royale kerel. Hy is van z'n vrouw gescheiden... maçon ook, weetje, 'n éérste, hoor! En liberaal... dat verzeker ik je! als de broeder-redenaar eens wegging, zou hij 't worden... die kan praten! Zeg, kan je er van avond niet wat laten invloeien over de riolen? Ik heb 'n proces met de stad, en ze willen dat ik 't betaal... 't moet opgebroken, weetje... en ik zeg dat de stad 't moet repareren... ik zal je de papieren laten zien... je houd van oudheden, dat weet ik,... thuis heb ik 'n schilderytje dat meer dan honderd jaar oud is... ze zeggen dat het waarde heeft... och ik laat het maar hangen. Zieje die jufvrouw met krullen daar, die door 't gordyntje gluurt? Dat 's juffrouw Poezelaar, de nicht van onzen officier van justitie... ze doet het huishouden bij hem... omdat-i niet getrouwd is. De vorige was 'n ander klantje... die had wel drie vrouwen te-gelyk. Gut, 't is hier zoo'n rare boêl. Weetje wat de burgemeester me laatst durfde zeggen? Hy zei - niet waar, Huilders? - hy zei: ‘ik ben burgemeester, en ik móet weten wat ik te doen of te laten heb.’ Verbeelje, zoo'n vent! wat zeg je daarvan? Maar ik heb hem getroefd, dat verzeker ik je! Ook groet ik hem niet meer. Waar kyk je naar? Dat? Dat's de concertzaal... willen we even binnengaan? Er is societeit ook... hebt ge lust in een bittertjen... of 'n glas punch? Niet? Ook goed. Ja, wat ik zeggen wou, hoe staat het nu eigenlyk met de zaak die ge hadt met Hellemans? Is die uit? Ah zoo... nu dat heb ik altyd gezegd. Frank - die is notaris hier, 'n goeie vent, maar wat suf, weetje - nu, Frank zei dat die Hellemans naar Amerika was, maar ik zei altyd dat-i in Schoonhoven woonde, niet waar, van Stryen? Ja, dat Amerika slikt wat volk. Ik denk er over, ook daarheen te gaan, maar m'n vrouw heeft ertegen, omdat onze kleine jongen zoo souffreert aan de klieren, weetje? Anders graag! Ik zeg maar: leve de vryheid, en in zoo'n republiek... dat 's andere thee dan die boêl hier. Maar die Thorbecke is 'n éminent man, dat's maar zeker... zeg, weetje wat ze in een engelsche krant van hem gezegd hebben? Hy was te groot voor zoo'n klein volk, zeiden ze. Mooi hè? 't Is 'n eminènn... te kerel... kyk! En Franssen van de Putte, die lykt je, he? Liberaal! En Fock! Hoor eens, ze mogen zeggen wat ze willen, we zyn fameus vooruitgegaan. Onze dominé speelt familjair z'n kaartje... als er geen ouderlingen by zyn. En z'n preeken... moraal, pure moraal! Denkje dat-i aan wonderen gelooft? Zoo min als ik... kyk, daar gaat-i juist. Zou je wel zeggen, dat-i dominé- was? Hy komt zeker van avond, niet waar, Lasman? Onlangs heeft-i op 't Nut gesproken... over insecten... hy had 'r 'n heele boêl by zich... tusschen glaasjes, weetje. Nu, en daar sprak-i over... van belang, hoor! want-i doet veel aan... hoe noem je 't ook?... ja, entomologie. Dat is z'n fort. Hy stond eerst te Kromhuizen, maar nu is hy hier... hooger tractement, weetje... veel kinderen - rakkers van jongens - maar anders 'n goeie vent. Ze zeggen dat-i solliciteert om 'n hoogere burgerschool... ik mag lyen dat-i 't krygt. Hei... hei... Krippelhof! - dat 's m'n neef, die daar uit 't venster kykt weetje, maar 'n vrome van de bovenste plank - Krippelhof... pst... pst! Kom 'ns beneden, hier is iemand die je spreken wil - chut, hy moet eens met je aan den gang - kom beneden! Zoo man, ben je daar... daar is Multatuli... die komt je bekeeren. Hou je nou 'reis goed. Kom je van avend? Ik betaal je plaats... Niet? Ook goed. Anders... we houden oefening, maar... zonder psalmen... hi, hi, hi! Nu, dag neef, adieu! Dat heeft-i beet. Hy is boos, weetje, omdat ik zei dat je 'm bekeeren wou. Hy kan je niet luchten of zien, en zou liever sterven dan iets van je te lezen... allemaal leugens, zegt-i. Nou, dat moet hy weten. Hy en Lummelaar... die daar woont op den hoek, in den sigaarwinkel - ook 'n vrome... hy is 'n neef van onzen baker, maar dat wil-i niet weten - zyn woedend op je. Ja man, je hebt hier vyanden ook... ze zeggen allemaal - niet waar Huilders? - dat je zoo'n gemeene kerel bent. Maar wy zyn je vrinden... niet waar, Stryen? Dat zal je zien, van avend. Ik alleen heb voor drie plaatsen geteekend. Maar m'n vrouw komt niet... om die klieren, weet-je, van den kleinen jongen. Och, wat heeft ze 'r ook aan!... Nou, dat 's mooi, daar heb ik vergeten te zeggen dat ze die stoelen anders moeten zetten, in de zaal... Lasman, loop jy 'r even heen, wilje? Er moeten gangetjes open blijven voor de bediening... O, je weet niet wat 'n gemaal het is, zoo'n leesbeurt te arrangeren... en 'n standje met den Kastelein toe... verbeelje, die wil kurkegeld hebben... ik zal hem zien komen! Neen, man, pas si bête! Maar apropos, dat had ik je al lang