19 september 1883
Brief van Multatuli aan H.C. Muller. Twee dubbele velletjes postpapier, geheel beschreven. (M.M.)
N. Ingelheim 19 Septr 1883
Waarde Muller! Ik zal terstond antwoorden op uw brief, vooral omdat ik ongerust ben over uw gezondheid, en juist daarover iets te zeggen heb. Zou 't u niet mogelyk zyn, eens een maand met verlof te gaan, en dien hier doortebrengen? Als ge ziek wordt, wat by voortdurende slapeloosheid, of onvoldoend slapen, te verwachten is, moet ge tòch uw bezigheden afbreken. Denk daar eens over, en wees verzekerd dat ge hier ten-allen tyde welkom wezen zult.-
Ge zegt: ‘werkkringetje’ & ‘deklinaties inpompen’. Eilieve, waarom is er tot het onderwyzen der beginselen 'n Litt. Humm Doctor noodig? Gelyksoortige [1.] Gelyksoortige: oorspr. stond er Dezelfde. aanmerking heb ik op 't lager onderwys. Vergelyk eens den werkkring van 'n hulponderwyzer met de examens die zoo'n jongmensch moet afleggen. Maar dit is de eenige zotterny niet in onze wetten op 't onderwys. Er is niet veel beters te verwachten van Hare Ellendigheid: De Staat, 'n denkbeeldig wezen dat... zeker niet instaat wezen zou examen afteleggen als hulponderwyzer, maar toch zich arrogeert [2.] arrogeren: aanmatigen. hoogleeraren te benoemen, en hun voorteschryven wat & hoe ze onderwyzen moeten. Zie eens aan welk geknoei we overgeleverd zyn in zake: Geschiedenis! En in andere vakken. Wat moet de Onderw.r in arithmetiek antwoorden, als 'n neuswys jongetje hem vertelt dat 3 × 1 soms = 1 [3.] Toespeling op de Heilige Drieëenheid. is. Wàt de kosmoloog, als 'n kind hem uit Jozua X [4.] Jozua X: Joz. X, vers 13: De zon stond stil en de maan. betoogt dat de aarde stilstaat? Moet de zoöloog hazen & konynen voor herkauwers uitmaken omdat Mozes (zegge: een der vele schryvers van den Pentateuch [5.] Pentateuch: de eerste vijf boeken van het Oude Testament.) die dieren daaronder rangschikt? Enz. Enz.-
Van herkauwers gesproken, omdat ook hy over die hazen &c spreekt, dat stuk in den Dageraad van den kol. Ingersoll is aardig. Is't 'n blunder van den vertaler (omwerker? Er staat ‘vry’ naar 't Engelsch) dat op blz 210 de exodus volgt op 't zwerven in den woestyn?-
Waarom zendt men my tòch 2 Exempll? Een is genoeg, dunkt me als m'n vrouw lid & abonnée is.-
Ik vrees dat uw oordeel over den uitslag - laat me liever zeggen: 't effekt - van 't Congres, wat rooskleurig is. Afgescheiden van de behandelde onderwerpen is 't Congreswezen aan't dalen in de algemeene opinie. De klad komt er in. En vreemd is 't niet. Er is iets van anderen aard noodig. Het streven naar openbaarheid kan z'n nut gehad hebben maar ik geloof dat we om iets te bereiken moeten terug gaan tot... afsluiting, tot concreteering. Bepaalde voorstellen kan ik niet doen omdat ik de eventueele medewerkers niet ken. Meen niet dat ik van egyptische tempelsluiting of van geheimzinnigheid houd. Ook niet dat ik dit aanbeveel als algemeen stelsel. Maar na de prostitutie van openbare gedachtewisseling, zegge: onbekookte woordvragery, debatgekibbel, redegevoer, stemgeknoei, motiegegoochel... alles met meer of min accompagnement van ydele toejuiching zegge: geschreeuw [6.] zegge: geschreeuw: naderhand toegevoegd., zie, na dat alles stem ik voor... verandering van systeem. Als ik de boosaardigste tyran was, zou ik volkomen vryheid van schryven, spreken en vergaderen geven. Ja, onbegrensd, zeker zynde dat m'n volkje zich doodschryven, doodbabbelen en doodvergaderen zou.
(Dit is dan ook 't rechtstreeksch gevolg van't parlementair stelsel. De Engelsche Lords wisten wel wat ze deden toen ze voor't ‘Volk’ die ‘vryheid’ eischten. Geen volk wordt meer uitgezogen dan 't Engelsche. Zie eens de traktementen van de bisschoppen, en de geaccumuleerde kapitalen der landbezitters! Ook Bismarck weet het wel. Hy gaf den Duitschers 2 parlementen, twee fontanellen [7.] fontanel: (hier) veiligheidsklep. op kracht en denkvermogen! De volkeren zyn uilig genoeg zich tevreden te tonen, als ze maar praten mogen!)-
Wat nu 't Vrydenkers Congres in't byzonder aangaat, gyzelf merkt op welk gebruik vuile krantenschryvers er van maken. Op blz 237 van den Dagd is hun laaghartigheid aardig behandeld, o ja, maar of't wat helpt? Waarlyk niet! Zoo'n Handelsbl. & zoo'n ‘Nieuws v.d. Dag’ zyn verachtelyke dingen - Ik stel ze lager dan Heraut, Standaard & Tyd! - maar men kan vry zeker stellen dat die industrieelen hun Publiek kennen, en dat ze weten welk geschryf gangbaar is op de markt hunner abonnés. Hierin ligt het verdrietige van zulke aanvallen [*] Ze leveren betrouwbare bydragen tot de statistiek der gemoederen., en - in-verband met m'n vorige paragraaf - ook dáárom hebben wy iets ànders noodig dan de gebanaliseerde openbaarheid. Dàt terrein is ingenomen door de schreeuwers van de pers.
