15 februari 1875
Brief van Multatuli aan G.L. Funke. Drie enkele velletjes postpapier, dubbel gevouwen en tot onderaan blz. 9 beschreven. (M.M.)
Le désir de paraître habile enz.: de wens om knap te schijnen, verhindert het te worden. (fr.)
pour couper court: om het kort te maken (fr.)
Weenastraat: Multatuli heeft de a er nog eens bij gezet omdat hijzelf tot nu toe steeds Weendstraat had geschreven.
Maandag avend
Waarde funke! Over de heeren Le Gr. V.Z. & H. heb ik niets dan goeds te zeggen. Ze komen me voor uitstekend voor hun vak berekend te zyn. Dat hun gezelschap niet, of nog niet in-allen-deele is wat het zyn moet, zal wel waar zyn. Maar ik zie hen wél aan voor de menschen die in-staat zyn het in goeden staat te brengen. Behalve de drie directeuren (Mimi noemt ze in haar brieven: de drieeenheid) is ook D Haspels 'n goed akteur. Je zult pleizier hebben van George. In dit opzicht is 't jammer dat die rol niet uitgebreider is. De lappenscène voldoet heel goed. En, over 't geheel, komt het stuk me goed voor als stuk. Want hiervoor had ik... niet zoozeer vrees, maar toch, ik was onzeker. Dat is 'n tref, weet je. Nu, dát zal lukken. En als stuk zal 't denk ik, blyven voldoen, ook al is de rol van Louise in verkeerde handen. Onder degenen die de repetitien bywoonden is dáárover maar één stem, en ik moet erkennen dat ik knorrig word over M.K.'s bluf. Vooral niet aan anderen zeggen! Want, zie, 't zal toch wel gezegd worden, en zelfs verwacht ik dat ik genoodzaakt wezen zal m'n opinie te publiceeren (hoe en waarom, zal, vrees ik, blyken) maar juist daarom mag er niets van uitlekken vóór den tyd. De heer Haspels is me met ernst m'n opinie komen vragen, en ik zei die. Daarop ben ik tot haar gegaan, en herhaalde ruiterlyk wat ik aan Haspels gezegd had. Hoe ze 't heeft opgenomen, weet ik niet. Gister op de repetitie ben ik genoodzaakt geweest haar 'n vry ruwe sansprendere te geven. Ziehier waarom. ‘Ze speelt... niet slecht (woorden van Haspels) maar... in 't geheel niet.’ Haar talent is niet gebrekkig, maar: nul. Ik verklaar eeniger mate de zaak aldus. Ik geloof dat ze koud van natuur is, en om dat gebrek te maskeeren, kou affecteert. Nu, affectatie of interessantigheid, of natuur, koud en kleurloos is ze. Ikzelf heb haar gezegd: ‘als je zóó speelt, doen de menschen beter thuis te blyven en 't stuk te lezen.’
Dit erkennen de andere heeren ook. Myn rechtsgevoel is beleedigd door de brutaliteit waarmee zy zich uitgeeft voor 'n artiste. Begryp wel, ik maak geen aanmerking op 'n fout, noch op fouten, maar 't geheel is niemendal! Welke critici hebben háár in 't hoofd gepraat dat ze voldoen zou als actrice? 't Is schandelyk iemand te styven in zoo'n vergissing of zoo'n bedrog.
Ja, ik ben er kwaad over en ik maak me driftig als men meent dat ik zóó 'n misplaatsten hoogmoed, 'n malle verwaandheid, goedkeur. Ik bedank vrindelyk voor die soort van geestverwantschap!
