Volledige Werken. Deel 7. Ideeën, zesde bundel. Ideeën, zevende bundel. Aleid. Onafgewerkte blaadjes
1263.
Nu heus aan 't laven! M'n toestand is moeilyker dan menig lezer wel denkt. Ik moet vertellen of Wouter behoorlyk aankomt waar-i wezen wil, en kan dit niet te weten komen zonder gevaar te lopen van 'n aanstelling in de vaderlandse Letterkunde. Beseft men wat dit zeggen wil? In 's hemels-naam! Ik zal trachten dit gevaar te bezweren door later eens weer 'n paar hoofdstukken oorspronkelyk werk te leveren. Voor 't ogenblik heb ik mezelf nu eenmaal veroordeeld tot het aanhalen en gedeeltelyk behandelen van 'n fameuzen schryver uit den perkamenttyd, dus: hoeden af! We hebben te doen met Scriverius, of liever met Mr. Brughman, z'n vertolker, z'n uitbreider, z'n toelichter, z'n kornak by den ‘Duytschen leser’ die achterlyk genoeg was om Scriverius' latyn niet te verstaan, en toch zo graag iets weten wou van al die hoogstbeminnelyke hollandse graven. Brughman was alzo 'n zeer verdienstelyk man, en zou 't in de vaderlandse Letterkunde zeker tot iets voornaams gebracht hebben, indien niet ook hy, meegesleept door den zo verderfelyken kunsthartstocht, de onprofessorlyke fout geleverd had, soms eigen werk te begaan. Deze klad op 's mans nagedachtenis valt moeilyk uit te wissen, zelfs niet door de verdienste dat hy in z'n ‘Korte Beschryvinge der Landen’ waar al die graven van Scriverius gehaspeld hebben, zich de moeite getroost ons voor te lichten omtrent den vermoedelyken afloop van Wouters reis met de haarlemmer-schuit. Want, lezer, dáárop zal de zaak neerkomen. 't Is volstrekt m'n gewoonte niet, de nieuwsgierigheid kunstmatig te spannen, ik zeg daarom liever terstond waar ik met m'n Brughman heen wil. Toch is 't nodig dat de lezer wete met wien we hier te doen hebben, ten einde straks in staat te zyn tot behoorlyke waardering van 't licht dat-i ontsteekt. De getuigenis immers van 'n obscuur schryver - tenzyd-i 'n vreemdeling ware, natuurlyk! - zou ons niet baten. Horen wy alzo hoe de man geprezen wordt door den ‘dichter’ Westerbaen. Wie zich hier niet laaft, is voor geen laving vatbaar, en zal 't nooit ver brengen in de nederlandse letteren.
Op de // Beschryvinge // der // graeven van holland // ende haere Regeeringe, // in 't Nederduytsch uytgegeven // door // Mr. Pieter Brughman, // Rechts-geleerde.
Die gaeren wist wie dat wel eer de Graeven waeren
Van Holland: hoe zy meer als seven hondert jaeren
Daer heerschten en geboon als Princen van het Land
Tot dat het zigh in 't eynd gedwongen vond de hand
Van haeren laetsten Graef, den derden van de Flippen,
En 't jock van Spanje zich t' ontwringen of t' ontslippen
En swoer den Koningh af nae langh en taey geduld
Omdat hy woord noch eed, waer op hy wierd gehuldt,
Den ondersaeten hiel: die hoeft niet wyd te soecken
Noch veel historien, kronycken, brieven, boecken
Te gaen doorsnuffelen: dit eenigh boeck alleen
Kan hem daer in voldoen, daer hy in 't kort by een
Sal vinden wat daer af van veelen is beschreven,
So 't van Schryverius wel eer is uytgegeven
Die het versaemelt had, en nu uyt het Latijn
Door Brughman voor de luy die ongelettert zijn
(Op dat een leecke mee daer voordeel uyt mocht haelen)
Getrouwelyck en wel in Duytsch is doen vertaelen
En so ter pers gebraght. Nu vaert een duytsman mee
Van Schryvers arbeyd wel, die hem geen dienst en dee
Eer dese gingh te beurs, en voor de Batavieren,
(Die geen latijn verstaen) aen druck-loon en papieren
Wat gelds uytschieten wouw, maer dat wel haest weer in
De sack, daer 't quam van daen, sal keeren met gewin.
Hollanders, die nu mee hier van gedient kunt wesen
En in uw moeders tael al dese dingen lesen
Die Schryver eertyds met veel moeytens heeft vergaert,
Waer aen oock Brughman nu geen kosten heeft gespaert,
Komt maer en wilt uw geld hier vryelijck aen waegen,
Ghy sult dees koopmanschap u nimmermeer beklaegen,
Maer Schryver dancken, die den arbeyd heeft gedaen
Van so veel boecken en kronycken op te slaen,
En Brughman loven, die 't zich niet en liet verdrieten
Zyn geld voor uw vermaeck en voordeel uyt te schieten
Wanneer ghy leest hoe 't hier in Holland heeft gegaen
Doe 't onder het gebiet der Graeven heeft gestaen,
Wat kanssen dat het liep van winnen en verliesen
Met Stichtse, Gelderse, met Vlaemingen, met Vriesen,
Hoe het van buyten van zyn buyren is bestreen,
Wat het van binnen al beroerten heeft geleen,
Hoe de eene voor de moer en d'ander voor het kind was,
Hoe dese kabbeljaeuws en die weer hoecks gesindt was,
Hoe d' een den ander van de plecht af stiet, en 't roer
Van 't schip in handen kreegh, die voor geen stierman voer,
Wat overlast het van tyrannen heeft geleden,
Hoe dapper dat het voor zyn vrydom heeft gestreden
En alles opgeset, en om het Spaensch geweld
T' ontzeylen fock, besaen, en mars-zeyl by-gestelt
Tot dat het eyndelijk door barningen en stroomen,
Ten ancker op de ree des Vryheyds is gekoomen,
Daar 't God bewaeren will! Hy die ons heeft bevrydt
Van Spanje, maeck ons oock de quae gebuyren quyt!
