1 juli 1873
Brief van Multatuli aan J.W.T. Cohen Stuart. Dubbel velletje postpapier, waarvan blz. 1, 2 en 3 (½) beschreven. (Partikulier archief Doetinchem; fotokopie M.M.). Deze brief is al naar Mimi's afschrift afgedrukt in V.W. XVI, blz. 56-57.
Wiesbaden 1 Juli 1873
Waarde Stuart!
Ik verzoek U ernstig den inhoud van dezen brief niet in verband te brengen met myn zwygen op Uwen laatsten. Dat zwygen had oorzaken van geheel andere soort en van vroeger dagteekening, dan de redenen die my nopen [1.] nopen: oorspr. stond er noodzaken. U heden te schryven.
Wel eenigszins jammer, maken die redenen alle beantwoording overtollig. Habent sua fata! [2.] habent sua fata: (ook brieven) hebben nu eenmaal zo hun loop (lat.)-
Ik beweer redenen te hebben, verstoord op Uwen Vader te zyn. Deze stemming zou invloed hebben op myne relatie met U. Het voegt U niet, daarmee genoegen te nemen, en my niet U te induceeren in dingen die U niet voegen. Ergo - tot m'n groot verdriet, want ik hield veel van U, en nu vooral niet minder dan na Uwen eersten brief - laat ons de betrekking afbreken.
Wat ge ook doen wilt, leg 'n stevigen grondslag. Dat is: werk! Gesteld dat Uwe levensplannen blyken onuitvoerbaar te zyn - wat de vraag is! - ook dan nog zal 't U later nooit berouwen, die te hebben aangevangen met iets dat vrucht draagt by elke levensrichting. Behandel al wat ge doet vóór Uw dertigste jaar, als... propaedeutisch, als algemeene voorbereiding tot... alles.
Wanneer iemand tot me kwam met 'n levensplan dat ik goedkeurde, zou ik hem vóór alles 't werken aanraden als middel om dat plan te doen gelukken. En in 'n tegenovergesteld geval - d.i. als ik z'n plan zot vond - gaf ik hem geen anderen raad.
Illusiën op zichzelf hebben geen waarde, en we weten zelden vooruit wàt illusie is, en wàt blyken zal bereikbaar te wezen. Wanneer we nu beginnen met onze plannen - illusie of niet - te gebruiken als aansporing tot iets positief-goeds, zóó dat we winst doen, ook na 't opgeven van die plannen, dan hebben we huishoudelyk omgegaan met de kansen op geluk. En ik neem hier dit laatste woord zoowel in lagen, als in zeer hoogen zin = deugd.
Adieu m'n beste kerel! Ik groet u zeer hartelyk.
[Douwes Dekker] [5.] []: de handtekening is weggeknipt!
Ik betwyfel of ge de oorzaken van myn ontevredenheid over [3.] over: oorspr. stond er jegens. Uw Vader, billykt. Soit! [4.] Soit: het zij zo (fr.)