Ideën, vijfde bundel
1059a.
Velen vergissen zich in de mening dat de leugen altyd 'n uitvloeisel wezen zou van 't belang. Aanvankelyk is ze, evenals sommige lichamelyke wanstaltigheden, slechts 'n gevolg van knelling. Een kind dat geen weerklank verneemt op de uiting zyner aandoeningen, wordt beschroomd, en vreest zich belachelyk te maken. Het gedurig vermanen, onderwyzen, berispen, werkt verlammend. De jonge ziel trekt schuw haar begerige voelhoorntjes in, en sluit weldra ook de onschuldigste gewaarwordingen in haar binnenste op. Hieruit vloeit dat hygen naar 't onbekende voort, naar 't verre - dikwyls naar 't onbereikbare - dat mens en Mensdom kenmerkt. Want de Maatschappy werkt hierin op gelyke wyze als het gezin en 't ouderlyk toezicht. ‘Dat mag niet!’ en: ‘dat is onbehoorlyk!’ wordt er van alle kanten geroepen, zodra iemand zich veroorlooft zichzelf te zyn. ‘Hoe dwaas!’ is terstond het algemene oordeel over alles wat afwykt van den regel waaraan men gewend is. De meesten gaan een wyden stap verder, en noemen 't ‘misdadig’ wanneer de eenling zich aanmatigt z'n individualiteit te bewaren, of zelfs wanneer-i blyk geeft daarnaar te streven. 't Gevolg is: leugen. Want de lust om zich te verzetten tegen overmacht, is weinigen gegeven. En de kracht!
Opmerkelyk is 't dat de enkele die dit beproeft, niet het minst wordt uitgejouwd door de velen die eenmaal dezelfde aandrift voelden, doch uit lafhartigheid en gemakzucht het strydperk ontweken of verlieten. Wie 'n waarheid verkondigt die tegen den gewonen sleur inloopt, vindt z'n gevaarlykste tegenstanders niet onder de aanhangers der bestreden dwaling, maar onder hen die, in den grond van hun gemoed zyn mening toegedaan, niet verdragen kunnen dat 'n ander den moed had die mening te openbaren. Het vóórgaan wordt door achterblyvers opgenomen als verwyt. Er zyn duizenden en duizenden die evenmin als Wouter lust zouden hebben Juffrouw Laps te bezoeken, maar Woutertje had buikpyn nodig om zich te vrywaren tegen verkettering over z'n tegenzin. En dit lukte niet eens.