*27 november 1872
Brief van Multatuli aan S.E.W. Roorda van Eysinga. (RvE, blz. 217-223).
Richard Leeuwenhart: beroemd veldheer (1157-1199), zoon van koning Hendrik II van Engeland, zelf koning 1189-1199, versloeg als éen van de leiders van de derde kruistocht sultan Saladin op 7 september 1191 en veroverde grote stukken van het Heilige Land.
domicilium visitandi: plaats van de doktersvisite, woordspeling op domicilium citandi, plaats van de dagvaarding (lat.).
teboe: rietsuiker; eig. suikerriet (mal.)
Wiesbaden 27 Nov. 72.
Beste Roorda! Heden morgen voor 't eerst ging ik weer naar Adolfshöhe. Dat ik 't zoolang naliet was 'n gevolg van 't hoesten. (Laat in slaap, laat op, nog niet recht wakker als 't al begon donker te worden etc.). Het is goed dat ik daar werk en niet thuis.
Nu dan, op 't punt staande daar heen te gaan ('t was toch al weer laat!) kwamen er brieven
Ik zag 1, 2, en 4 in. Maar uw brief niet. Ik gaf hem aan Mimi en zeide: Lees als ik weg ben, anders blyf ik hangen. Ik wil en moet naar Adolfshöhe.
Nu thuis gekomen - ik heb redelyk m'n taak af - lees ik uw brief met den inliggenden aan Mimi. Zeker zal zy u danken, maar ik ook. Ik wou dat ge altyd alles had kunnen hooren wat ik ooit van u zeide. Niet dat ge certificaten noodig hebt, god bewaarme, maar 't zou u zeker plezier doen als ik u altyd hoogschatte. Ach, eens in 'n allerellendigste ruzie met m'n broer, die u aanviel (speciaal als gelduitgever) om my te raken.
Maar dat alles wilde ik u niet zeggen. Evenals gisteravond in een kort briefje schryf ik u dat ik niet schryven wou, maar 't hoesten van Marietje brengt me aan den gang. Ik heb den laatsten tyd daarin gestudeerd, en maak haast, u te zeggen wat ik meen gevonden te hebben. Misschien is 't niet nieuw. Dit schaadt my alleen daar 't me frustreert van de eer der uitvinding. Misschien ook is 't niet waar. Nu, dat is te beredeneeren en te beproeven.
(Ik lees daar juist in de courant dat men te Berlyn muren maakt uit één stuk - men perst 'n mengsel van steenkoolasch (?) zand, cement en slakken tusschen yzeren platen - zonder nu juist die ingrediënten bedacht te hebben, is 't zeker dat ik reeds voor 20 jaar aan zoo'n fabrikaat dacht.
Iets anders: zouden stalen pantserplaten niet kunnen vervangen worden door 'n pâte van karton of zelfs: kurk? Ik vind dat het verkeerd is voor zoo iets harde stof te gebruiken. Richard Leeuwenhart sloeg door 'n yzeren staaf. Saladin door 'n kussen. Dìt werd door de kruisvaarders voor sterker stuk gehouden.)
Nu dat afdwalen is maar om je attentie te mynen op m'n opmerkingen over 't hoesten. Let wel dat ik afstand doe van alle precisigheid in uitdrukking.
By volkomen gezonden toestand van keel en long bestaat er geen hoest.
Zoodra die deelen eenigszins aangedaan zyn, zóó dat ze geen prikkeling kunnen verdragen - 't zyn mikroskopische wondjes - ontstaat er wisselwerking tusschen oorzaak en gevolg:
Die gevoelige wondjes doen hoesten.
Hoesten maakt die wondjes gevoeliger.
(Dit is ook door de faculteit erkend. Vandaar laudanum en laura cerasi, beide narcotica. De strekking is suspensie van hoest, teneinde gedurende dien tyd de wondjes te laten heelen.
By niet heelen werkt de hoest op z'n eigen oorzaak vernielend terug. Hy onderwerpt de organen die hem voortbrachten aan vernielende wryving.
Vandaar ook de gewone pogingen om 'n foudraaltje van kunstlym over de wondjes te spreiden (suiker, gom, zoethout, drop.) De meeste dingen die men daartoe gebruikt missen het doel, en zyn hoogstens palliatieven in den allergeringsten graad. Ziehier waarom.
