*Vermoedelijk eind oktober 1876
Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga. (RvE blz. 304-305.)
Wiesbaden Oktr 1876.
Beste Roorda! Dank voor brief en ‘Opmerkers’. De laatsten gaan hierby terug.
Ik heb 't heel druk, letterlyk: broodschryvery. Niet dat ik juist in den brand zit om geld, o neen. Maar ik wil probeeren niet in den brand te raken, want schraalte van geld maakt me misselyk. Ik heb 't op dit oogenblik betrekkelyk goed, daar Funke me niet in den steek laat, en ril als ik denk aan de ellende die ik achter me heb. Ik verbeeld me dat ik ze nu (56 jaar!) niet meer zou kunnen doorstaan. Maar de noodzakelykheid geeft kracht naar kruis, en als 't moest zou 't wel weer gaan ook. Hoe dit zy, ik lever kopie aan Funke, en zooveel ik maar kan, maar 't walgt me. Wat komen me die experimenten met steenbakken (Opmerker) aanlokkelyk voor!
Hoe heeft zoo'n Hasselo plezier om ‘stukken’ te schryven?! Ik heb me van ochtend geamuseerd met 'n zinken kachelplaat te knippen. Dat vind ik verheffender dan schryven voor publiek!
Uw brief is zeer belangryk, maar ik beantwoord hem nu niet, dan vergaat me de lust voor m'n broodwerk.
Neen, zend Blignières niet, op dit oogenblik heeft Mies geen tyd om te lezen. Ze moet eerst al 't schoolsche dóór. Ter opwekking om 't belang en de strekking van wiskunde te begrypen heeft zy nog geen werken noodig, want ze schept er genoegen in uit zich zelf, en is soms verrukt over 'n verhouding van lynen of hoeveelheden, (gister byv. over 't theorema van Ptolemeus.) [1.] Ptolemaeus, Claudius Ptolemeus (ca. 100-178 n. Chr.), grieks astronoom en wiskundige. Wel moet ze later de door u aangehaalde werken lezen, maar eerst moet ze al 't schoolsche doorgeworsteld hebben.
Ik heb nooit hart gehad noch voor republikeinsche regeeringsvormen, noch voor Zwitserland. Nooit ook voor Amerika. Onze kinderen zullen beleven dat de Union in brokken spat. Ook moet Engeland z'n revolutie hebben. De leus der 20e eeuw zal zyn: autocratie. Dáárvan zal men weer genezen worden door de autocraten zelf, en dan weer wat anders.
Van der Hoeven's Cirkelgang der Menschheid [2.] H.A. des Amorie van der Hoeven (1829-1897), advokaat in Ned. O.-Indië en schrijver van De Cirkelgang der Menschheid (1875). is niet best geschreven, en niet diep. Maar er is iets waars in z'n grondgedachte. Iets! De fout is maar dat hy 'n cirkel aanneemt met 'n vast middelpunt, terwyl de waarheid is dat dit middelpunt zelf verschuift. [*] Hier had M. ter verduidelijking een kleine tekening toegevoegd. En nu stelde ik gemakshalve dat het middelpunt in één richting verschuift. Want de loop van dat punt is zelf 'n soort van spiraal. [*] Hier had M. ter verduidelijking een kleine tekening toegevoegd. En nog ingewikkelder: oneindig ingewikkeld!
V. d. Hoeven blyft by z'n eenvoudig cirkeltje staan om op de vraag: waar moeten we ten slotte heen? te antwoorden: ‘Wel, naar den Hemel!’ Bien vous fasse! [3.] bien vous fasse: haal uit je winst (fr.)
't Zal me benieuwen wanneer hỳ z'n middelpunt zal gaan verschuiven? Er hoort courage toe. Nu meer, dan toen-i R.-C. [4.] R.-C.: Rooms Katholiek. werd! Dàt kon voor 'n would be geniale excentriciteit gelden. Maar als-i nu verandert, zal men zeggen dat-i gek is. Nu dat werd door protestanten toch reeds gezegd.
Groet uw beste kinderen en Jenny. Adieu.
Je vriend
D.D.