De lezer is me dank schuldig voor de mededeling van dit gedicht, dat men anders niet zo licht onder de ogen krygt.
[*]
Ook van De Decker en Vondel kreeg Brughman lofverzen op z'n uitgaaf van Scriverius. Heel mooi zyn ze beide niet, maar dat van den laatsten vooral is geen haar beter dan Westerbaens gerymel. Ik neem 't den armen Vondel niet kwalyk dat niet alles wat-i leverde op 'n meesterstuk geleek, maar beklaag de behoeftige zielen die uit zulke prullen geestdrift en poëzie moeten scheppen. Dit blyft echter evenzeer 't geval, wanneer de aangeprezen modellen inderdaad verdienstelyk zyn. 't Is juist aan die vermeende behoefte aan modellen dat we 't heerleger mislukte kunstenaars en schryvers te wyten hebben. De eis der kunst is oorspronkelykheid.
(1877) Gulheid behoeft eigenlyk niet verontschuldigd te worden, maar voor m'n eigen genoegen wil ik 'n paar van de redenen opgeven die me bewogen dit prachtstuk uit te schryven. Er zyn er zes-en-dertig, natuurlyk buiten de alles beheersende hoofdoorzaak, die gelegen is in de zucht om eens 'n ogenblikje lang voor 'n begaafd Letterman te worden aangezien. In de tweede plaats dan, heeft Westerbaen alweer 'n doorslaand bewys geleverd van Gods goedheid, die verordend heeft dat er uit alles wat te leren zou vallen. Wie ziet niet, byv. uit z'n stuk dat myn afkeer van de lelyke dubbelletter iejejee geenszins 'n vond is om aan 't jonge Holland te behagen? In den gansen lierzang komt dat malle ding slechts 'n paar maal voor, en in verband met de rest mogen we 't er voor houden dat dit aan slordigheid van de zetters te wyten is. De man schynt dus niet zoals sommige Hilaridessen (deel VI, blz. 666) in den waan verkeerd te hebben dat 'n hollandse y 'n griekse upsilon met 'n staart wezen zou. Ten derde maak ik opmerkzaam op de aardige reklame waaruit men zien
kan dat de Koster- en Bolle-advertentiën evenmin nieuw zyn als myn y's. Wel looft de man geen premiën uit, maar toch: ‘de leser moet te-beurs gaen’ om Brughman's ‘sack’ schadeloos te stellen voor ‘uytschot aen druckloon en papieren’. 't Kan niet beter, en men dient er by te weten dat Brughman - ‘advocaet’ overigens - zelf 'n drukkery had. Ten vierde moet het ieder nadenkende in 't oog vallen, hoe kies de poëet voorbygaat dat Brughman z'n vertaling bedorven had door 't leveren van eigen werk. Letterkunde - vooral de gerymde - vertedert het hart, en er blykt duidelyk dat de dichter onzen verdienstelyken vertaler den weg naar Leiden niet versperren wou. Brughman-zelf is minder omzichtig. In 'n voorrede bekent hy heel onnozel dat-i by 't vertolken van ‘dit heerlijck werck van dien voortreffelijcken schryver’ zich veroorloofd heeft het te ‘vergrooten, soo in sijn Historie, als met een byvoeginge van eene korte Beschrijvinge der Landen daer dese Graven geregeert hebben.’ Och, wat zou 't gebaat hebben, z'n vergryp te ontkennen? Ter verlichting van straf moge aangevoerd worden dat-i reeds in den vierden regel van z'n ‘Toeëygeningh aen den Leser’ heel devotelyk ‘de Ouden’ te hulp roept. Zo hoort het! Ook zy schreven Geschiedenissen, zegt-i, zeker om te voorkomen dat men 't Scriverius kwalyk nemen zou dat-i zich aan iets dergelyks gewaagd had. Want men moet nooit iets doen zonder precedent, 'n stelling die weer helemaal overeenstemt met het heilig leerstuk van de laafbronnen, en dus wel gegrond wezen zal. Om nog ten overvloede te doen blyken dat-i niet in állerhoogsten graad 'n onakademische muiteling was, bewyst Brughman in 'n ‘Voorreden aen den goetgunstigen Leser’ de oorbaarheid van Scriverius' werk uit Cicero. Die ‘vermaerde Romeynsche Orateur’ moet by zekere gelegenheid eens iets
gezegd hebben dat ‘by alle geleerden bekent’ is. Nu, dan hoef ik 't m'n lezers niet te vertellen. Hoofdzaak is, dat er iets van vader Cicero aangehaald wordt, wat dan ook, en dat we dus onzen Brughman in weerwil van z'n afdwalingen, enigen eerbied schuldig zyn. Straks kan de vraag geopperd worden of Wouter dezen keer Haarlem bereiken zal, en dan moet hy ons terechthelpen in den doolhof van gissingen die zo'n vraagstuk in 't leven roept.