8 januari 1868
Brief van Multatuli aan Cd. Busken Huet. Drie dubbele velletjes postpapier, op blz. 1-3 en 5-11 beschreven, en als vouwbrief verzonden. (M.M.)
Op blz. 12 het adres, deels in gotisch schrift: Herrn C.B. Huet bloemendaal bei Haarlem, en voorts in potlood: heden middag te laat voor den trein. gaat nu met copy voor de courant 1e trein 9 January Schryf my SVP of ik dit meer kan doen? de dief zal op uw naam letten. gy hebt immers myn brief van gister? Waarby ik t adres Bergrath Hochstrasse, 2, opgaf?
(zonder DD.)
t Is vermoeiend!
Het eerste dubbele velletje was aanvankelijk bestemd voor een andere brief blijkens de woorden op de overgeslagen blz. 4: Köln 8 Januar 1868 Verehrter Herr Postdirektor.
Locomotief: een blad in Semarang dat dank zij een stijgend aantal abonnees kans had op frequenter verschijning.
Keulen 8 January 68. Spoor 1¾
Waarde Heer Huet, Ik ontvang uwen brief van 6 January (savends gesloten) en zie dat de f25 weg zyn. Jammer dat ge my niet hebt getelegrafeerd. Den 4n had ik beter dan nu kunnen nasporen of er in St Paul een brief van Haarlem was afgegeven. Dit geeft nu een breuk in myn combinatie om den dief der f 200 te ontdekken.
Misschien ook zult ge uit bestwil na myn brief van gister (adres redactie) by de post geïnformeerd hebben, en dat is jammer. Ik heb verzuimd u te schryven dat niet te doen, wyl het myn plan ter ontdekking misschien bederft. Ik hoop echter dat de post wel more majorum er weinig notitie van zal genomen hebben -
Haarlemmer Ct van Dingsdag 7 January heb ik heden Woensdag middag 1 uur nog niet. Hy had gelyk met uw brief uit Haarlem moeten gaan. Nu dat 's byzaak.
Myn toestand is om te vertwyfelen. Pr gratie zit ik. Binnen weinig dagen moet myn goedje twee koffers met papieren en boeken en een schryftafel op de markt verkocht voor stadsbelasting. En myn kamer zal ik moeten verlaten. R. gedraagt zich infaam.
Nog heb ik hem myne meening niet gezegd maar op den duur kan ik 't niet inhouden. Ik had tydens de onderhandelingen met hem alles afgewezen en verzuimd. Lezingen te Gent, te Antw:, myn drama, het aanbod Locomotief (door Noman) die me zeide ‘dat ikzelf maar de voorwaarde te bepalen had.’
Kortom ik rekende op zyn hulp. In z'n laatsten br. vóór de verlorene zei hy: ‘ik leen het U, ge zult het hoop ik kunnen teruggeven van uw overvloed.’
En ogod dat schreef ik zoo bly aan myn vrouw! Ik heb nog niet den moed gehad haar de zaak medetedeelen. t Is in haar toestand als een moord.-
Ik heb geen abonnement op de Kolnische kunnen nemen, zoo dat ik niet weet vanwaar ik myn bulletintje zal halen. Ik zal proberen in een koffiehuis, doch ook daartoe zal ik eerst een thaler moeten leenen in den winkel waar ik anders sigaren koop (t adres Bergrath) Ik zie er tegen op en weet niet wanneer ik 't zal weergeven.
Gy zyt volk. verantwoord met de verzending. Ik zelf kon niet anders bedoelen dan op de gewone wyze die altyd goed ging. Ik had het ook gedaan. En let wel, myn verzoek was op de post gedaan, vóór ik 't stelen van de f200 wist. Dat hoorde ik eerst tegen 11 uur savends oudejaar. Ik kan u daarin nog niet geschr. hebben dat de f 200 weg was; alleen dat ik in ongerustheid wachtte. Anders had ik misschien nog gezegd te recomm. daar de dief op myn adres attent was. En nà 't ontv. van het berigt der verzending van de f200, heb ik (vruchtloos) snachts by de policie rondgeloopen, en verzuimd U te waarschuwen -
Ik weet letterlyk geen raad. (v. Helden heeft me eerst met angst laten wachten, later geschr dat hy geen geld had)
Jammer dat ge niet getel. hebt! Ik ben niet zeker van dien Oberkellner in St Paul. Nu verdeelt zich t vermoeden -
Ik heb een plan beraamd om den dief te ontdekken, en ik zou 't vinden als ik loisir had en my bewegen kon. Maar in myn toestand kan ik niets regelen. Ik ben niet zeker van één dag.
