Talleyrand-Périgord, Charles M., hertog van-

1754-1838, Frans diplomaat, bisschop van Autun (1788-1791), minister van Buitenlandse Zaken (1797-1807). Hij steunde achtereenvolgens de oude monarchie, de revolutie en Napoleon, en vertegenwoordigde na diens val Frankrijk op het Wener Congres. Onder de Bourbons werd hij wederom minister, van 1830-1835 was hij gezant in Londen.

m. zinspeelt in een brief aan C. Busken Huet d.d. 22 juli 1866 (vw xi, p. 636) op een aan hem toegeschreven gezegde: surtout pas de zèle! (Fr. houd vooral je gemak, vooral niet te veel ijver). Deze uitspraak gebruikt hij ook in Idee 115 (vw ii, p. 337; *staatsbetrekking). In een noot bij de Max Havelaar bestrijdt hij de eveneens aan Talleyrand toegeschreven stelling dat de taal aan de mens gegeven zou zijn om zijn gedachten te verbergen:

‘Het diplomatisch axioom que la parole est donnée à l'homme pour déguiser sa pensée [dat het woord aan de mens gegeven is om zijn gedachten te verhullen], is niet van aziatischen oorsprong. Of 't waar is dat Talleyrand die bêtise gezegd heeft - en ne déguisant nullement sa pensée alors [Fr. op dat moment zijn gedachte allerminst verhullend], en dus nogal dom van z'n eigenstandpuntje bezien! - laat ik daar. De ware diplomatie bestaat in oprechtheid.’ (noot 22, vw i, p. 323)

Aan baron A.D. van Verschuer schrijft m. op 13 oktober 1881 dat hij Talleyrand door de Mémoires van *Rémusat-Gravier de Vergennes anders is gaan zien. Zij vermeldt dat er mémoires van hem zijn, wat door m. wordt betwijfeld. Volgens hem was Talleyrand te onverschillig en te gemakzuchtig om die te schrijven (vw xxi, p. 475). Maar hij had het wel degelijk gedaan: de Mémoires du prince de Talleyrand verschenen in 1891 in vijf delen te Parijs. *Metternich-Winneburg