*30 maart
Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli. (Brieven RvE, blz. 342-343).
Clarens, 30 Maart '82.
Beste Dekker, Hartelijk dank voor uw langen brief. Als ik uw net werk aanzie, schaam ik mij over mijn slordigheid. Maar ik ben soms mal gejaagd, als ik iets onder handen heb. Meestal wil ik 't voor een bepaald uur gereed hebben en dan lijdt de overige arbeid er onder, dien ik verricht. En de drukte der kleuters! 't Verwondert mij niet, dat preoccupatie u 't leven moeilijk maakt. Vooreerst laat het zich begrijpen dat ge veel brieven krijgt. En ge zijt te ‘ontvankelijk van gemoed’. Gij doet mij denken aan 't woord van Hume over Rousseau: ‘gevoelig als een man zonder huid’. 't Ware misschien niet overbodig, dat gij, na dat aandringen op handhaving van de wet in Indië, eens uitvoerig de schijnbare tegenstrijdigheid van uw staatsgreep-liefde verklaardet. Ook ik geloof, dat soms een coup d'Etat geoorloofd is. Revolutionairen hebben altijd den 18en brumaire [1.] 18en Brumaire: (‘nevelmaand’, revolutionaire benaming van de maand die liep van ± 23 oktober tot ± 21 november); de 18e Brumaire van het jaar VIII (= 9 november 1799) is de dag dat Napoleon het Directoire ten val bracht en als eerste konsul de macht aan zich trok. aangevallen. Maar 't blijkt uit de geschriften van den ‘liberaal’ de Broglie [2.] de Broglie: Achille Charles Léonce Victor duc de Broglie (1785-1871), frans staatsman, minister onder Louis-Philippe. (vriend en collega van Guizot [3.] Guizot: François Guizot (1787-1874), frans staatsman en geschiedschrijver; publiceerde o.a. over het leven van Achille de Broglie, zie noot 2.), Mevr. de Rémusat, de brieven van den zweedschen gezant Bruckman aan zijn hof, enz. dat Frankrijk er door tot verademing kwam.
Na de laagheid van 't Handelsblad begin ik te vreezen voor een mislukking in zake Huldeblijk. Wat een gemeene troep! Ik heb nog altijd een te naïeven dunk van de menschen. Daarom blijf ik ongeneeslijk ook in zake particuliere nijverheid in Indië. En ik heb toch zooveel exploitatie-zucht gezien, zelfs hier, waar ik zoo weinig lieden ken.
Ik zal u de drukproef van Indes néerland., Java, enz. voor de Dictionnaire de Géogr. zenden. Men zal voorzichtig moeten zijn om de goede denkbeelden geplaatst te krijgen. Nu, ik verlaat mij op uw tact. Reclus is communist, wil alle regeering, belasting en eigendom afschaffen, niet in zijn Géographie, maar in zijn krant. De uitgever Hachette bezit tientallen van millioenen en wil zijn dure uitgaven natuurlijk zooveel mogelijk slijten. Wij moeten dus op eieren loopen. Maar als Reclus 't eens heeft goedgekeurd, zal Hachette niet op verandering van 't opstel aandringen, want R. bezorgt hem door de uitgaaf van de Nouv. Géorg. Univ. ± 8 millioen fr. netto winst. Reclus heeft een hekel aan den Dict., die gecompileerd wordt door een zijner persoonlijke vijanden, maar Hach. is te slim om 't werk in de wereld te zenden zonder de retouche van zulk een goed geograaf.
Ik heb begonnen uw werken te doorpluizen voor mijn nieuwe taak. Wat genot!
Domme ministers die mijn voorbeeld niet volgen.
Hartelijk gegroet van
Uw vriend
Roorda.