Ik sta er op U te zeggen dat Uwe wyze van verzending, na onze ongestoorde correspond. van zooveel maanden, volkomen in den regel is. Ik zou 't ook gedaan hebben. Maar R? en: 200 fl.?
Is 't niet infaam dat hy my die schade laat dragen? Of liever de déceptie en al de akeligheid die er uit voortvloeit? Hy biedt me f 25 aan!!! Ik heb daarop niet geantwoord. Tegenover al de menschen die ik tegen Ulto Decr bestelde, want alles was er op geregeld, hier en elders, sta ik als een leugenaar. Begryp goed dat ieder dien ik verzeker dat er geld weg is antwoordt: ‘Ongerekommandeerd?... welnu, dat moet de afzender dragen! En hoe dan uitteleggen hoe die verhouding is!
Ik weet waarachtig geen raad. Ik loop van huis naar St Paul, van daar naar de post, en voel dat men my aanziet als niet regt wys.
En 't heeft er iets van. 't hoofd loopt me om -
Had ik de f 25. van U op z'n tyd gehad, ware ik in 't geheim naar Maastricht gereisd om daar iemand te spreken om bystand. Daartoe had ik de heele historie lang en breed moeten uitleggen. Nu echter, al kreeg ik f25 kan ik niet meer. Als ik nu geld ontv. moet ik 't gebruiken voor die belasting, en de betaling van de by den dag voor 1½ geld geprolongeerde kamerhuur.
Het is te hopen dat ik my nog staande houd tot de dief, door een zekeren door my uitgedachten maatregel ontdekt wordt. Maar ik twyfel, want het is een zaak van 2 of 3 weken misschien, en ik ben geen dag zeker van myn existentie.
Het volk waar ik woon, de vrouw althans die geheel baas is, is onbeschryfelyk slecht. Ik heb nooit zoo'n schepsel gezien. Indien de f200 hier aan huis ware afgegeven had zy ze gestolen. Ze zou wel erger doen. Maar juist omdat de besteller haar als gemeen kende, gaf hy nooit iets af dan aan myzelf. Ik betaalde hem voor 't bovenbrengen - Was ik nu maar zeker van die Kellner in St Paul. Dan was de diefstal van uwe zending me in zekeren zin welkom (in verband met andere indices die ik provoceer) maar daar 't nu telaat is om de ontvangen br. in St Paul nategaan, kunnen me uw f25, zelfs als bykomend indice voor den postbeambten niet dienen!
Indien ik U alle fataliteiten beschreef die my door dien diefstal van de f200 overvielen, zoudt ge misselyk worden. In een boek zou men 't niet gelooven. En myn arme beste vrouw! Zy wacht nog op uitkomst! En ze kan niet meer verdragen. Myn wenk om aan den hr P. te doen weten ‘dat het nu om korten tyd te doen was’ is nu ook een leugen geworden -
Indien ik eenmaal by U kwam, en ik was niet vermoeid zou ik U misschien eens uitleggen wat my die zaak kost! Het is onmogelyk dat ge 't zelfs uit de verte gissen kunt.
Dat ik op straat sta is waar, dat ik binnen 4 of 3 dagen myn schryftafel en papieren verlies, is waar, dat ik geen eten heb is waar - Maar dat is nog t ergste niet.-
Toch heb ik denkende aan uw kostelyk woord: ‘hy weet wat hy doet’ nog geen lucht gegeven aan myn gevoel tegen R. Nog heb ik hem beleefd geschreven hoe ik door die zaak in den brand zit - of slechts een deel van myn nood, want alles te beschryven is onmogelyk -
Ge schryft iets als: ‘je bent prikkelbaar’ (ook een gewoon mensch zou &c) Welnu, ik verklaar U dat ik niet geloof dat iemand wie 't ook zy, prikkelbaar of niet, bedaard of niet, zou hebben kunnen ondergaan wat ik leed sedert 28, 29, 30 Decr, zonder 't verstand te verliezen. Ik ben arm tot het uiterste, word uitgescholden, heb geen rustige plaats, geen kamer die ik sluiten kan, ik durf niet te schryven en gooi met angst myn br. op de post (Ook myn br. worden geopend. (Dus is de dief een Holl., die de relatien heeft leeren kennen) Myn schoenen zyn doorgeloopen
Maar gezond ben ik. Zeker zal ik in elkaer zakken als die crisis over is.