willen vragen... als je dan God wegcyfert... wie heeft dan alles gemaakt? want zieje, ik vraag maar: waar is alles vandaan gekomen? Er moet toch 'n begin geweest zijn? Genesis? Nu ja... dat's gekheid, dat weten we... en zieje, in je ‘gebed van den onwetende’ - mooi, hoor! - daar zegje zelf: ‘O God, er is geen God’... waarom zegje dan: o God? Maar mooi is 't... dat moet ik zeggen. Jammer dat 't niet rymt... anders was 't precies 'n vers. Dus wil ik maar zeggen, weetje... nog een paar straten, dan zyn we'r... onze logée zal wel voor 't raam zitten - zy moet theeschenken, weetje, want m'n vrouw is bezig met den kleinen jongen - je moet maar kyken naar 'n huis met gele jalousiën, niet waar, van Stryen? 't Zal me benieuwen wat je van m'n zoontje zegt... dát is er eentje! Verbeelje wat-i van de week zei - Lasman was er by - hy vloekte als 'n ketter! Zes jaar pas... zes jaar! Wat zeg je dáárvan? En verleden heeft-i anderhalf glas beiersch bier gedronken... 't is 'n klantje! En zal nu de Waal je niet helpen? 't Is een schande dat ze zoo weinig doen voor den Javaan. Weetje wat ik zeg! Ik zeg, wy moeten die menschen beschaven... dat moeten we! Onderwys... lezen... schrijven... dat is de ware Jakob. Maar... fut, ze doen er niets aan! We zullen ze wel krygen! Ik houd voordragten in de maatschappy tot Nut van den Javaan - niet waar, Huilders? Ik ben mede-oprigter, weetje - en ik heb gezegd: lezen en schryven! Dat heb ik gezegd. Dominé Vredenburg spreekt er ook... maar hy brouwt 'n beetje... anders, wat de man zegt, is zoo kwaad niet. Wacht je veel goeds van die agrarische wet? wat is dat toch voor 'n ding? Hoor eens, dit 's maar zeker, de behouders hebben uitgepraat... finaal uitgepraat! Maar zeg eens... ja dat moet ik je vragen - je permitteert immers? - nu, ik wou je vragen - niet waar, van Stryen?... want hy wou het je ook vragen, weetje - wat bedoel je toch met die Minnebrieven? - je neemt immers niet kwalyk? - 't Is maar, weetje, dat we niet weten wat je 'r meê bedoelt? Kyk, hebben we gezegd, als hy nog eens zoo'n vertelling maakte van zoo'n javaanschen jongen, Sa... Sa... hoe heet-i ook? - m'n vrouw heeft er by gehuild - ja, de Havelaar is mooi, dat moet ik zeggen. Verleden week nog heb ik hem geleend van Piet Kruk, die in 'n huis van me woont - ik wou dat i er uit was, want-i betaalt slecht - nu, en die houdt een leesbibliotheek... en mag dus wel iets voor me over hebben. Onze logée leest er nu in... maar van Droogstoppel slaat ze over. Nou, dát 's dan ook 'n vervelende kerel... maar anders... ik moet zeggen dat het mooi is. En laat je nu geen volksuitgaaf drukken? Dát moest je doen. Want, zieje, vier gulden... dat schikt iedereen niet. Zieje daar die boomen en dat yzeren hek? Dat 's m'n tuin. Morgen kan je 'r in wandelen... je blyft immers 'n paar dagen? Ik heb 'r 'n priëel in laten zetten... 'n broeikast ook. Zou je wel gelooven dat dat hek tweehonderd gulden kost?... de jongens van 't gymnasium liepen in m'n perken,... dus 't moest wel... ze vertrapten de bloemen... ik kon 't niet aanzien... het deed me zeer! 't Zyn rakkers! En de kommissaris van policie... nu, dat 's 'r oók een! je weet niet wat 'n lamme troep 't hier is! - die zei... dat-i er niets aan doen kon. Loop jy naar de verdoemenis, zei ik... We zyn er! Dat 's onze logee... zieje, net wat ik zei: gele jalousie... m'n vrouw is achter... en nu, doe of je thuis waart...
Is het goed, is het edelmoedig, is het liefderijk, eigen volk en eigen landaard op zoodanige wijze ten toon te stellen? Geeft het pas, dergelijke op het leven betrapte schilderingen, behalve de overvloedige aanbeveling, welke zij reeds in zich zelven bezitten, ook nog afzonderlijk onder de algemeene opmerkzaamheid te brengen? Zal niet verbitteren in stede van verbeteren de gewone uitwerking zijn? Wij voor ons kunnen de opportuniteit dier vragen ook dan niet beamen, als wij toegeven, dat niemand, die met het geslacht der Rammelslagen persoonlijk kennis wenscht te maken, met opzet te dien einde eene reis van Indie naar Nederland behoeft te ondernemen. Verlangt men echter kwestien op te werpen, men vrage liever wat er worden moet van eene natie, in wier boezem al hetgeen men als het hoogste pleegt aan te merken, - beschaving van hoofd en hart, van geest en gemoed, - bij de geringste slaking der banden van overlevering of ontzag, aldus in zijn tegengestelde ontaardt? Men vrage, welke toekomst, onder het regtstreeksch bestuur van zulk een volk, eene kolonie als Nederlandsch-Indie verbeidt? Vooral verlieze men niet uit het oog, dat Rammelslag slechts eene partij, eene fraktie, eene groep vertegenwoordigt, en het met de andere groepen niet veel beter gesteld is.
(Slot volgt.)