Multatuli.online

8 januari 1886

Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch. Dubbel velletje postpapier, geheel beschreven. (M.M.)

Nieder Ingelheim 8 Januari '86

beste v.d. Bosch! Hartelyk dank voor Uw trouwe hulp! En tevens voor uw vriendelyk schryven, waarop ik wel kan antwoorden, maar dat ik niet kan beantwoorden zooals ik wel wenschte. De opheldering van 't subtiel schynend onderscheid tussen de beide uitdrukkingen volgt straks.

Eerst alzoo antwoord, of juister: wat weerklank, om U niet te doen denken dat de meedeelingen die ge U wel de moeite gaaft my te doen geworden, in 'n put vallen. Dank voor de moeite die ge U wel in zake Gunst en de zynen hebt willen getroosten. Dat uw pogingen niet in allen opzichte met succes bekroond zyn, is natuurlyk. Het aantal hulpkandidaten is zeer groot in evenredigheid met de beschikbare middelen.

Wat de onmacht of onwil der leden van P.N.L. [11.] P.N.L.: post nubila lux (lat.) = licht na (duistere) wolken (Vrijmetselaarsloge van Günst). aangaat, dit verwondert me niemendal. Dat heele ding was prullig, en men deed het te veel eer, er notitie van te nemen. Ik schreef U reeds dat ik eenmaal (lang geleden) 'n receptie in die z.g.n. loge bywoonde. Wylen de Litt. hum.^m &c doctòr Polak (die in Duitschland gestudeerd en vandaar wat landläufige [1.] landläufige: gebruikelijke, in zwang zijnde (du.) akademisje ‘cant’ [2.] cant: jargon, dieventaal (eng.) had meegebracht - bah! In zake: ‘wysbegeerte’ geef ik den voorkeur aan 't Lied van de ‘drie schuintamboers’ die uit het Oosten kwamen) nu die geschulte en gründlich verschulte [3.] geschulte en gründlich verschulte: geschoolde en grondig misschoolde (du.) Doctor had de adepten wat frazen van Kant, Hegel e.d. ingepompt, en die werden (blykbaar onbegrepen!) door dat onnozel volkje nagebauwd. Polak zette daarby, de bezoekers aanziende, 'n gezicht als of hy vroeg: ‘Wat zeg jelui nu dáárvan?’ 't Was náár, vooral voor my die niets platter vind dan 't nagemaakt verhevene, niets oppervlakkiger dan valsche diepte.

Maar, eilieve, by de poging om dien armen Gunst wat te helpen, of liever z'n gezin, want hy is dezer dagen overleden, stond m'n oordeel over z'n pretense [4.] pretense: voorgewende. nieuwlichtery geheel op den achtergrond. Ook blyf ik er by, dat de Maç∴ behoort wèl te doen zonder omzien. Nu, zooveel in haar vermogen was, heeft ze dit dan ook in deze zaak gedaan, en daarvoor moet ik dankbaar zyn. Wat de Weduw aangaat, ze is 'n stumpert. Eens (heel lang geleden alweer) had ik 't genoegen haar 'n dienstje te doen. Iemand plaagde, sarde, traîterde, dreigde haar. In haar angst wendde ze zich tot my en ik schreef haren belager dat ik 'm op z'n kop zou slaan als hy haar niet met rust liet. Probatum erat [5.] Probatum erat: het was afdoende (lat.). Uit dankbaarheid daarvoor ziet ze my nog altyd voor 'n soort van beschermer aan. Vandaar dat ze zich tot my wendde. Of dat huwelyk 'n fout was, weet ik niet. Ik meende dat hy haar trouwde om z'n kinderen een moeder te verschaffen. En wat háár aangaat, zy zou, denk ik, met den Duivel in hoogsteigen persoon gehuwd zyn om maar van haar moeder aftekomen die 't kwaadaardigste schepsel was dat ik ooit ontmoette, 'n waar beest!

