3 februari 1881
Brief van Multatuli aan T. Tal. Dubbel velletje postpapier, waarvan blz. 1-3 beschreven. (Particulier bezit, Amsterdam; fotokopie M.M.)
WelEerw. Zeergel. Heer
T. Tal
Rabby der Ned. Israelitische
Hoofdsynagoge
Amsterdam
WelEw. Zeer Gel. Heer!
Hoewel ik de door UWEW. Zg. in-zake Talmoed-Evangelie [1.] T. Tal, Een blik in Talmoed en Evangelie, Amsterdam M. Roest, 1881., enz gepubliceerde stukken nog slechts gelezen, en niet (zooals ze verdienen en eischen) bestudeerd heb, acht ik me reeds nu gedrongen tot de verklaring dat Gy, maar myn overtuiging, het naar waarheid strevend deel der Natie ten-zeerste aan U hebt verplicht. Daartoe meenende te behooren, durf ik my de eer geven U voor Uwen hoogstbelangryken arbeid myn innigen dank te betuigen, en ik doe dit even welgemeend en hartelyk alsof ik 't uitgangspunt Uwer levens- en wereldbeschouwing met U deelde. Dit is 't geval niet. Ik ben Atheïst. Doch juist deze religie- 't woord ‘godsdienst’ komt hier niet te pas-noopt me tot bondgenootschap met ieder die stryd voert tegen... bedrog. Zachter dan met dit woord mag men 't standpunt Uwer tegenstanders niet kwalificeeren, tenzy ze de schynbaar-verligtende omstandigheid van Onkunde verkiezen te pleiten, die dan toch in hen die zich uitgeven voor kundig, evenzeer op bedrog neerkomt.
Nog eens hartelyk dank voor het door U ontstoken licht! Van myn kant zal ik het mogelyke doen om 't uitblazen te beletten.
Met ware hoogachting heb ik de eer te zyn,
Wel Eerwaarde Zeer Gel. Heer
UwEwZ Gel. Dienstvaardige
Dienaar Douwes Dekker Multatuli
P.S. Hoe mag 't komen dat Spinoza, een geleerde Israïliet als gy, geen gebruik heeft gemaakt van de gronden die Gy aanvoert? En M Mendelssohn [2.] Mendelssohn: Mozes Mendelssohn (1729-1786), duits wijsgeer, aanhanger van Lessings verlichte gedachtengoed., Da Costa, Capadose [3.] Capadose: Abraham Capadose (1795-1870), nederlands arts en letterkundige, medestander van Isaac da Casta.?
Amsterdam
3 februari 1881.