1o. de borst (long) weet niemendal van de dingen die door keel en slokdarm gaan. Zoodra dus de hoest uit de long ontstaat zou 't foudraaltje slechts eenigszins te pas komen, voor zoover de keel 't kanaal is waarlangs de irritatie zich baan breekt.
2o. Ook voor de keel helpen die dingen niet. In al die zoetigheid (suiker en drop vooral) is iets scherps, dat 'n mensch aan 't hoesten brengen zou. Maar dit is niet altyd 't geval. Gom byv. (meestal zeer onzuiver by de apothekers!) is niet scherp. Stel dat ze zuiver is. Wat geschiedt er? Er komt inderdaad een beschermend vliesje over de prikkelbare wondjes. Wie dat er op houden kon, zou niet meer hoesten, nam. voor zoover de kwaal uit de keel voorkomt. De long weet er niets van, en zou bedanken voor elk ingebracht bestanddeel!
Wie het er op houden kon! Maar dat kan nu eenmaal niet. We moeten slikken, en 't harnasje verdwynt. De wondjes liggen bloot. Voor wat? Wát prikkelt ze?
Ziedaar nu wat ik meen gevonden te hebben. Ik heb er gedurende de laatste maand telkens over liggen denken. Maar let wel: ik meen nog maar.
Wat prikkelt? De stikstof. Heb ge ooit, ook in de dagen van griep, iemand hooren hoesten op straat? Hoest niet de verkoudene zoodra hy in de warme kamer komt?
Welnu, ik heb proeven genomen. My neerleggende hoest ik niet. Na een, twee uur, soms eerst na langeren tyd is de laag lucht die op m'n mond drukt bedorven. Ik heb alle zuurstof verbrand en daar er in een bed, slaapkamer, of wieg geen beweging is, die 't gebruikte verjaagt en voor nieuwe zuurstof plaats maakt, hoesten wy door de prikkeling van de stikstof op de gewonde deeltjes. Ze stéékt als naalden. Iemand die liggende hoest zal bedaren als hy 'n hooger laag zoekt, d.i. zich opricht.
Dat dit nu na zeer lange marteling dier fyne orgaantjes niet meer helpt wyl ze dan zelfs geen onbedorven lucht meer kunnen verdragen, zou niet tegen m'n stelling stryden.
Let gy nu eens goed op of Marietje geen baat vindt by - schrik niet - by iets als tocht. Maar neem dit woord goed op. Waai met de hand, als ze ligt, de laag lucht weg die haar raakt. Wilt ge 't eens probeeren?
Wat my betreft, al slaap ik met open venster, er is me gebleken dat dit niet voldoende is. (Neem eens, zonder roering te veroorzaken, een proef met de laag lucht die op 'n ledekant rust nadat daarin iemand eenige uren onbewegelyk lag!) Ik zal 'n machinetje maken, van karton of zoo-iets, in de manier van 'n regulateur in 'n speeldoos, en wel wat bedenken om daarmee de gebruikte lucht wegtedryven. Ik hoop dan niet meer te hoesten.
Maar nog-eens, ik weet dit alles niet zeker. Wilt gy er ook eens acht op slaan? 't Is de moeite waard. Want hoesten doet hoesten. We zeggen nu dat iemand hoest omdat-i de tering heeft. Dit kan wel waar zyn, maar ook: dat men de tering heeft omdat men hoestte. Wie begonnen is? Wel, de prikkelende stikstof.
Indien myne opmerking juist is, stel ik vóór, 'n paar duizend docters optehangen. Of... 'n middel te bedenken die luî anders te honoreeren dan per visite. Uit die gewoonte vloeien, meen ik, veel kwalen voort. Men voelt zich onwel en roept 'n arts. Naar den sleur van z'n beroep moet hy nu beginnen den zieke een domicilium... visitandi aan te wyzen, d.i. blyf thuis! Wel zeker, hoe zou hy anders 'n rekening kunnen schryven? Ik bedoel niet dat 'n docter dáárom het thuisblyven voorschryft, maar slechts dat hieruit dat eeuwige thuisblyven is voortgekomen. Kwam men nooit op 't idee dat het toch zonderling is dat zooveel geheel verschillende ziekten allen in de eerste plaats behoefte hebben aan één recept: Kamerlucht met stikstof? Gevolg: hoe meer visite-docters, hoe meer tering. Dit kunt ge even goed toepassen op volkeren als op standen. Tot nog toe is 't, zoover ik weet, niet gelukt de tering intevoeren by den Javaan. (sporadische gevallen misschien uitgenomen). Hy leeft niet in gesloten vertrekken. En al ware dit anders, niemand maakt er z'n rekening by, hem huisarrest te geven.
