15 augustus 1885
Brief van Multatuli aan G.L. Funke. Dubbel velletje postpapier, geheel beschreven. (M.M.)
N. Ingelheim 15 Augs 1885
beste Funke! We vernemen door Gorter dat zich eenige beterschap begint te vertoonen, en ik kan u niet zeggen hoe bly we daarover zyn. Dat ik u eenigen tyd niet schreef heeft meer dan een grond. Soms is m'n stemming wat gedrukt en daarmee mag ik u niet lastig vallen. Maar ook - en dit was hoofdzaak - vreesde ik u te vermoeien of zelfs te agiteeren vooral wanneer ik begon aan 't beoordeelen van H.M. [1.] H.M.: Hare Majesteit. de faculteit die niet de eer geniet my altyd te bevallen. Niets is gemakkelyker dan 'n leek 't recht van meespreken te ontzeggen, maar als mannen van 'n bepaald vak gaan beweren dat 2 × 2 = 3 of 5 is, dan mag dunkt me, iedereen - leek of niet - de juistheid van zoo'n stelling ontkennen en bestryden. Zeker... als men slechts daarmee niet den patient lastig valt! En dit vreesde ik. Als bydragen tot het recht om meetespreken, op grond van algemeene regelen van gezond verstand - of meenen de heeren van 'n ‘vak’ daarbuiten te staan? Dan is hun vak veroordeeld! - nu, ik kan tal van staaltjes aanvoeren, zoo gek als dat 2 × 2 = 5!
En waar blyft het ‘vak’ prestige, als de beoefenaars van 't zelfde vak elkaar tegenspreken? De oberstabsartzt Dyes [2.] Vgl. de brief van 9 juni 1885. beweert dat niets makkelyker is dan 't genezen van de cholera. Is die man nu zooveel stommer dan z'n collega's die de cholerapatienten by honderden laten sterven? En, zoo ja, moet dan niet zyn bewering weersproken worden? Volgens hem is de ziekte met 'n beetje chloor te overwinnen. Hoe gevaarlyk dus - als hy 't mis heeft - voor individuen of regeeringen die, hem geloovende, alle voorzorgsmaatregelen zouden mogen verzuimen. Toch zwygen de heeren. En die Dr Dyes zelf, waarom gaat hy niet naar Marseille, naar Spanje? Me dunkt dat daar voor hem eer en geld zou te oogsten zyn.
Een ander staaltje. Waarom voerden de regeeringen - op raad van ⅞ der Fakulteit - de gedwongen vaccine in. Volgens de aanhangers der vaccine immers loopen zy, ingeënt zynde, geen gevaar. Met opheffing van den vaccinedwang kan dus - volgens henzelf - nooit 'n pokken epidemie ontstaan. Slechts de niet-ingeënten zouden bezwyken, en weldra zouden allen zich laten inenten als men toch op den duur zag hoe heilzaam 't was. Ik sla nu hier by de bezwaren uit 'n godsdienstig oogpunt, over. Ook zal ik hier niet uitweiden over de belangryke vraag of niet de inenting: 1o de pokken in 't leven houdt? 2 Andere kwalen te voorschyn roept? Evenmin hier de kwestie van Staatsrecht. Ik geloof niet dat Alva 't zou gewaagd hebben moeders te dwingen hun kinderen te laten besmetten met de vuiligheid van 'n ziek beest! En: de efficaciteit [5.] efficaciteit: doeltreffendheid (naar 't fr.) van 't zoo vieze middel! Die is volstrekt niet uitgemaakt. Er sterven minder menschen aan de pokken dan vroeger. Dit kan zyn. Maar 't lazarus en de pest zyn geheel verdwenen. 't Is te veronderstellen dat ook de pokken hun eigen dood zouden gestorven zyn, als men ze niet kunstmatig in't leven had gehouden. 't Is opmerkelyk dat ziekten in haar verloop overeenkomst hebben met de lyders zelf. De ziekte-zelf schynt ziek te kunnen worden en sterven. En dit weer zoowel wat de kwaal aangaat die 'n individu heeft aangetast, als met betrekking tot het zgn. ‘heerschen.’
Van Dokters gesproken. Ik meen van U begrepen te hebben dat uw reis naar Wiesbaden niet zoo zeer op hun voorschrift als uit eigen keus geschied is. Toen ik, uit uw eersten brief, dat plan vernam, ben ik geschrokken. Want... ik hield W.b. niet voor gezond. Maar ik was er niet zoo zeker van als nu. t Is namelyk nu 'n erkende zaak. De gemeenteraad die natuurlyk zoo lang mogelyk haar best deed de voor 'n badplaats zoo noodlottige gissing tegentespreken, is nu wel genoodzaakt geweest de zaak te erkennen. Ze heeft 'n kommissie van deskundigen benoemd om zoo mogelyk raad te schaffen. Ze zitten in zak en asch! Ik vrees dat er niets aan te doen is, daar er locale oorzaken zyn die niemand kan veranderen. Hoe dit zy, mannen van 't vak hadden moeten weten dat ik slechts giste, en U 't verblyf te Wb. moeten afraden. De term: ‘in de bergen’ is zeer rekbaar van beteekenis. Zeer dikwyls heeft men in bergstreken plaatsen waar bedorven lucht in kloven of in bosch blyft hangen. Niet overal is 't water goed. Soms zyn er nadeelige vulkanische dampen. (Die twee laatste oorzaken bestaan hoogstwaarschynlyk te W.b. en misschien ook de eerste!)
Wat zou ik doen! Was ik zoo zeker van m'n zaak geweest als nu, dan had ik u forscher gewaarschuwd. Ik besloot U voortestellen by ons te komen. En nog beweer ik dat ge nergens beter zoudt zyn. De ligging van ons huis is uitgezocht gezond. Van miasmen kan hier door gebrek aan bosch en de hoogte waarop we liggen geen spraak zyn. En 't water is uitstekend. (Ik heb 't door Dr Dupont in Rotterdam den mikroscopist en 'n chemicus dien hy er by riep, laten onderzoeken)-
Morgen meer, beste beste Funke. Ik heb me te lang bezig gehouden met Woutertjes rekenles. Goddank dat ge wat beter wordt! Och, mocht het voortgaan. Maar ga asjeblieft niet te spoedig naar Amsterdam terug. Nu, morgen meer.-
Ge herinnert U [3.] Ge herinnert U: deze hele alinea is doorgestreept. wat ik vertelde van den man die by me kwam eerst voor ± 12 jaar, en onlangs weer? Ik meen, die z'n ontslag nam als Inspect Domn. en wiens vrouw m'n hulp inriep? [4.] m'n hulp inriep: vgl. de brieven van 30 januari en 3 mei 1885. Nu, zie hier 'n brief van hem. Ik vraag u of ik gelyk heb of niet? De dokters willen hem geen certift van krankzinnigheid geven! Die arme vrouw! Door de stommigheid van die dokters heeft hy nu geen pensioen!
Och, ik durf niet. Ik kan niet beoordeelen of zoo'n treurige zaak, koddig is ze ook, u niet te veel vermoeien zou. Z'n brief komt natuurlyk neer op ‘wereld- en maatschappyverbetering.’ Onzin!