13 maart 1875
Brief van Mina Krüseman aan J.W.T. Cohen Stuart. Enkel velletje postpapier, waarvan beide zijden overdwars geheel beschreven. (Partikulier archief, Doetinchem; fotokopie M.M.) Eerder gepubliceerd, naar een afschrift van Mina Krüseman, in V.W. XVII, blz. 527-528.
Rotterdam 13 Maart 75
Geachte Heer Stuart!
Dank voor uwe aanmoedigende letteren! Ik zou u nu even als de vorige keer wel weer willen toeroepen ‘Strijd niet voor mij, de toekomst zal op alles antwoord geven.’ - De Vorstenschool heeft jaren lang geslapen, en noch Mevr. Kleine, noch Mevr. de Vries, noch wie ook heeft zich om de rol van Louise bekreund, die schoolvosachtig, zwaar, vermoeiend en ondankbaar is, hoog en edel maar niet geschikt voor het tooneel. Ik heb die rol verlangd te spelen om verschillende redenen. Eerstens en bovenal omdat ik Multatuli de martelaarskroon ontnemen wilde welke hij zoo innig liefheeft, om er mee te koketteeren tegenover 't Publiek, dat hij ‘met diepe innigheid veracht.’ Ten tweede omdat ik het répertoire van ons tooneel zóó fameus slecht vind, dat schier alle verandering verbetering is, ten derde omdat ik begreep dat mijn eerlijke vriend Publiek, eenmaal gewend aan mijn lezingen, mij de lange betoogen vergeven zou ter wille van een litterarisch meesterstuk zoo als wij er geen tweede hebben. En ten vierde, omdat mijn persoonlijkheid in harmonie met de waardige groote figuur der Koningin, veel in de rol van Louise redden kon dat alles behalve vorstelijk is. Pedant hè? maar waar!
Wat ‘de geruchten’ betreft waarover gij spreekt, ik weet niet welke geruchten gij bedoelt, maar als 't die zijn welke ook mij ter oore kwamen, dan weet ik van waar ze komen en waarom ze verzonnen zijn. - Gij herinnert u misschien dat gij mij eens geschreven hebt over 't ‘De mannen zijn ellendelingen’ sprekende, ‘Multatuli is geen ellendeling.’ - Welnu, ik kan nu bewijzen dat gij gelijk hadt, toen gij partij trokt voor een boekennaam, maar dat ik gelijk heb, wanneer ik (Multatuli zeer hoog stellende) Douwes Dekker een Ellendeling noem. Dat lage schepsel weet van boosaardigheid geen raad en intrigeert op de gemeenste manieren om mij te gronde te richten. Nooit kan Douwes Dekker mij vergeven dat ik Multatuli alleen bewonder, en den man veracht wiens werk ik zóó hoog stel. Nooit, dat ik zijn mooiste werken studie noem, omdat ik hem verwijt dat zijn geheel bestaan één leugen is, een leugen van een leven lang - nooit vooral dat ik hem zijn martelaarskroon ontnomen heb, en hem de eereplaats heb aangewezen, welke de hollandsche Natie hem volgaarne gunt! - Arme Douwes Dekker! moest Mina Kr. zoo veel doen voor Multatuli, en voor U ‘geen hart, geen ziel, geen greintje liefde!’ - 't Mannetje is razend op me, en gaat eerdaags trouwen uit dépit. Mooi zoo, nu heb ik hem toch eindelijk gekregen waar ik hem hebben wilde, het mankeerde er nog maar aan, dat hij de vrouw verstooten zou, die hem twaalf jaar lang getrouw gebleven is in al zijn strijd en ellende, en die zich aan hem opgeofferd heeft met al de liefde en al de wanhoop van iemand die de toekomst wegschenkt.
En nu de vrouwenkwestie. Gij meent toch zeker niet dat ik de vrouwenkwestie (sociale kw.) een oogenblik uit 't oog verloren heb in 't kroonen van een genie en in 't produceeren van een leerling als Elize Baart? Mij dunkt ik heb juist in den laatsten tijd getoond wat een vrouw kàn, als zij weet wat ze wil en als zij wil wat recht is. Later hoop ik in Indië te vervolgen wat ik hier begonnen ben, en in ruimer kring nuttig werkzaam te zijn voor anderen.
Met de meeste hoogachting,
Mina Krüseman