*1 juli 1873
Brief van Multatuli aan J.W.T. Cohen Stuart. Afschrift van Mimi, met daarbij in potlood een notitie van Multatuli, hieronder als voetnoot gedrukt. Deze brief staat, evenals de voorgaande, op de blanco ruimte van de brief van A.B. Stuart, d.d. 21 juni 1873 (M.M.)
Habent sua fata: hebben hun lotgevallen (lat.); het weggelaten onderwerp, gewoonlijk boeken, is in dit geval brieven.
Wiesbaden 1 Juli 1873
Waarde Stuart!
Ik verzoek u ernstig den inhoud van dezen brief niet in verband te brengen met myn zwygen op uwen laatsten. Dat zwygen had oorzaken van geheel andere soort en van vroeger dagteekening [*] namelyk z'n bespottelyke pedanterie. (Notitie van Multatuli, in potlood.), dan de redenen die my nopen u heden te schryven.
Wel eenigzins jammer, maken die redenen alle beantwoording overtollig. Habent sua fata!-
Ik beweer redenen te hebben, verstoord op uwen Vader te zyn. Deze stemming zou invloed hebben op myn relatie met U. Het voegt u niet, daarmee genoegen te nemen, en my niet U te induceeren in dingen die U niet voegen. Ergo - tot m'n groot verdriet, want ik hield veel aan u, en nu vooral niet minder dan na Uwen eersten brief - laat ons de betrekking afbreken.
Wat ge ook doen wilt, leg 'n stevigen grondslag. Dat is: werk! Gesteld dat uwe levensplannen blyken onuitvoerbaar te zyn - wat de vraag is! - ook dan nog zal 't u later nooit berouwen, die te hebben aangevangen met iets dat vrucht draagt by elke levensrichting. Behandel al wat ge doet vóór uw dertigste jaar, als... propaedeutisch, als algemeene voorbereiding tot... alles.
Wanneer iemand tot me kwam met 'n levensplan dat ik goedkeurde, zou ik hem vóór alles 't werken aanraden als middel om dat plan te doen gelukken. En in 'n tegenovergesteld geval - d.i. als ik z'n plan zot vond - gaf ik hem geen anderen raad.
Illusien op zichzelf hebben geen waarde, en we weten zelden vooruit wát illusie is, en wát blyken zal bereikbaar te wezen. Wanneer we nu beginnen met onze plannen - illusie of niet - te gebruiken als aansporing tot iets positief-goeds, zoo dat we winst doen, ook na 't opgeven van die plannen, dan hebben we huishoudelyk omgegaan met de kansen op geluk. En ik neem hier dit laatste woord zoowel in lagen, als in zeer hoogen zin = deugd.
Adieu m'n beste kerel. Ik groet u zeer hartelyk.
Douwes Dekker
Ik betwyfel of ge de oorzaken van myn ontevredenheid over uw vader, billykt. Soit!