Multatuli.online

18 september 1883

Brief van Multatuli aan J.H. de Haas. Twee dubbele velletjes postpapier, waarvan blz. 1-6 en 7 (⅓) beschreven. (M.M.)

Nieder Ingelheim 18 Sept 1883

beste de Haas! Vergeef me dat ik niet eer schreef om U te bedanken voor de moeite betreffende die waterkeuring. Ik zal ook 'n briefje van dankbetuiging aan den heer Dupont schryven. Dat er deeltjes vergaan hout in zyn verwondert me niet. De emmer waarmee 't wordt opgehaald, is wat oud. Maar 't valt me meê dat er geen animale bestanddeelen in gevonden zyn. By de gemakkelykheid waarby ons erf toegang heeft en de soort van volkje dat hier voorbygaat, had ik gevreesd voor 'n doode kat of zoo-iets. Ik zal nu 'n nieuwen emmer laten maken. Misschien ook ligt er 'n stuk (of stukken) hout in de put. Om dit te weten zou hy moeten worden schoongemaakt en juist dáártegen zie ik zoo op! Dan immers moet er 'n werkman in worden afgelaten, en dàt vind ik vies. Maar deze onaangenaamheid heb ik met alle putbezitters gemeen.

Gy biedt me (des verkiezende) het heele rapport van den heer Dupont aan. Eerst dacht ik daarom niet te vragen, maar nu, uw brief nalezende, verzoek ik er toch om. Er zyn [1.] zijn: oorspr. stond er is. namelyk in uw br. twee woorden die ik niet lezen kan, en by nader inzien wou ik toch graag alles zoo precies mogelyk weten. Dus beste kerel, zend me dat rapport. Dan zal ik daarna ook den heer Dupont schryven, wat niet meer dan behoorlyk is.-

Wy zyn wel, op kiespyn na die Mimi telkens plaagt. Dat is een der petites misères van 't leven die samen 'n groote misère uit maken. Als ik God zie zal ik ZED vragen of-i wel eens kiespyn gehad heeft. Zoo neen, dan kan hy niet oordeelen over t leven op deze aarde. Zeker zyn er nog wel andere kwalen waarvan hy geen begrip heeft, of waarvan hy althans nièt by ondervinding spreken kan, 't geen hem tot 'n onbevoegden rechter maakt.

Lientje zei me dat ge met uw jongens de T. Toonstelling zoudt gaan bezoeken. Och, ik wou zoo gaarne eens uw oordeel daarvan weten. Er is gezegd: ‘het is 'n groote kermis.’ Nu ja, maar dit heldert niet op welk nut er in steekt. Meen niet dat ik dit Nut ontken, maar wel wou ik 't me eens goed hooren uitleggen. Dat het zien van allerlei voorwerpen uit vreemde landen de kennis vermeerdert, en nayver opwekt, vind ik natuurlyk. Maar de ondervinding leert dat op 't gebied van industrie alle vermeerdering van kennis en savoir faire [2.] savoir faire: kundigheid (fr.) wordt benuttigd ten behoeve van den producent. M.a.w. men legt zich niet toe op 't leveren van goede waar, maar op 't voortbrengen van dingen die door schynbare pryswaardigheid het meest kans aanbieden op verkoop, onverschillig of de verbruiker daarby al of niet welvaart.

En - ook by werkelyke pryswaardigheid van 't geëxposeerde - wie meent de tentoongestelde waren te kunnen koopen, of volkomen gelyke, bedriegt zich.

(ik spreek nu niet van de winkeltjes die overal op zulke tentoonstellingen opgeslagen zyn en die inderdaad niets anders zyn dan de kramen op onze oude kermissen.)

Machinerien en derg.^e zaken van eenig belang worden ad hoc voor de Tentoonstelling vervaardigd, en komen niet in den handel, althans niet tegen de daarvan opgegeven prys. Zoo althans moet ik wel gelooven als ik by analogie redeneer. Zoodra 'n artikel in trek raakt is: vervalsching terstond het hoofddoel. Dit geschiedt overal, en in alle vakken. Valsche zweedsche lucifers, valsche geloovery, valsch liberalismus.