't Zal me benieuwen wat ge van dit alles zegt.
O ja, dít nog voor Marietje. Ik zei dat suiker (misschien de zuivere teboe niet!) en drop scherp waren. Het foudraaltje dat die dingen leveren, is factice. Ook lossen ze niet de slym op, die 't natuurlyk pantser moet uitmaken van de gekwetste deelen. Dit geschiedt door andere zouten. Kunt ge in Genève pastilles krygen, waarin ammoniak? Ik gis dat veel andere zouten 't zelfde effect doen. Maar ik had hier drop met ammoniak en bemerkte duidelyk de werking van 't zout. (Na kopje-onder in zee, raakt men ook zooveel slym kwyt). Ja, ik wil probeeren nader by u te komen. Aan Wiesbaden hecht me niets. Alleen moet ik wat gewerkt hebben om me wat beter te kunnen bewegen.
Gut, weet je wat 'n illusie van me was? Op 'n visscherseiland (Marken? Urk?) te wonen, om daar de menschen te bestudeeren. Maar ik ben bang voor de notabelen (dominé, notaris, burgemeester).
Hm, hm, pronken met myn veeren! 't Is verbazend!
Ja, waarachtig luister ik gaarne naar uw opmerkingen! Ook lees ik graag uw... soliede brieven. Ik heb er nu geen ander woord voor, 't drukt vry wel uit, wat ik meen.
De noodzakelykheid van 't nat maken der steenen niet verklaard in de Handl. voor bouwk? Kyk, 't was byna te raden. Zoo kon me 'n dokter niet uitleggen hoe de virus der besmetting zich inwendig openbaarde. (De penis had ook 'n... opzuigend vermogen zei hy verlegen)!
En een ander geneesheer was in de war met de vraag: hoe zekere door hem voorgeschreven pastilles, die op hun reis de borst links laten liggen, een effect op de longen konden hebben? O, die Specialiteiten! Toch leven ze er van!
Over Jury hoop ik ernstig te schryven. Och, als ik mocht studeeren zou dat 'n groot werk zyn! Gedurende jaren weifelde ik. Eerst onlangs durfde ik zeggen dat ik er tegen ben. Niet als bewys, maar als 'n kleine voorbereiding tot bewys: de jury begunstigt den bloei der advocatery! Net andersom dan men denken zou, levert de jury het dorado der ‘rechtsgeleerden’. Daarom zyn er zooveel Mr.'s voor de jury, 't geen oppervlakkig vreemd schynt.
Wees heel hartelyk gegroet, ook uwe lieve familie.
Uw vriend
D.D.
Wat bygaand stuk van den Tolk aangaat weet ik niet of 't goed is dat ge antwoordt. 't Zal 'n scie worden. Daarby komt dat ik in de Ideën dien Tolk over zyn recensie van Vorstenschool zéér haven. Ik zou wel zeggen: laat het aan my over. Maar dan zou hy nu voor dien aanval tegen u, méér verdienen dan ik hem om veel redenen geven kan, omdat het ook by my (na al wat er voorafgaat, ge zult later zien!) een scie wordt. Misschien is 't dat al! Ik zei immers reeds dat ook ik me heb laten vervoeren den N.R. aantetasten?
Als ik kopie kon verscheuren, financieel, nam ik twee, drie vel die reeds by Funke zyn, terug. Maar m'n rekening met hem kan 't niet lyden. Dat is treurig. (Sardou fr. 6000 rente! Un tel hoeft geen stukken te laten drukken die hem niet bevallen!).
hartelyk gegroet tt.
D.D.