‘Stel dan iets voor’ zegt ge? Nog-eens, dit kan ik niet, daar ik geleerd heb m'n geestverwanten te wantrouwen. By verreweg de meesten heeft het ‘vrye denken’ zich opgelost in onhebbelyke onbruikbare takteloosheid. Het: ‘m'nheer dat ben ik niet met je eens!’ ligt in hun mond bestorven. Dat kleedt 'n mensch, meenen zy.
En, behalve de debatziekte, lyden de... ontkenners van fabelen (hooger rang hebben de meesten niet!) aan tegenzin in offer, iets dat zeer natuurlyk is in personen wiens geheele vrydenkery bestaat in iets negatiefs. Het niet-gelooven in spoken kan nooit positieve geestdrift baren. Vergelyk eens wat de onzen doen, met de handelingen der orthodoxen, der Katholieken! 't Is naar!
Tot m'n groot leedwezen moet ik vreezen dat uw beoordeeling van R [8.] R: Roorda van Eysinga's houding op 't Congres, gegrond is! Jammer! Hy is fondamenteel eerlyk - wat altyd voor zn waarde als mensch hoofdzaak blyft - maar onmatig in 't gelykhebben ('n groot òngelyk!) en dikwyls takteloos in 't verdedigen zyner meening. Ik weet niet wat Dr De Paepe gezegd heeft, en kan dus niet oordeelen over de motieven van Roorda's protest, maar ik gis dat ze ongegrond waren. ‘Dames’? Eilieve, waren 't geen vrouwen? Dit zal zeker Dr De Paepe verondersteld hebben, en dit zou ook ik meenen, als ik sprak op 'n Congres van Vrydenkers. Het ‘salon’, zekere gezelschapskring, heeft z'n eischen - in ontelbare nuances echter - maar als 't op 'n Congres van Vrydenkers niet geoorloofd is over hysterie te spreken, over hysterie die 'n zoo voornaam element uitmaakt van alle geloovery, kyk, dan vat ik niet wat men onder ‘vrydenken’ verstaat! Dan moet men ook op 'n leerschool voor vroedvrouwen doceeren dat de kindertjes uit 'n kool komen. Is De P. grof, gemeen, straatachtig in de keuze der termen geweest? Zeker niet. In wetenschappelyke bewoordingen - mits ter zyner plaats en tyd - kan, dunkt me, alles in gezelschap van vrouwen en meisjes behandeld worden. Dames? Wat deden die daar?-
De Havelaarszaak? Precies, ze wordt vervelend. My verveelde ze sedert lang. Ik verzoek u dat uit uw hoofd te zetten, althans u niet te gaan verbeelden dat daaraan iets te doen is door: kommissien, oproepingen, betoogen, adressen &c Alles ydel! Zeker, zeker ware er sedert lang aan die zaak iets te doen geweest, maar niet op de ‘meer en meer gebruikelyke wys’ zooals de huwelyksaanvra-gers in de kranten zich uitdrukken. Van commissien heb ik 'n walg. Adressen aan Regeering of Kamers baten niet. Op dien verrotten bodem is niet te bouwen. Commissieleden in zoo'n zaak verliezen altyd lang voor ze halfweg zyn, den lust en den moed (als die er al mocht geweest zyn!) en laten dan de zaak steken in erger conditie dan ze voor hun bemoeienis was. Om dan hun ellendige halfheid 'n kleurtje te geven, schelden ze my uit. Zoo loopt elke... voorgewende poging om my Recht te verschaffen, uit op 'n getuigschrift van myn onmacht, waarmee de Haagsche Cliques zeer tevreden zyn. De verzekeringen van aanhankelykheid die ik sedert 23 jaren ontving, loopen in soort en getal tot in 't koddige. Op zeer weinig uitzonderingen na, weet ik dat ze niets waard zyn, of zéér weinig althans in verhouding tot de uiting. Vulgo: [9.] Vulgo: grofweg gezegd (lat.) praatjes!-
Nu, beste kerel, word ziek, en neem verlof en kom hier. Wees hartelyk van ons gegroet.
tt
Dek
't Wondert me dat by de behandeling van de eedskwestie niet gewezen is op de passage in den Havelaar waar ik iets zeg over 't al of niet gewicht hechten aan die formaliteit. Met het oog op de wyze waarop zulke eeden door de Slymeringen en Van Twisten worden gehouden, bood zich dunkt my dat voorbeeld als van zelf aan. Ik, athéist, deed zonder den minsten angst voor dien god, wat ik beloofde. Van Twist, 'n geloover, brak z'n eed, wat den Nederlanders niet belet hem hoogstachtenswaardig te vinden.-
Spreek zoo weinig mogelyk over R's fouten. Hy heeft veel verdriet.