Ik gis dat ge trachten zult - geheel onverpligt - my weer geld te zenden. Ik mag niet zeggen doe het niet! Ik moet tyd winnen om R te veranderen, en daarom moet ik myn leven rekken. Gy zyt niet ryk en ik ben U al f 35. schuldig, buiten veel onkosten die ge voor my maaktet. Bedenk dus dat ik op 't oogenblik geen kans zie 't weertegeven. Voor 14 dagen had ik duizenden durven te leen vragen! letterlyk duizenden, want ik had uitzigt op rappel van wachtgeld over 12 jaar!
R is ook boos ‘omdat men hem niet consulteert’. Nu, ook dat ware niets geweest, als ik maar in den Haag had kunnen komen.
Dat ik my wendde tot den Kon. om gratie van die gevangenisstr. was op zyn instigatie. Ik zou 't nooit gedaan hebben. Hyzelf zond me 't zegeltje daartoe! En ik antw: ‘O, als 't in 't belang der zaak is, doe ik alles!’ En nu hoor ik er niets van, na vele weken!
Ook daarin dus heb ik me gecompromitteerd voor niets, want ik wou juist in de gevangenis, en dat ik my nog niet aanmeldde tot het onderg. der straf, had heel andere redenen dan den wil om die te ontduiken. Dat is myn aard niet. Ik zou mezelf arrest geven als ik schuld heb.
Ik heb R. geschreven in antw op zyn brief ‘dat hy my een wisseltje van f25. zenden zal’, dat ik nu, na al myn getob en onkosten aan de in Decr als noodig opgegeven f200 niet genoeg heb. Dit is de zuivere waarheid. Maar afgescheiden van 't geldverlies, denkt de man er niet aan wat ik door die zaak geleden heb? Dat is met geen schatten te betalen.
Ongaarne doe ik dezen direct aan U op de post, maar ik weet niet of 't U bevalt dat ik voor de 2e maal aan de Redactie adresseer. Frankeren kan ik niet. Ik moet het wagen. Komt hy in handen van den man die de f 200 en f 25 heeft, dan wete hy wat hy gedaan heeft! En voor een deel nog maar, want waarlyk het ergste moet ik nog smoren
Al wat ik U schreef zou my eene kleinigheid zyn, indien ik niet gebukt ging onder een bezwaar dat gy niet weet.-
Hoe gy zeggen kunt: ‘het zal wel ontdekt worden’ begryp ik niet. Ik zal 't vinden, als ik een 14 dagen loisir heb, maar op buitengewoone wys, en omdat ik 't vinden wil (onder de gest. voorwaarde) Maar overigens komen zulke dingen niet uit.
Wordt nu deze brief geopend, dan is de dief gewaarschuwd en myn plan ligt te water. Maar dat moet ik wagen. 't Is om te stikken.
Heb ik U al geschreven dat een brief aan my zoo ja.
Ik combineer datums. Een brief van my naar den Haag was ook geopend volgens berigt van den ontvanger. Deze is gecacheteerd met een M.
Hartelyk gegroet
DD
adres eens vooral (behalve de courant): Bergrath (zonder DD)
R is boos op de minn. ‘Als ze U willen benuttigen, schryft hy, laten ze u dan steunen uit geh. fondsen.’ Bespottelyk, en valsch. Hy weet zeer goed dat ik alleen door zyn interm. met de minn. iets uittestaan had. en ook dat myn conditie was dat men de regten van den Javaan beschermde. ‘Dan alleen wil ik steunen, schreef ik. ‘Men moet van myn lans een vlaggestok maken.’ -
Kunt ge nog nazien, of de brief waarin ik U Bergrath opgaf, ongeopend was? -
Is het u onaangenaam dat ik te Haarlem adresseer? Och dat Bloemendaal doet zooveel tyd te loor gaan! -
Ik was onlangs zoo innig bly dat ik eindelyk U eens wat te schryven had over Uw belangen. Ik nam 't zoo ter harte. En nou weer 't oude, myn verdriet. Het bezwaart me u zoo veel last te veroorzaken.
Laat SVP. de adressen aan Bergrath door een andere hand schryven en rigt uw adres iets anders in, bijv. ‘Cologne (Prusse)’ onderaan of laat ‘(Prusse)’ weg.
Bedenk dat de dief attent is. Hy moet myn toestand zooveel mogelyk verzwaren en de corr. belemmeren. Dat hy attent is, blykt uit de f 25.! tenzy die in St Paul gestolen is.
Onderzoek niet. Dat doe ik. Maar als deze geopend wordt, is 't mis. Want al noem ik myn plan niet, men gist het.