Ideën, eerste bundel
206.
Ik zei dat sommige brieven en stukken my belang inboezemden, als tekenen des tyds. Enkele daarvan zal ik behandelen in myn Ideeën. E.g.:
Voor enige dagen ontving ik een brochure: ‘Opmerkingen en Gedachten over zaken van algemeen belang, door F.P.J. Mulder en C. de Gavere, studenten.’ De schryvers boden my dat aan, met een vriendelyk woord op den omslag.
Ik ontvang veel zulke geschenken - eens voor al dank! - en heb niet altyd loisir den zenders 'n briefte schryven.
Ditmaal echter had ik reden om uitdrukkelyk te bedanken. Ik was namelyk getroffen door twee byzonderheden. Ten eerste: de schryvers waren studenten, dat is: zy behoren, wat leeftyd en werkkring aangaat, tot het ‘Jonge Nederland’, tot de adelborsten op 't schip dat bestemd is bres te schieten in de wallen van 't vermolmd roofslot ‘aan den oever der zee, tussen Oostfriesland en de Schelde’ en ten tweede: die jongelui staken myn vaan uit. Zy zeggen: ‘onze leus is vryheid en waarheid, liberaliteit en humaniteit; onze vyanden vinden wy in despotisme en bygeloof, slaperigheid en dwepery’.
Die leus is ook myn leus. Die vyanden zyn ook myn vyanden. Maar dit alleen zou niet genoeg zyn. 't Getal bestryders van die vyanden is legio... binnenskamers.
't Getal vaantjes die myn kleur dragen, zou, als de pylen van Xerxes' leger, de zon verduisteren, wanneer men ze ophief by 't licht van die zon, instee van ze saamgerold te bewaren in 'n net foudraaltje, tussen de voering van z'n rokspand, om ze schoorhandend en tersluik even te ontrollen in een nauw vertrekje, ongezien, met gegrendelde deur, gesloten blinden, by 'n nachtpitje...
Welnu, die beide jongelieden ontrollen die vaan, en op hun krygsroep: á la rescousse! was myn plicht te antwoorden: hier ben ik! En dat heb ik geantwoord.
Maar zie, 'n paar dagen later ontvang ik een brief van twee andere studenten, die my - wat vorm en inkleding aangaat, zeer beleefd - vragen of 't waar is, dat ik aan die twee schandvlekken hunner hogeschool een brief zou geschreven hebben, waarin onder andere voorkomt het woord: ‘beste kerels?’
‘Dat vertelt men hier... wy houden 't voor laster... wy geloven 't niet, voor gyzelf dat erkent, zwart op wit...’
Als ik dus met rode inkt schreef: ‘ja, ik heb 't gezegd!’ zouden ze 't nog niet geloven.
‘Wy hebben respect voor uw kunsttalent...’
Dat maakt me den indruk, of men aan Garibaldi een compliment maakte over zyn juiste denkbeelden omtrent de garnizoensdienst. Ik heb niets te maken met kunst, kunstigheid, kunstelary, gekunsteldheid, kunstenmaken, en wat dies meer zy.
‘Voor uw kunsttalent, uw waarheidsliefde, uw rechtvaardigheid, zo als we die meenden op te merken in uw werken...’
Ei... jongelui, hebt ge dat menen op te merken in myn werken! Ei...
Daar is een man, die eer, aanzien, toekomst, smyt in 't aangezicht der misdadige regering van een verbasterd volk...
Daar is een man, die 't leven van zich en de zynen niet acht, waar de prys van dat leven deelgenootschap wezen zou aan de schande van Nederland...
Daar is een man, die als Curtius neerspringt in de gapende kloof op 't Forum, doch in den sprong vrouw en kinderen meeneemt, of 't ook soms te weinig ware... een romeins ridder alleen...
Daar is een man, die elken dag wordt weggeleid in de woestyn, op de tinne des tempels... die elken dag de koninkryken dezer aarde voor zich ziet uitgespreid, als wat lokaas voor z'n afval... een man, die elken dag den Satan wegstoot, om te doen ‘het woord dat geschreven staat’ in z'n hart...
Daar is een man, die den langen weg kiest naar Golgotha... niet om dáár te worden gekruist alleen, maar om te worden gekruist by elken voetstap... weder en weder, en telkens weder, ten pleiziere van Schmoel en consorten...
Daar is een man die dat alles deed, doet, draagde en draagt, leed en lydt om zyner zaak's wille...
Om den wille van het recht...
En dan komen er een paar...
‘Uw werken zyn door de respectabelste jongelui gelezen en herlezen...’
Dan komen er een paar ‘respectabelste’jongelui dien man vertellen, dat ze uit z'n werken meenden te hebben opgemerkt dat hy liefde had voor waarheid en rechtvaardigheid...
Ei, respectabelste jongelui, hebt ge dat inderdaad menen te merken?
Schaamt u!
En gy, zogenaamde hoogleraren onzer zogenaamde hogescholen, treedt af, en neemt patent als laagleraren, die ge zyt.
't Is uw schuld, uw schuld, uw grootste schuld, jeugdbedervers! Hoe, ge leert onze jongelingschap preken en bidden, pleiten en ontleden, taalknoeien en prosodie, wetuitleggen en schriftgeleerdheid... en by dat alles - neen, dóór dat alles - vergeet ge hun te leren wat 'n mens is! Uw ‘respectabelste’ jongelui praten van kunsttalent tegen iemand die nooit dacht aan kunst? Ze zien slechts een boek, een troep letters en woorden in zekere volgorde gedrukt op papier, in de protesten tegen Nederlandse schande en Nederlandse misdaad? Ze hebben van u slechts geleerd klanken en frazen te beoordelen - en hoe! - waar daden geschied zyn? Treedt af, zeg ik u, weest eerlyk, doet afstand van de anders zo schone roeping om mee te werken tot de vervulling der Spes patriae, die voor 'n groot deel in uw handen is... helaas!
Hoe, gy praat, preekt, katechiseert, leest dictaten voor van 't jaar nul, en by dat alles - weer: dóór dat alles - vergeet ge dat er maar één bron is, één bron van grote gedachten: het hart?
Schande over u, schriftgeleerden!
En gy ‘respectabelste’ jongelui, die meendet op te merken dat ik liefde had voor waarheid en rechtvaardigheid...
Onder erkenning uwer verwonderlyke scherpzichtigheid, en om u te overtuigen dat uw mening redelyk juist is, geef ik u den raad uw alma mater vaarwel te zeggen, en plaats te nemen in de een of andere kruieniery. Misschien ook is er een vacature by de drukkery van 't tractaatgenootschap. Daar kunt ge u vergasten op letters, woorden, frazen... zonder eind.
En in dien winkel, of op die drukkery, tussen 't plakken van 'n paar peperhuisjes, of 't zetten van twee vodjes over ‘Zoendood’ en ‘Genade’...
Tussen die bezigheid in... als ge wat tyd hebt...
Schaamt u!