Ik ben zeer bly met uw mededeelingen over Henriette. De door U waargenomen verandering is merkwaardig uit 'n oogpunt van... eerst wilde ik schryven: van zielkunde, psychologie, maar 't zal wel physiologie moeten wezen. Wy allen en zeker de vrouwen niet het minst, hangen van de materie af. De ‘maagdelyke staat’ is iets onvolkomens. Gaarne zou ik hierover meer schryven maar ik houd my in.

Och, die arme goede beste Kees! Van de kuur met nitras argenti [6.] nitras argenti: zilvernitraat (salpeterzuur zilveroxyde), helse steen (lapis infernalis), bekend aanstipmiddel tegen infekties. schryft ge niet meer. Dat schynt aldus weer tot de gewone doctorsbluffen te behooren, 'tgeen den brusselschen blauwverver niet beletten zal z'n uitvinding overal aantepryzen. En nu Davos! Och, ik wensch U zoo 't beste toe, al moet ik erkennen dat ik weinig vertrouwen stel in de bacterien-vernietigende werking van bacterie-vrye lucht. (Gesteld dat die bestaat.) Rationeel komt me voor: 't dooden der zwammen of diertjes die de ziekte veroorzaken, die de ziekte zyn. Alle andere medicatie schynt me doelloos. In dezen zin zou ik de behandeling met lapis [6.] nitras argenti: zilvernitraat (salpeterzuur zilveroxyde), helse steen (lapis infernalis), bekend aanstipmiddel tegen infekties. aannemelyk vinden als maar de werking van dat cauterium [7.] cauterium: etsend, uitbrandend middel (lat.) kon worden aangebracht ter plaatse waar 't behoort. Informeer eens, svp. (of misschien weet gy zelf het) of nitr.^s arg.ⁱ inadembaar kan worden gemaakt? (D.i. zonder z'n hoofdeigenschap te verliezen.)

Naar aanleiding der ziekte van uw zoon, en later toen m'n beste Funke ziek werd, heb ik zooveel mogelyk me met dingen van dien aard bezig gehouden, en telkens stuitte ik by vakmenschen op... onwil om dóórtedenken, op slaafachtig vasthouden aan de stelseltjes van den dag, zonder zich aftevragen of ze grond hebben. 't Is den generalist die by vakmannen voorlichting zoekt, heel moeielyk om achting te bewaren (als die er was!) voor de integriteit van vakmannen. Wie zich oefenen wil in begrip van deze stelling, moet maar vlytig Khunstbeschouwingen lezen. De oplettende leek - de leek die gewoon is zich rekenschap te geven van de beteekenis der woorden - ziet meer en meer in, dat by zeer velen 't zwaartepunt hunner kennis in 'n lystje van quasi-technische uitdrukkingen bestaat. Dier- en plantkunde bestaat voor verreweg de meesten in (zeer conventioneele en dikwyls onzinnige!) terminologie. [8.] Deze zin is naderhand toegevoegd.-

Vergeving voor dien petroleumvlek! Men kan niet even z'n lamp wat opdraaien zonder besmet te worden. Ik geloof dat de menschheid er niet veel slechter by varen zou als die vuile steen-olie [9.] steenolie: (vertaling van) petroleum; deze alinea is inderdaad moeilijk leesbaar door een olievlek. in Amerika ware begraven gebleven. Vooruitgang?-

Nu even 't raadseltje van zoo even opgelost. Voor beantwoording van brieven (en dan: vice versa - is zeker [10.] zeker: oorspr. stond er zekere. laisser aller noodig. Zonder dàt geen vertrouwelyke uiting. Welnu, kàn ik daarin toegeven, ik die zoo pas weer 'n staaltje te zien kreeg van de onzekerheid over 't lot van 'n brief? Die Huet (verlegen om kopie zeker) heeft goedgevonden 'n stuk saamteflansen over my, en hy gebruikt daartoe brokken uit brieven en andere schryvery (grootendeels uit m'n jeugd, NB! Iets er van, dateert van 1842. En ook 't andere is heel oud.) Voelt ge hoe zoo'n handelwyze alle vertrouwelykheid in brieven belemmert? Men weet niet waar z'n geschryf belandt! Reden te meer om te hopen dat ge dezen zomer eens - hier komt!

Hartelyk gegroet beste v d Bosch!

Uw liefh. Dek