Maar ik zou je uitleggen, waarom ik gister haar heel forsch toesprak. Ze is, of speelt, koud als 'n steen. Ze heeft in haar stembuiging noch droefheid, noch teederheid, noch scherts, noch toorn, niets! Ze scheen onder anderen niet te weten dat het ‘George!’ (laatste scène) 'n kreet was! Dat moest ik haar in 't oor schreeuwen! En zóó alles. Nadat de andere heeren en ik haar herhaaldelyk hadden verzocht wat vuur en leven in de voordracht te brengen, was er weer zoo iets, en ik zei het haar overdreven voor, om eindelyk begrepen te worden. En zy bauwde of zong of neuriede myn manier van zeggen na. Toen heb ik haar op 'r plaats gezet. En kras! 't Moest. Ook hiervan weet ik niet hoe 't opgenomen is. Ze gaf geen blyk van verstoordheid, maar ik vind het onnatuurlyk, en gis dus dat ze inwendig boos is, A la bonne heure! Ik heb haar leeren kennen als 'n beste flinke meid in 't dagelyksch leven, maar hierom schik ik geen leugen tegen kunstgevoel in. Dat is als 't ware 'n religie zaak.-
Hoe dit zy, ieder erkende dat Louise's rol, door haar gespeeld, moest geknot worden. (Ik, en sommigen der anderen, geloof ik, meenen dat die rol in handen van 'n bekwame actrice geheel kon blyven. Maar dit is 'n kwestie.)
Voor háár is de rol te moeielyk. Ik zei terstond: ‘met het oog op de moyens der actrice die de Louise speelt, berust ik in coupures, zooveel je maar wilt.’ En ik zei dat ik er niets mee te maken hebben wou. Wel heb ikzelf 't vers van Albert tot op 'n derde gereduceerd. Aan dat gerymel hecht ik niet. Ik wyzig Louise's rol niet, maar berust in 't kappen omdat M.K. die rol niet spelen kan. - Ik heb al gedacht of haar lamlendig spel 'n maske is, om te verrassen by de opvoering? Misschien ook betert ze wat, na nog véél repetitien. Toch zal 't wel onmogelyk wezen er vuur in te krygen. 't Onbeduidende juffertje B. voldoet nog beter dan zy, in weerwil van 't scherp stemmetje dat dit kind heeft, en dat haar niet heel geschikt maakt voor 't tooneel. Van die juff. B. zou misschien nog iets middelmatig-bruikbaars te maken zyn. Van M.K. niet! Le désir de paraître habile, empêche de le devenir.’ Doch ook behalve de toepassing van die spreuk, M.K. is zeer onartistiek, zeer positief onbekwaam voor artiste.-
Nu basta dáárvan!-
Toen Uw vriendelyk briefje kwam, met den ingesloten aan den Hr Verhaaren, waren de drieeenheden in-besprek. Ik bezorgde dus uw briefje niet. Saterdag avend kwamen ze me zeggen dat de kamer half-en-half gehuurd was. (ik had aangedrongen op toeslaan) Nu, ik ging maar mee, en zei ja! pour couper court. Ik ben dus:
by den heer Engelman
Weenastraat (a)
Vandaag had ik eens geen repetitie. Maar en revanche groot bezoek uit den Haag dat me den ganschen dag in beslag heeft genomen. Ik ben moe, en schryf U zoo uitvoerig uit 'n soort van plichtbesef.
Maar nu iets anders. Schikt het je een dag hier te komen en 'n repetitie bytewonen? De Directie zal dit zeer goedkeuren. Behalve 't aardige dat je 'r eens by bent, vind ik 't ook aangenaam te laten zien dat ik zoo hartelyk met U ben. Nu, dit is wel geen hoofdzaak (wat geef je om die menschen) maar t is tóch 'n satisfactie. Kyk, dan hebben we vóór en na de repetitie tyd voor onszelf. Na 'n repetitie was ik toch tot nog toe niet in-staat wat te doen. Maar ik denk dat het allengs wat minder vermoeiend wor-den zal, vooral als ik ophoud met corrigeeren van Mina. Ja, als 't tóch niet helpt, zal ik haar maar laten begaan.
Om je te helpen in 't beslissen, schryf ik je morgen 'n woordje met de dagen waarop je repetitien vinden zult. En dan zou je eensvooral, vroeg genoeg komen door voor 11 by me te zyn. (Weenastraat). Mocht je dit te vroeg zyn, ryd dan terstond naar den (kleinen?) schouwburg op den Koolsingel, dien van L.G.V.Z & H. (De andere is ook op dien singel) en vraag me te spreken. Ik ben borg voor beleefde ontvangst.
t Is laat. Ik moet nu dezen nog in 'n bus zien te krygen
Hartelyk gegroet
tt
DD