Van ‘geloof’ en liberalismus gesproken. Onlangs (toen Lientje er nog was) ontving ik bezoek van Dr Muller, den Dageraadsman. (Gy kent hem) en dezer dagen van 'n... Jezuït! Ik vond het zeer interessant. 't Was eigenlyk jammer dat ik hem zoo'n aangenaam beminnelyk mensch vond, zoodat het me zéér deed hem forsch aantepakken, waartoe anders z'n ‘geloof’ nogal aanleiding gaf. Onbegrypelyk hoe iemand die overigens blyk gaf van kunde en oordeel, zoo zonderling kan gehecht zyn aan zotte fabeltjes. Een voorbeeld. Sprekende over de vulkanische uitbersting by Java [3.] Java: in straat Soenda ten westen van Java had op 26 en 27 augustus 1883 de befaamde uitbarsting van de vulkaan Krakatau plaatsgevonden. zei hy: ‘ja, zoo zie je dat zy die alles willen doen afhangen van natuurwetten zich bedriegen.’

Ik. Hé, waarom? zyn dan die érupties niet overeenkomstig de wetten der Natuur?

- O neen! 't Is maar zeker dat er sedert den Zondvloed (!!) zoo'n beroering niet geweest is!

Ik begreep z'n redeneering niet. En nòg niet. Omdat die aard- en zeebeving byzonder sterk was (d.i. iets sterker dan we sedert eenige eeuwen gewoon zyn) moest ze tegen de natuurwetten inloopen! Dit was hem niet uit het hoofd te praten. Toch houd ik me van z'n oprechtheid overtuigd. Maar wat dan van z'n oordeel te denken dat in alle zaken 't geloof niet betreffende, zoo niet scherp, dan toch normaal was?-

Over eenige dagen wordt te Rudesheim de Germania [4.] Germania: de verpersoonlijking van de duitse eenheid. Vooral na de oorlog van 1870-'71 werden op tal van plaatsen in Duitsland allegorische beelden van deze stammoeder geplaatst. ingewyd. De Ryn zal vol booten zyn, honderden! De oude keizer zal er zyn met al z'n generaals. En er zal worden gepreekt en gezongen en geschoten en georeerd en getoast en gekletst en geschreeuwd. En dat alles om daar 'n pop op de heuvels te zetten! Wat is toch de wereld 'n gekkenboel!-

Hebt ge opgemerkt hoe 'n geromantiseerd verslag de Daily News gegeven heeft van de uitbersting te Krakatau? Hy betrekt daarin plaatsen die 200 uren ver van straat Sunda liggen, en zegt dat geheel Java verwoest is. Ook dat Holland zoo treurt. En dat heeft die Krant uit 'n depêche van... New York! Men kan publiek alles wysmaken.-

Ik heb dezer dagen 'n (zeer slecht geschreven) relaas gelezen van 't Jodenproces te Tisza Eslar [5.] Tisza Eslar: te Nyireghyhaza (Hongarije) werd deze maanden het proces van Tisza Eslar gevoerd, waarin de moord op Esther Solymossi centraal stond. De 14-jarige Moritz Scharf beschuldigde - al dan niet gedwongen c.q. terecht - zijn vader van de moord. Volgens de moeder van het vermoorde meisje waren het de joden geweest, wat het hele proces sterk anti-semitisch kleurde.. Ook daarin vind ik ruime stof tot m'n gewone opmerking dat de wereld 'n groot gekkenhuis is. 't Wondert me dat de beschuldigden zyn vrygesproken want ze waren onschuldig. Zeker waren de rechters omgekocht. Dit zeg ik mèt de antisemitische factie. Ik kan niet gelooven dat een zóó rechtvaardige zaak zou getriumfeerd hebben zonder hulp van Rothschild, Hirsch en derg.^e-

Alzoo beste kerel, ge zendt my 't stuk van Dr Dupont, niet waar? Ik heb er pleizier in de namen en soorten te kennen van de infusorien die we dagelyks verslinden. Ook zal ik trachten te weten te komen waarom die beestjes niet schadelyk zyn en bacterien wèl?

Dag beste de Haas, groet Lina van ons en geloof my

Uw vriend

Dek

Je hoeft niet te schryven.